روزنامه ایران، یکشنبه ۲۵ تیر ۱۳۹۶
رئیس جمهوری: درخشش بینظیر این دانشمند خلاق و انسان متواضع که نام ایران را در مجامع علمی جهانی طنین انداز کرد، نقطه عطفی در معرفی همت والای زنان و جوانان ایرانی در مسیر کسب قله‌های افتخار و عرصه‌های گوناگون بین‌المللی بود
صبح روز گذشته متن کوتاهی که فیروز نادری دانشمند ایرانی در اینستاگرامش منتشر کرد ایرانیان را در سوگ عمیقی فروبرد. او نوشت: «چراغ امروز خاموش شد، قلب من شکسته است. زود رفتی.» خبر فوت مریم میرزاخانی ریاضیدان ایرانی، نخستین زن و ریاضیدان برنده جایزه فیلدز و استاد دانشگاه استنفورد این‌گونه به گوش هموطنانش رسید.
مریم میرزاخانی چهار سال پیش دچار سرطان سینه شد اما توانست بر این بیماری غلبه کند تا اینکه تیرماه امسال خبر رسید که سرطان عود کرده و به استخوانش رسیده است.فاصله زمان انتشار خبر بیماری تا اعلام خبر رفتن همیشگی اش زمان بسیار کوتاهی بود... مرگ، نابغه ریاضی را از جهان و ایران ربود.
او در 13 اردیبهشت 1356 در تهران به دنیا آمد. پدرش مهندس برق بود و مادرش مشوق اصلی زندگی علمی‌اش. پدرش رئیس هیأت مدیره خیریه رعد است. مریم سومین فرزند پدر و مادر بود. آنطور که پدرش نقل کرده از کودکی عاشق ریاضی بود.پس از طی دوران راهنمایی در امتحان استعداد‌های درخشان شرکت کرد و وارد دبیرستان فرزانگان تهران (سمپاد) شد. خودش درباره عشق‌اش به ریاضی گفته است: «بچه که بودم دوست داشتم نویسنده شوم. هر داستانی که به دستم می‌رسید و درواقع هر کتابی که به دستم می‌رسید می‌خواندم. برادرم کسی بود که مرا به طور عام به علم علاقه‌مند کرد. او هر چیزی که در مدرسه می‌آموخت، برای من تعریف می‌کرد و فکر می‌کنم نخستین خاطره‌ای که از ریاضیات دارم این بود که او مطلبی درباره جمع کردن اعداد یک تا 100 را که در مجله‌ای خوانده بود، برایم مطرح کرد. اینکه چگونه «گاوس» با روشی نوآورانه آن را حل کرده بود.این نخستین باری بود که از زیبایی یک راه حل ریاضی به شوق می‌آمدم و مجذوب آن می‌شدم. البته وقتی وارد تیم المپیاد ریاضی شدم نمی‌خواستم ریاضی بخوانم، فکر می‌کردم که مهندس شوم ولی بعد با کلاس‌هایی که در دانشگاه شریف و برخوردهایی که با بچه‌های سال‌های بالاتر از خودمان داشتیم نه تنها من بلکه بقیه بچه‌هایی که هم دوره بودیم هم تصمیم گرفتند ریاضی بخوانند.»
پیام تسلیت روحانی
به مناسبت درگذشت مریم میرزا خانی
رئیس جمهوری در پیامی درگذشت مریم میرزاخانی، نابغه ریاضی ایران و جهان را تسلیت گفت. متن پیام تسلیت حجت‌الاسلام والمسلمین حسن روحانی به این شرح است: «درگذشت اندوهبار مریم میرزاخانی، نابغه نامدار ریاضی ایران و جهان موجب تألم و تأثر فراوان شد. درخشش بینظیر این دانشمند خلاق و انسان متواضع که نام ایران را در مجامع علمی جهانی طنین انداز کرد، نقطه عطفی در معرفی همت والای زنان و جوانان ایرانی در مسیر کسب قله‌های افتخار و عرصه‌های گوناگون بین‌المللی بود.» در ادامه این پیام آمده است: «اینجانب ضمن ارج نهادن به خدمات علمی و آثار ماندگار این فرزند فرهیخته ایران، مصیبت وارده را به جامعه علمی کشور و خانواده محترم آن عزیز از دست رفته، صمیمانه تسلیت می‌گویم و از درگاه خداوند متعال برای ایشان رحمت الهی و برای عموم بازماندگان صبر و اجر مسألت دارم.»
پیام تسلیت جهانگیری
اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهوری هم در پیامی اینستاگرامی با تسلیت درگذشت مریم میرزاخانی نوشت: درگذشت نابهنگام ریاضیدان برجسته و نابغه ایرانی خانم دکتر مریم میرزاخانی موجب تأثر و تألم فراوان شد.
مریم سال سوم ریاضی موفق به کسب مدال طلای المپیاد ریاضی شد. سال چهارم در المپیاد جهانی هنگ کنگ مدال طلای جهانی دیگری گرفت و روز به روز بر افتخاراتش افزود. در سن 18 سالگی توانست در المپیاد جهانی ریاضی رتبه اول را به دست آورد و همان جا بود که تصمیم گرفت در دانشگاه صنعتی شریف ریاضی بخواند. مریم نخستین کسی بود که دو سال پی در پی مدال طلای ریاضی را گرفت و نخستین فردی بود که در آزمون المپیاد ریاضی نمره کامل را بدست آورد.
