در اين روش، يک مسئله فقط يک جواب ندارد و فهم مسئله همان قدر ارزشمند است که حل آن و اساساً پيدا کردن پاسخ سوال همراه با تبيين روش و يا روش های حل ان است که اصالت پيدا می کند. معلمان ژاپنی در کلاس های درس - به ويژه درس رياضی- به طور حرفه ای با دانش آموزان روبه رو می شوند. انها بيش از يافتن پاسخ برای سوال ، بر فرايند فهم و حل مسئله تأکيد می ورزند. معلمان ژاپنی بخش قابل توجهی از وقت کلاس را به تبيين توضيح و تفهيم مسائل می گذرانند. انها به جای اين که نقش خود را در حد تأکيد يا ردّ پاسخهای دانش آموزان در کلاس درس پايين بياورند با فراهم آوردن زمينه های لازم برای تبادل نظر و تعامل ميان دانش آموزان در ارتباط با مسائله، فهم آن و يافتن راههای مناسب برای حل آن معطوف می دارند و بر اين مهم تأکيد می کنند که فقط پاسخ مسئله کافی نيست؛ و چرايی ها و چگونگی ها نيز در فرايند حل مسئله بسيار مهم و حياتی هستند.
در اين مقاله با بيان نمونه ای عينی از يک کلاس درس رياضی پنجم ابتدايی در ژاپن، تلاش می شود تا ساختار، روش و ويژگی های برجسته اين کلاس درس تبيين شوند. برای اين کار، ابتدا ساختار آموزش رياضی را در کلاس های درس دوره ابتدايی توصيف می کنيم. سپس با ارائه يک نمونه از آموزش مفاهيم پايه هندسه در کلاس پنجم ابتدايي، به بيان برخی از مهمترين روش های توجه و تأکيد بر تفکر دانش آموزان در جريان آموزش رياضی می پردازيم.
هدف و روش تحقيق:
هدف اين مقاله بيان ساختار،روش و ويژگی های برجسته کلاس درس رياضی دوره ابتدايی در ژاپن است. روش هايی که معلّمان و دانش آموزان را در تعامل با يکديگر ياری می دهد تا آموزش اثر بخشی را در کلاس درس رياضی سازماندهی کنند و در مسير دستيابی به هدف های آموزشی به پيشرفت های تحسين برانگيزی نايل شوند. روش هايی که در آموزش رياضی بيشتر بر پايه فهم مسئله استوار است و به جای تمرکز بر روش سخنرانی معلم (معلم محور)، به روش مباحثه ای دانش آموزان (دانش آموز محور) متمرکز شده است و می کوشد تا بيش از توجه به هدف ها و انتظارهای ياددهنده به توانايی ها، نيازها و فعاليت های يادگيرنده در فرايند ياددهي- يادگيری توجه و تأکيد کند.
در اين مطالعه از روش پژوهش توصيفی و برای جمع آوری اطلاعات از روش های مشاهده و مصاحبه استفاده شده است. نگارنده با دست کم مشاهده يک روزه از کلاسهای درس رياضی يارده مدرسه ابتدايی در استان گيفو، آی چی و می يه و مصاحبه با معلمان آنها در زمينه روس های آموزش رياضی و نقش فعاليت دانش آموزان در فرايند ياددهي- يادگيري، کوشيده است ويژگی های اصلی روش آموزش رياضی معلمان ژاپنی در درس رياضی را تبيين کند. به علاوه، برای مطالعه موردی نيز استفاده شده است. مدرسه ابتدايی کومنو در شهر ناگويا به عنوان نمونه مورد مطالعه برگزيده شده است. محقق به عنوان مشاهده گری فعال بيش از بيست و يک ساعت به مشاهده منظم و ضبط ديداري- شنيداری کليه فعاليت های آموزشی کلاس درس رياضی سال پنجم ابتدايي(درس آموزش مفاهيم پايه هندسه)پرداخته است. همچنين پس از تجزيه و تحليل مشاهدات در مصاحبه هايی با معلمان مدرسه ابتدايی کومنو، به ويژه معلم کلاس پنجم آن (آقای ايشی کاوا) در زمينه های مختلف مربوط به آموزش رياضي، روش های تدريس و فرهنگ آموزش رياضی در ژاپن، راه های پرورش حرفه ای معلمان در عرصه بهبود کيفيت آموزش رياضی و نقش برنامه های درسی و محتوای آموزش رياضی در بکارگيری روشهای نوين تدريس رياضی در کلاس درس به گفت وگو نشسته است.
