نام: مریم میرزاخانی (Maryam Mirzakhani)
تولد: ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ -- مه، ۱۹۷۷ (میلادی) - تهران، ایران
فوت: ۲۲ تیرماه ۱۳۹۶ (در سن چهل سالگی)
ملیت: ایرانی
شهرت : ریاضیات
مریم میرزاخانی در خردسالی!
پروفسور مریم میرزاخانی (زاده ۱۹۷۷ - درگذشت ۱۷۲۰) ریاضیدان نابغه ایرانی برنده جایزه ستر (Satter Prize) انجمن ریاضی آمریکا در سال ۲۰۱۳ و فیلدز ۲۰۱۴ بود. این نابغه فقید ریاضی ایران، تا قبل از درگذشتش، استاد دانشگاه استنفورد بود.
او طی تحصیل در دبیرستان فرزانگان تهران در سالهای ۱۹۹۴ (هنگکنگ) و ۱۹۹۵ (کانادا) برنده مدال طلا در المپیاد جهانی ریاضی شد. سپس کارشناسی ارشد خود را در رشته ریاضی از دانشگاه شریف گرفت و برای ادامه تحصیل دکترا به دانشگاه هاروارد رفت.
میرزاخانی از یازدهم شهریور ماه ۱۳۸۷ (اول سپتامبر ۲۰۰۸) تا سال ۶۱۳۹ در دانشگاه استنفورد استاد دانشگاه و پژوهشگر رشته ریاضیات بود. پیش از این، او در پرینستون استاد دانشگاه بود.
از مریم میرزاخانی به عنوان یکی از ده ذهنِ جوان برگزیده سال ۲۰۰۵ از سوی نشریه پاپیولار ساینس در آمریکاو ذهن برتر در رشته ریاضیات تجلیل شد.
زندگینامه و تحصیل در آمریکا
مریم میرزاخانی، استاد فقید دانشگاه استنفورد، در سالهای ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ (سال سوم و چهارم دبیرستان) از دبیرستان فرزانگان تهران موفق به کسب مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری شد و بعد از آن در سال ۱۹۹۴ در المپیاد جهانی ریاضی هنگ کنگ با ۴۱ امتیاز از ۴۲ امتیاز مدال طلای جهانی گرفت. سال بعد یعنی ۱۹۹۵ در المپیاد جهانی ریاضی کانادا با ۴۲ امتیاز از ۴۲، رتبهٔ اول طلای جهانی را به دست آورد.
میرزاخانی دوره کارشناسی ریاضی در دانشگاه صنعتی شریف آغاز کرد. او با دریافت بورسیه از طرف دانشگاه هاروارد به آنجا رفت و دورهٔ دکتری خود را در دانشگاه هاروارد پشت سرگذاشت.
او به همراه ۹ محقق برجسته دیگر در چهارمین نشست ۱۰ برلیان (Brilliant 10) یا «10 استعداد درخشان» نشریه پاپیولار ساینس (Popular Science) در آمریکا مورد تقدیر قرار گرفت. به نوشتهٔ یواسای تودی این فهرست ۱۰ نفره شامل محققان و نخبگان جوانی است که در حوزههای ابتکاری مشغول به فعالیت هستند و با این حال معمولا از چشم عموم پنهان ماندهاند. این فهرست بر اساس پیشنهادهای ارائه شده از سوی سازمانهای گوناگون، روسای دانشگاهها و ناشران انتشارات علمی برگزیده شدهاند. این محققان برجسته جوان در حوزههای گوناگونی از گرافیک رایانهای تا ریاضیات و علوم رباتیک، افقهای تازهای در مرزهای جهان اطراف ما گشودهاند که مریم میرزاخانی ریاضیدان ۳۳ ساله ایرانی یکی از آنها بود.
میرزاخانی در سال ۱۹۹۹ میلادی موفق شد راهحلی برای یک مشکل ریاضی پیدا کند. ریاضیدانان مدتهای طولانی است که به دنبال یافتن راه عملی برای محاسبه حجم رمزهای جایگزین فرمهای هندسی هذلولی بودهاند و در این میان مریم میرزاخانی جوان در دانشگاه پرینستون نشان داد که با استفاده از ریاضیات شاید بتوان بهترین راه را به سوی دست یافتن به راهحلی روشن در اختیار داشت: محاسبه عمق حلقههای ترسیم شده بر روی سطوح هذلولی. میرزاخانی در تلاش بود تا معمای ابعاد گوناگون فرمهای غیر طبیعی هندسی را حل کند. در صورتی که جهان از قاعده هندسه هذلولی تبعیت کند، ابتکار وی به تعریف شکل و حجم دقیق جهان کمک خواهد کرد. در واقع مشکل این است که برخی از این اشکال هذلولی همچون doughnuts و یا amoebas دارای ظاهری بسیار نافرم هستند که محاسبه حجم آنها را به معمایی جدی برای ریاضیدانان مبدل کردهاست. اما میرزاخانی با یافتن راهی جدید در واقع دست به یک ابتکار عمل بزرگ زد و با ترسیم یک سری ازحلقهها بر روی سطح این گونه اشکال پیچیده به محاسبه حجم آنها پرداخت.