عبدالله محمودیان استاد دانشگاه صنعتی شریف و از مسئولان برگزاری المپیاد ریاضی در گفت‌و‌گویی پیرامون مریم میرزاخانی گفته بود: «در سال ۱۳۷۲ از دکتر حدادعادل درخواست کردم اجازه دهند ایشان (مریم میرزاخانی) در المپیاد شرکت کنند چون آن زمان فقط سال سومی‌ها امکان شرکت در المپیاد را داشتند و ایشان سال دوم بودند. در نهایت هم انتخاب شدند و سال بعد شرکت کردند و خانم میرزاخانی طی دو بار شرکت در المپیاد جهانی هر دوبار طلا گرفت.» مریم در آن سال‌ها نخستین دختری بود که به تیم المپیاد ریاضی ایران راه یافت و البته نخستین دختری بود که در المپیاد ریاضی ایران طلا گرفت و توانست در آن سال‌هایی که زنان، گمشده بحث‌های علمی و اجتماعی ایران بودند نقش زنان را دوباره یادآوری کند. دختری که پشتکارش زبانزد همگان بود.
بهرنگ نوحی، استاد ریاضی دانشگاه کویین مری لندن، وقتی مریم میرزاخانی دوم دبیرستان بود در یک دوره حل مسأله المپیاد به او و چند نفر دیگر درس می‌داد: «از همان زمان مشخص بود که مریم میرزاخانی و دوستش رؤیا بهشتی جزو بهترین‌ها هستند.» مریم که عاشق ریاضی بود با پایان دبیرستان، ریاضیات را در دانشگاه صنعتی شریف ادامه داد و دوره‌های لیسانس و فوق لیسانس خود را در این دانشگاه به پایان رساند. سال 76 با جمعی از نخبگان ریاضی شریف همراه می‌شود تا در بیست و دومین دوره مسابقات ریاضی دانشجویی که در اهواز برگزار می‌شد شرکت کند.در راه بازگشت اتوبوس آنها در دره سقوط می‌کند، 7 نفر از نخبگان شریف جان باختند و مریم هم در این حادثه زخمی شد.
میرزاخانی با پایان دوره فوق لیسانس خود برای ادامه تحصیل تصمیم به مهاجرت گرفت؛ دانشگاه هاروارد بورسیه‌اش کرد و برای گذراندن دوره دکترا و ادامه تحصیل خود به دانشگاه هاروارد رفت. پدرش می‌گوید: «مریم رفت آنجا چون رشته تحصیلی‌اش را بهتر می‌توانست ادامه بدهد. امکان رشدش بیشتر بود.» میرزاخانی در همان سال‌های تحصیل‌اش با جان وندراک، که از پژوهشگران «آی‌بی‌ام» است ازدواج می‌کند و از او یک فرزند به نام آناهیتا دارد.
خودش درباره زندگی و کارش معتقد بود: «رابطه برقرار کردن بین کار سنگین ریاضی و مادر بودن خیلی سخت است. البته شدنی است و ارزش انجام دادنش را دارد. خواه ناخواه میزان کار را کم می‌کند. یعنی اگر کسی فکر کند که هم می‌توانم یک خانواده خیلی خوب و با ارتباط قوی داشته باشم، هم کارم به همان سرعت قبل پیش برود این طور نیست، باید به هر حال هزینه بکند. البته برای پدر هم سخت است و این کمی بستگی دارد که پدر و مادر چقدر تقسیم کار بکنند، چقدر برای بچه‌شان وقت بگذارند.»
او البته برایش فرقی نمی‌کرد که فرزندش ریاضیدان شود یا نه: «امیدوارم که او و کلاً همه بچه‌ها، ریاضی را جدی بگیرند. دوست ندارم مثل افرادی شود که تا صحبت از ریاضیات می‌شود می‌گویند من از ریاضی هیچ چیز نمی‌دانم، یعنی اصلاً به خود امکان نمی‌دهند که به آن فکر کنند، البته در ایران خیلی این‌طور نیست ولی در امریکا زیاد پیش می‌آید. ریاضی به درست فکر کردن کمک می‌کند. حتی یک پزشک یا کسی که کار دیگری هم می‌کند، اگر ریاضی‌اش قوی باشد، می‌تواند جلو باشد.»
موفقیت‌های نابغه ریاضی دنیا
مریم میرزاخانی در سال 2004 با اخذ مدرک دکترای هاروارد به سرپرستی «کورتیس مک مولن»، از برندگان مشهور جایزه فیلدز، در دانشگاه‌های پرینستون و استنفورد به تدریس مشغول شد. یک سال بعد در سال 2005 نشریه پاپیولار ساینس امریکا او را به عنوان یکی از 10 ذهن جوان جهان برگزید و از او تجلیل کرد.
