نام: سرینیواسا رامانوجان (Srinivasa Ramanujan)
متولد ۲۲ دسامبر ۱۸۸۷ - ارود، هندوستان
مرگ ۲۶ آوریل ۱۹۲۰ (۳۲ سالگی) چنای، هند
ملیت: هندی
شهرت: ریاضی
استاد راهنما: گادفری هارولد هاردی، جان ادنسور لیتلوود
سرینیواسا رامانوجان، زادهی ۲۲ دسامبر ۱۸۸۷، درگذشتهی ۲۶ آوریل ۱۹۲۰) عضو انجمن سلطنتی یا FRS، یک ریاضیدان خودآموختهٔ اهل قوم تامیل هندوستان بود که تقریبا بدون هیچ آموزشی در ریاضیات محض توانست به گونهٔ شگفت‌انگیزی رابطه‌های مهمی را در آنالیز ریاضی، نظریه اعداد، سری‌ها و کسر مسلسل از خود بجای بگذارد. گادفری هارولد هاردی ریاضیدان انگلیسی دربارهٔ استعداد رامانوجان گفته‌است که او هم ردیف ریاضی‌دان‌هایی چون گاوس، اویلر، کوشی بود و باید او را یکی ازریاضیدانان بزرگ دانست.[۱]
رامانوجان در ارود، تامیل نادو در هند در یک خانوادهی فقیر برهمایی به دنیا آمد. وی برای اولین بار در سن ۱۰ سالگی با ریاضی دان‌های معمولی آشنا می‌شود و از خود استعداد و توانایی زیادی را در این زمینه نشان می‌دهد، برای همین یک کتاب پیشرفتهٔ مثلثات نوشتهٔ لونی (S. L. Loney)، به او می‌دهند.[۲] او تا سن ۱۲ سالگی بر این کتاب مسلط می‌شود و حتی چند قضیه را نیز خود به تنهایی پیدا می‌کند مانند تساوی اویلر که او آن را به تنهایی و کاملا مستقل بدست می‌آورد. او در دوران مدرسه، استعداد شگفت-انگیز و کمتر دیده شده‌ای از خود نشان می‌دهد و مورد ستایش دیگران قرار می‌گیرد و بسیاری از جایزه‌های ریاضی را برنده می‌شود. او تا سن ۱۷ سالگی به تنهایی شروع به تحقیق دربارهٔ اعداد برنولی و ثابت اویلر می‌کند. او بورس تحصیلی کالج دولتی در کومباکونام را برنده می‌شود ولی چون نمی‌تواند در درس‌های غیر ریاضی خود موفق شود به ناچار این امتیاز تحصیلی را ازدست می‌دهد. او به کالج دیگری می‌رود تا بتواند تحقیقات انفرادی خود در ریاضی را ادامه دهد و هم زمان به عنوان کارمند حسابدار (عمومی) در Madras Port Trust Office شروع به کار می‌کند تا بتواند هزینه‌های زندگی خود را تامین کند.[۳] در سال‌های ۱۹۱۲ تا ۱۹۱۳ او چند نمونه از تلاش‌های خود در ریاضی را برای سه نفر از استادان دانشگاه کمبریج می‌فرستد. هاردی متوجه استعداد ویژهٔ رامانوجن در ریاضی می‌شود و او را به کمبریج دعوت می‌کند تا هم او را ببیند و هم با او کار کند. پس از آن رامانوجان به عضویت انجمن سلطنتی و کالج ترینیتی کمبریج در می‌آید. او درنهایت به علت سوء تغذیه و احتمالا عفونت کبد در سال ۱۹۲۰ در سن ۳۲ سالگی از دنیا می‌رود.
رامانوجان (وسط) در کالج ترینیتی (Trinity College)
او در طول عمر کوتاهش به تنهایی نزدیک به ۳۹۰۰ اتحاد جبری و معادله بیان می‌کند[۴] که تعداد بسیار کمی از آنها اشتباه بود، بعضی از آنها در جای دیگر توسط دیگران گفته شده بود ولی درستی بیشتر آنها اثبات شد.[۵] بسیار از نتایج رامانوجان که اولین بار بوسیلهٔ خود او گفته شده بود، غیرمتعارف بودند مانند اعداد اول رامانوجان و تابع تتای رامانوجن که این‌ها خود الهام‌بخش بسیاری از تحقیقات بعدی بودند.[۶]
جامعهٔ ریاضی با سرعت کمی، رابطه‌های پیدا شده بوسیلهٔ رامانوجان را پذیرفت اما اخیرا دانشمندان متوجه کاربرد بعضی از فرمول‌های او در زمینهٔ بلورشناسی و نظریهٔ ریسمان شده‌اند. مجلهٔ رامانوجو (Ramanujan Journal) که به صورت بین المللی انتشار می‌یابد، به توضیح تاثیر کارهای او در تمامی بحث‌های ریاضی می‌پردازد.[۷]
گوگل به مناسبت 125 اُمین سالروز تولد رامانوجان، لوگوی خود را بصورت زیر تغییر داد:
1729: عدد رامانوجان - هاردی
عدد 1729، به عنوان عدد رامانوجان - هاردی شناخته می شود. حکایت زیر توسط ریاضیدان بریتانیایی، جی. اچ هاردی (G. H. Hardy) نقل شده است:
"خاطرم هست روزی که برای ملاقاتش [رامانوجن] به بیمارستان پوتنی می رفتم، سوار یک تاکسی شدم که شماره اش 1729 بود. وقتی که برای رامانوجن جریان را تعریف می کردم، گفتم امیدوار بودم عدد تاکسی عدد جالبی باشد. رامانوجان پاسخ داد: این عدد خیلی هم جالب است؛ 1729 کوچکترین عددی است که می توان آن را به دو صورت مختلف در قالب مجموع دو عدد مکعب نوشت! "
این دو حالت مختلف عبارتند از:
1729 = 13 + 123 = 93 + 103.
البته این ایده سبب شد که برخی اعداد با چنین خاصیت هایی به "اعداد تاکسی" شهرت بیابند. شایان ذکر است که 1729 یک "عدد کارمایکل" نیز می باشد.
منابع:
[1] C.P. Snow Foreword to «A Mathematician's Apology» by گادفری هارولد هاردی
[2] Berndt, Bruce C. (2001). Ramanujan: Essays and Surveys. Providence, Rhode Island: American Mathematical Society. pp. 9. ISBN 0-8218-2624-7.
[3] Peterson, Doug. "Raiders of the Lost Notebook". UIUC College of Liberal Arts and Sciences. Archived from the original on May 17, 2007. Retrieved 2007-06-22.
[4] Berndt, Bruce C. (2005). Ramanujan's Notebooks Part V. SpringerLink. pp. 4. ISBN 0-387-94941-0.
[5] "Rediscovering Ramanujan". Frontline 16 (17): 650. August 1999. Retrieved 2007-06-23.
[6] Ono, Ken (June–July 2006). "Honoring a Gift from Kumbakonam" (PDF). Notices of the American Mathematical Society (Mathematical Association of America) 53 (6): 650. Retrieved 2007-06-23.
[7] Alladi, Krishnaswami (1998). Analytic and Elementary Number Theory: A Tribute to Mathematical Legend Paul Erdös. Norwell, Massachusetts: Kluwer Academic Publishers. pp. 6. ISBN 0-7923-8273-0.