کاربردهای عملی اندکی برای پژوهش او وجود دارد ولی اگر مشخص شود که جهان توسط هندسه هذلولوی اداره می شود، کار او می تواند به تعریف دقیق شکل و حجم آن کمک کند.
غنای اندیشه فلسفی میرزاخانی به حدی است که به قول مقالهای که پس از درگذشتش در وبسایت خبری دانشگاه استنفورد امریکا قرار گرفت، میتواند در فهم چگونگی تشکیل جهان هستی و تفهیم میدانهای کوانتومی در فیزیک به یاری فیزیکدانان بیاید و نگرشهای فلسفی هستی شناسانه را تحتتأثیر خود قرار دهد.
جیمز کارلسون از انستیتو ریاضیات کلی (Clay Mathematics Institute) میگوید:
"میرزاخانی در یافتن ارتباطات جدید، عالی است. وی میتواند به سرعت از یک مثال ساده به دلیل کاملی از یک نظریه ژرف و عمیق برسد."
مریم میرزاخانی در سمپوزیوم ریاضی
ردیف اول، نفر دوم سمت چپ
مریم میرزاخانی از دانشآموزان نخبه المپیادی کشور بود که در سال ۱۳۷۴ در المپیاد جهانی ریاضی علاوه بر دریافت مدال طلا با کسب بالاترین امتیاز به عنوان نفر اول جهان شناخته شد و از جمله بازماندگان سانحه غمبار سقوط اتوبوس حامل نخبگان ریاضی دانشگاه صنعتی شریف به دره در اسفندماه ۷۶ بود. در این حادثه اتوبوس حامل دانشجویان ریاضی شرکتکننده در بیست و دومین دوره مسابقات ریاضی دانشجویی که از اهواز راهی تهران بود (مسابقات ریاضی دانشجویی) به دره سقوط کرد و طی آن شش تن از دانشجوی نخبه ریاضی دانشگاه صنعتی شریف شامل آرمان بهرامیان، رضا صادقی - برنده دو مدال طلای المپیادجهانی - علیرضا سایهبان و علی حیدری، فرید کابلی، دکتر مجتبی مهرآبادی و مرتضی رضایی دانشجوی دانشگاه تهران که اغلب از برگزیدگان المپیادهای ملی و بینالمللی ریاضی بودند در اوج بالندگی و شکوفایی علمی ناباورانه، جان باختند.
«مریم میرزاخانی» ریاضیدان جوان ایرانی، در سال ٢٠١٣ برنده جایزه «روث لایتل ستر» از «انجمن ریاضی آمریکا» شد. جایزه «روث لایتل ستر» (Ruth Lyttle Satter) که از سال ١٩٩٠ توسط خانم پروفسور «سیلویا لایتل بیرمن»، استاد کالج «بارنارد» برای گرامیداشت خواهرش «روث» و به احترام تعهد او به تحقیقات علمی و تشویق زنان به علمآموزی، بنیانگذاشته شد، هر دو سال یکبار، به یک زن که تحقیقات برجستهای در علم ریاضی داشته باشد، اعطا میشود.
جایزه سال ٢٠١٣ «روث لایتل ستر» به دلیل کارهای ارزشمند خانم «مریم میرزاخانی» بر روی تئوری «فضاهای مدولی» (Moduli Spaces) در «سطح ریمانی» (Reimaan Surfaces)، در «سندیهگوی» آمریکا به این استاد دانشگاه 37 ساله اعطا شد.
دکتر مریم میرزاخانی، استاد فقید دانشگاه استنفورد به عنوان نخستین زن ریاضیدان جهان موفق به دریافت مدال «فیلدز» شد که به عنوان عالی ترین جایزه علمی رشته ریاضیات از آن به عنوان «نوبل ریاضیات» یاد می شود. پروفسور میرزاخانی که به دلیل تحقیقات برجسته اش در حوزه هندسه و نظریه ارگودیک کاملا شناخته شده است به همراه آرتور آویلا، مانجول بهارگوا و مارتین هایرر مدال فیلدز ۲۰۱۴ را در کنگره بین المللی ریاضیات که در سئول کره جنوبی برگزار می شد، دریافت نمود.