میرزاخانی مدتی در پرینستون مشغول به تدریس بود ولی بعد از مدتی به استنفورد رفت و کار تدریس و پژوهش را به صورت حرفه‌ای‌تر آنجا ادامه داد. او در شهریور 1387 (اول سپتامبر 2008) و در 31 سالگی به درجه استادی این دانشگاه رسید. میرزاخانی در سال 1999 میلادی موفق شد راه حلی برای یک مشکل بزرگ ریاضی پیدا کند. ریاضیدانان مدت‌های طولانی است که به دنبال یافتن راه عملی برای محاسبه حجم رمزهای جایگزین فرم‌های هندسی هذلولی بوده‌اند و در این میان مریم میرزاخانی جوان در دانشگاه پرینستون نشان داد که با استفاده از ریاضیات شاید بتوان بهترین راه را به سوی دست یافتن به راه حلی روشن در اختیار داشت.
او به همراه 9 محقق برجسته دیگر در چهارمین نشست 10 استعداد درخشان نشریه پاپیولار ساینس در امریکا مورد تقدیر قرار گرفت. به نوشته USA Today این فهرست 10 نفره، شامل محققان و نخبگان جوانی است که در حوزه‌های ابتکاری مشغول به فعالیت هستند و با این حال معمولاً از چشم عموم پنهان مانده‌اند. این فهرست براساس پیشنهادهای ارائه شده از سوی سازمان‌های گوناگون، رؤسای دانشگاه‌ها و ناشران انتشارات علمی برگزیده شده‌اند. این محققان برجسته جوان در حوزه‌های گوناگونی از گرافیک رایانه‌ای تا ریاضیات و علوم روباتیک، افق‌های تازه‌ای در مرزهای جهان اطراف ما گشوده‌اند که مریم میرزاخانی ریاضیدان ایرانی یکی از آنها است.
میرزاخانی در سال 2009 به خاطر دستاوردهایش در ریاضیات برنده جایزه بلومنتال شد. در اعلامیه‌ای که انجمن ریاضی امریکا به مناسبت برنده شدن این جایزه برای میرزاخانی منتشر کرد، دلیل گرفتن این جایزه مهم ریاضی، «خلاقیت استثنایی، و تز (دکترای) مبتکرانه که در آن، ابزارهای گوناگونی از هندسه هذلولی گرفته تا روش‌های کلاسیک فرم‌های اتومورفیک و تقلیل سیمپلکتیک برای به دست آوردن نتایجی در سه مسأله مهم ترکیب شده‌اند» عنوان شد.
حوزه فعالیت او به طور خاص روی فضاهای هندسی و همچنین نظریه ارگودیک متمرکز شده است. پرداختن به جزئیات فعالیت‌های علمی او فراتر از این متن است، اما او در مرزهای دانش ریاضیات به جست و جو می‌پردازد و دامنه آگاهی ما را از جهان شگفت انگیز ریاضیات توسعه می‌دهد.
مدال فیلدز
دکتر مریم میرزاخانی، استاد دانشگاه استنفورد به عنوان نخستین زن ریاضیدان جهان موفق به دریافت مدال «فیلدز» شد که به عنوان عالی‌ترین جایزه علمی رشته ریاضیات از آن به عنوان «نوبل ریاضیات» یاد می‌شود. پدرش می‌گوید نخستین نفری بود که خبر مدال فیلدز را شنید: «قبل از اینکه جایزه را ببرد؛ خودش زنگ زده بود و حس و حالش توصیف شدنی نبود.»
مریم میرزاخانی در مه سال ۲۰۱۶ به عضویت در آکادمی ملی علوم برگزیده شد. او نخستین ایرانی-امریکایی بود که به عضویت در این آکادمی برگزیده شد.
مریم میرزاخانی؛ ترند جهانی شد
خبر فوت ناگهانی مریم میرزاخانی با واکنش و اظهار تأسف تعداد بیشماری از هموطنان ایرانی او مواجه شد. وقتی فیروز نادری دانشمند ایرانی حوزه هوا فضا در توییتر و اینستاگرام این جمله کوتاه را نوشت: چراغ امروز خاموش شد... کاربران زیادی برای او پیغام گذاشتند که منظورش چه کسی است و آیا از مریم میرزاخانی نابغه ریاضی حرف می‌زند؟ او ساعتی بعد نوشت: یک نابغه؟ بله. اما همزمان یک دختر، همسر و مادر. پس از تأیید این خبر بلافاصله در توییتر دو هشتگ #مریم میرزاخانی و #Maryam mirzakhani به راه افتاد. با هشتگ انگلیسی بیش از سه هزار توییت نوشته شد و در دقایقی یکی از ترندهای جهانی توییتر بود. محتوای بیشتر توییت‌های شهروندان پس از احساس تأسف از فقدان چنین دانشمندی، متوجه ساختارهای اجتماعی بود و این انتقاد که چرا نوابغ ایرانی باید از وطن خود دور بمانند. صفحه اصلی توییتر هم برای مریم میرزاخانی مؤمنتی (مجموعه توییت) ساخت که از ابتدای زندگی تا مرگ او را در برمی‌گرفت.