روش آموزش رياضی در دوره ابتدایی
کلاس های درس رياضی در دوره ابتدايی ژاپن بيشتر از قاعده و قالب مشخّصی پيروی می کنند و تا حدود زيادی از فرايند تعريف شده و قابل پيشبينی تشکيل شده اند. اين گونه کلاس ها معمولا با طرح يک مسئله از سوی معلم آغاز می شوند. مسئله ای که معلم برای ايجاد انگيزه تفکر در دانش آموزان آن را در طرح درس خود آورده است. سپس دانش آموزان دقايقی برای يافتن پاسخ مسئله به تنهايی يا به کمک يک ديگر به تفکر می پردازند. پس از اين که بيشتر آنان حداقل يک راه حل مشخص را برای مسئله پيدا می کنند، بحث پيرامون راه های مختلف حل مسئله آغاز می شود. معلم از بعضی از دانش آموزان می خواهد تا به ترتيب پای تخته سياه بيايند و روش خود را برای حل مسئله توضيح دهند. پس از توضيح هر يک از دانش آموزان، معلم از آنها می خواهد تا نظر خود را درباره راه حل های ارائه شده بيان کنند و دانش آموزان به طور آشکار در اظهار نظر در اثبات يا نفی راههای ارائه شده می پردازند.
پس از بيان راه حل های مختلف در ارتباط با مسئله مطرح شده، معلم از دانش آموزان می خواهد تا راه حل های ارائه شده را با يک ديگر مقايسه و با محتوای کتاب درسی تطبيق دهند. در اين مرحله است که دانش آموزان کتاب های درسی خود را می گشايند و راه حل های خود را با آنچه در کتاب بيان شده است، مقايسه می کنند. آنگاه معلم از دانش آموزان می پرسد:"آيا کسی راه حل ديگری متفاوت با آنچه بيان شد، پيدا کرده است؟ آيا روشی متفاوت با آنچه در کتاب بيان شده است پيدا کرده ايد؟" پس از پاسخ احتمالی دانش آموزان به اين سؤالات که بيشتر برای جلب توجه دانش آموزان به ادامه بحث مطرح می شوند، معلم خود به مقايسه ای کوتاه ميان راه حل های ارائه شده می پردازد و آنها را در ارتباط با محتوای کتاب درسی تبيين می کند. آنگاه از دانش آموزان می خواهد اگر سؤالی دارند مطرح کنند و در نهايت از آنها می خواهد که کل جريان کلاس را مرور، بازبينی و ارزيابی کنند و حاصل را در يک بند (پاراگراف) در دفترچه های خود بنويسند. يادداشت های دانش آموزان در دقايق پايانی کلاس به عنوان جمع بندی مباحث کلاس تلقی می شود، ارزيابی آنها از کلاس درس را نشان می دهد.اين خود منبعی برای خودانديشی معلم و دانش آموزان و راهنمايی برای بهبود فرايند ياددهي- يادگيری به حساب می آيد.
کلاس درس مورد مطالعه: آموزش مفاهيم پايه هندسه
در اين درس، ابتدا معلم کلاس شکل هندسی مشخّصی را که متناسب با محتوای کتاب درسی تهيه کرده بود، روی تخته سياه قرار داد(شکل شماره1). آنگاه از دانش آموزان سؤال کرد:"آيا می دانيد اين شکل چه نام دارد؟" "در کجا شکلی شبيه اين را ديده ايد؟" بعضی از دانش آموزان پاسخ دادند که شبيه اين شکل را در پارک کودکان ديده اند. سپس معلم از دانش آموزان پرسيد: "چگونه می توانيم مساحتهای قسمت های 1،2،3،4را محاسبه کنيم؟" برای درک بهتر مسئله معلم از اشاره کودکان استفاده کرد و شکل هندسی ارائه شده را با گوشه ای از پارک کودکان تطبيق داد. او بخش های 1،2،3،4 را به قسمت چمن پارک کودکان و بخش… را به پياده رو تشبيه کرد و با تکرار مجدد مسئله،از دانش آموزان خواست به مدت ده دقيقه به تفکر بپردازند و راه حل مسئله را پيدا کنند.
در اين فاصله، معلم به ميان دانش آموزان آمد و به سؤالات آنها پاسخ داد. برخی دانش آموزان از معلم خواستند که صورت مسئله را دوباره توضيح دهد. معلم دانش آموزانی را که هنوز مسئله را کاملا متوجه نشده بودند، پای تخته سياه گرد آورد و بار ديگر مسئله را توضيح داد. آنگاه، پس از آن که دريافت که بيشتر دانش آموزان راه حل مشخّصی را برای مسئله پيدا کرده اند، از آنان خواست تا پای تخته سياه بيايند و راه حل خود را توضيح دهند.
شش دانش آموز از فرصت داده شده استفاده کردند و راح حل های خود را ارائه دادند.در اينجا به ذکر دو مورد اشاره می شود. يکی از دانش آموزان (خانم تاکاهاشي) توضيح داد: «چون اين شکل هندسی يک متوازی الاضلاع است، از روش محاسبه مساحت متوازی الاضلاع حل می شود؛ با اين تفاوت که بايد مساحت قسمت…يعنی پياده روها از آن کم شود. در اين صورت، مساحت شکل هندسی به دست می آيد». دانش آموز ديگری (آقای کوزاوا) راه حل خود را اين گونه توضيح داد:«قسمت…در شکل هندسی که به صورت پياده روها ظاهر شده است، شکل هندسی ارائه شده را در قالب چهار ذوزنقه نمايان می کند. پس محاسبه مساحت چهار ذوزنقه و جمع آنها، پاسخ مسئله را به دست می دهد.