مریم میرزاخانی در مراسم اهدای مدال های فیلدز 2014
بنابر اعلام داوران، مریم میرزاخانی در زمینه نظریه سطوح ریمانی و فضاهای مدولی آن به پیشرفت های چشمگیری نائل آمده و افق های جدیدی را در این رشته گشوده است. مدال فیلدز از سال ۱۹۳۶ هر چهار سال یکبار به برترین ریاضیدانان جوان (زیر ۴۰ سال) جهان اعطا می شود که میرزاخانی، نخستین زن برنده این جایزه به شمار می رود. دکتر میرزاخانی چندی پیش جایزه ۲۰۱۴ موسسه ریاضی Clay را نیز دریافت کرده است.
واکنشها به کسب مدال فیلدز
توصیف رسمی کمیتهٔ مدال فیلدز: "چیرهدست در گسترهٔ قابل توجهی از تکنیکها و حوزههای متفاوت ریاضی، او تجسم ترکیبی کمیاب است از توانایی تکنیکی، بلندپروازی جسورانه، بینش وسیع و کنجکاوی ژرف."
حسن روحانی رئیس جمهور وقت ایران در تاریخ ۲۲ مرداد ۱۳۹۳ در پیامی که در صفحهٔ فیسبوک وی نیز منتشر شد، ضمن تقدیر از میرزاخانی، دریافت مدال فیلدز را به وی تبریک گفت.
جیمز کارلسون از انستیتو ریاضیات کِلی (به انگلیسی: Clay Mathematics Institute) میگوید:
میرزاخانی در یافتن ارتباطات جدید، عالی است. وی میتواند به سرعت از یک مثال ساده به دلیل کاملی از یک نظریه ژرف و عمیق برسد.
رامین تکلو، استاد ریاضی دانشگاه ایلینوی شیکاگو گفت: "مریم میرزاخانی حتی بدون گرفتن فیلدز هم در میان معروفترین ریاضیدانان جهان بوده است." بهرنگ نوحی، استاد دانشگاه کویینمری گفت: "به محض اینکه در هاروارد شروع کرد مشخص بود که کارش خوب است. مشخص بود که تز دکترایش یک تز انقلابی است."
ریچارد داوکینز در حساب توییترش کسب جایزه فیلدز را به وی تبریک گفت.
یورگ کرامر (رییس اتحادیه ریاضیدانان آلمان) و گونتر سیگلر (استاد ریاضی دانشگاه آزاد برلین) به میرزاخانی تبریگ گفتند. همچنین نشریات آلمانی چون اشپیگل، فرانکفورتر آلگماینه سایتونگ، زوددویچه تسایتونگ، تاگس اشپیگل و برخی رسانههای دیگر در مطالب جداگانهای به این موضوع پرداختند.
یادی از یک دانش آموز ممتاز:
متن زیر نوشته استاد جعفر نیوشا، نگارنده کتاب "مسائلی در هندسهی مسطحه" است که در وصف دکتر مریم میرزاخانی در پایین یکی از مسائل کتاب چنین آورده است:
"یادی از یک دانش آموز ممتاز و با استعداد سابق و استاد بزرگ و جوان امروزی، خانم دکتر مریم میرزاخانی. در سال 1372 خانم مریم میرزاخانی در کلاس دوم دبیرستان فرزانگان تهران تحصیل می کردند. اینجانب هم در آن کلاس، هندسه تدریس می کردم و این مسئله را برای سنجش استعداد دانش آموزان مطرح کردم. تنها راه حلی که ارائه شد همین راه حل است که خانم میرزاخانی با ظرافت خاص و با شیوه ای شاعرانه آن را حل کردند. من آرزوی موفقیت بیشتر برایشان دارم."
مصاحبه استاد جعفر نیوشا با روزنامه شهروند پس از درگذشت مریم میرزاخانی: مرگ او را باور نمی کنم.
مریم میرزاخانی در ماه می ۲۰۱۶ به عضویت «آکادمی ملی علوم» آمریکا در آمد. اعضای این مجمع علمی بعنوان «مشاورین ملی» در علوم، مهندسی و پزشکی آمریکا محسوب می شوند و افتخار بزرگی برای دانشمندان ایالت متحده به شمار می آید. همچنین اعضای افتخاری این مجمع علمی در گذشته آلبرت انیشتین، توماس ادیسون و الکساندر گراهام بل بوده اند. مریم میرزا خانی بعنوان یکی از ۸۴ عضو جدید و ۲۱ عضو خارجی آکادمی ملی علوم آمریکا بود.
همسر مریم میرزاخانی، یان وندراک، از پژو هشگران آیبیام و اهل چک می باشد و از او دارای یک فرزند به نام آناهیتا میباشد.
یان وندراک، به خاطر دارد که در اولین برخوردهایی که در جریان یک مسابقه دوستانه پیادهروی با همسر آینده خود داشته، به صبر، استقامت و همت بی نظیرش پی برده بود. «او خیلی ریزه است، و جثه من نسبتاً خوب بود؛ و با این حساب فکر کردم که از پسِ کار برمیآیم، و اولاش هم جلو بودم. اما سرعت او هیچجور کم نمیشد، و بعد از نیمساعت، من دیگر نانداشتم؛ ولی او هنوز داشت با همان سرعت میدوید!»
در محیط خانه هم طبیعتاً انتظار شخصیتی آشفته و جدّی از ریاضیدانی مثل میرزاخانی نمیرود. وندارک ادامه می دهد: «ورقهای بزرگ کاغذ را روی زمین پهن میکند و چندین و چند ساعت مینشیند چیزهایی را میکشد که از دید من همیشه عین هماند.» همچنین اضافه میکند: «اینکه چگونه میتواند اینطور کار کند را نمیدانم، اما آخرش جواب میدهد.» احتمالاً به این خاطر که، به زعم وندراک، «مسائلی که او دارد رویشان کار میکند آنقدر انتزاعی و پیچیدهاند که نمیتواند مراحل منطقیشان را قدمبهقدم طی کند، و عوضاش باید جهشهای بلندی انجام دهد.»
یان وندراک (Jan Vondrak) همسر مریم میرزاخانی
مریم میرزاخانی در کنار همسرش یان وندراک و دخترش آناهیتا
فیلم مورد علاقه مریم، داگویل بود. سلیقه او در فیلم، منعکس کننده ذات پژوهش او که شامل تعیین مشخصات غیرطبیعی فرمهای هندسی است. «گاهی مواقع احساس می کنم در یک جنگل بزرگ هستم و نمی دانم به کجا می روم. ولی به طریقی به بالای تپه ای می رسم و می توانم همه چیز را واضحتر ببینم. آن چه آن گاه رخ می دهد، واقعاً هیجان انگیز است.»
مریم میرزاخانی به همراه پدر و مادرش در سفری به اصفهان
جوایز:
- اولین برنده زن معتبرترین جایزه جهانی ریاضیات، جایزه فیلدز ۲۰۱۴
- جایزه جهانی موسسه ریاضی Clay، ۲۰۱۴
- جايزهٔ جهانی انجمن رياضی آمريکا در سال ۲۰۱۳
- جایزهٔ ایاماس بلومنتال در سال ۲۰۰۹
- ارتقا به استاد تمامی ریاضی در دانشگاه استنفورد در ۳۱ سالگی، سپتامبر ۲۰۰۸
- Clay Mathematics Institute Research Fellow 2004.
- Harvard Junior Fellowship Harvard University, 2003.
- Merit fellowship Harvard University, 2003.
- IPM Fellowship The Institute for theoretical Physics and Mathematics, Tehran, Iran, 1995-1999.
- مدال طلا (با نمرهٔ مطلق). المپیاد جهانی ریاضی (کانادا ۱۹۹۵)
- مدال طلا. المپیاد جهانی ریاضی (هنگکنگ ۱۹۹۴)
:: جایگاه مریم میرزاخانی در بین شرکت کنندگان از اولین دوره تا به امروز:
- در سال 1994 با کسب 41 امتیاز از 42 امتیاز ممکن، ضمن کسب مدال طلا، رتبه 23 در بین 385 شرکت کننده را بدست آورد.
- در سال 1995 با کسب 42 امتیاز از 42 امتیاز ممکن (نمره مطلق)، ضمن کسب مدال طلا، در بین 412 شرکت کننده رتبه 1 را بدست آورد.
این ریاضیدان نابغه ایرانی و استاد دانشگاه استنفورد، صبح روز ۲۴ تیرماه ۹۶ بر اثر بیماری سرطان، در گذشت. روحش شاد، یادش گرامی و راهش پر رهرو باد.
:: در این رابطه بخوانید: