خوانش پریشی یا نارساخوانی از جمله مهمترین اختلالات یادگیری است که طبق آمارهای اعلام شده بین یک تا 30 درصد در جوامع مختلف و 20 درصد در ایران شیوع دارد. خوانش پریشی، نارساخوانی (Dyslexia) نوعی اختلال یادگیری است که طی آن مغز نمی تواند به درستی تصاویر معینی مانند اعداد و حروف را پردازش کند.
نارساخوانی، بر توانایی خواندن و نوشتن کودک تاثیر می گذارد و نشانه های آن در دوران دبستان و ورود کودک به مدرسه آشکار می شود؛ کودکی که مبتلا به خوانش پریشی است به طور معمول تا قبل از ورود به مدرسه مشکلی ندارد اما با شروع آموزش ها مشخص می شود که نمی تواند همپای همکلاسی های خود پیشرفت کند.
انواع اختلالات یادگیری
دکتر پیمان حسنی ابهریان متخصص علوم اعصاب شناختی و رئیس مرکز مغز و شناخت پژوهشگاه علوم شناختی در این باره گفت: در واقع سه نوع اختلال یادگیری داریم که مهمترین آن اختلال در خواندن یا خوانش پریشی و نارساخوانی است، دوم اختلال در نوشتن است که بیشتر با نوشتن دیکته مشخص می شود و به آن نارسانویسی می گویند و سوم اختلال یادگیری ریاضی است.
وی افزود: اختلالات یادگیری در واقع گروهی از اختلالات شناختی هستند که علت آنها اختلال در عملکرد مغزی است و با روش های توانبخشی شناختی قابل درمان هستند. ابهریان ادامه داد: این اختلالات عبارتند از اختلال در یکی یا بیشتر از فرایندهای شناختی پایه که در فرایند درک و کاربرد زبان شفاهی یا شنیداری و یا در محاسبات ریاضی نقش دارند؛
افرادی که اختلال یادگیری دارند، در گوش دادن، فکر کردن، صحبت کردن، خواندن، نوشتن، هجی کردن یا محاسبات دچار مشکل هستند. وی گفت: در میان این اختلالات سه مورد فراوانی و اهمیت بیشتری دارد که شامل خوانش پریشی، اختلال در نوشتن و در نهایت اختلال در محاسبات ریاضی است.
علائم و روش تشخیص خوانش پریشی
دبیر کارگروه توانبخشی شناختی ستاد توسعه علوم و فناوری های شناختی در مورد روش تشخیص این اختلال توضیح داد: زمانی می توان مساله اختلال یادگیری را مطرح کرد که کودک وارد دوره دبستان شده باشد و دانش آموز از ناتوانی های حرکتی، بینایی، شنوایی و کم توانی ذهنی یا مشکلات مانند مشکلات هیجانی، فقر فرهنگی فقر اقتصادی و مادی در رنج نباشد.
ابهریان افزود: همچنین دانش آموز باید از ضریب هوشی 85 به بالا برخوردار باشد و همچنین با توجه به سن و سطح کلاس خود در مهارت های تحصیلی، گوش دادن و مهارت های ساده خواندن، حل مساله و محاسبات ریاضی مشکل داشته باشد.
وی ادامه داد: بنابراین در مورد کودکی که از لحاظ سطح هوشی متناسب با سایر همکلاسی های خود باشد و اختلالات خاص و همچنین مشکل بینایی، شنوایی و حرکتی نداشته باشد اما در تحصیل عقب تر از همکلاسی های خود باشد، می توان تشخیص اختلال یادگیری داد.
ابهریان گفت: این کودکان با وجود اینکه بهره هوشی طبیعی دارند، به خوبی قادر به ادامه تحصیل نیستند؛ برخی از اینها در یک درس خاص مثلا در خواندن یا ریاضی دچار مشکل هستند ولی برخی از آنها ممکن است که در چند درس دچار مشکل باشند. هرچه سن بالاتر می رود و دانش آموزان به مقاطع بالاتر تحصیلی می روند، این اختلال خود را بیشتر نشان می دهد.
وی اظهار کرد: اختلالات یادگیری یکی از اختلالات عصبی تکاملی و از شایعترین اختلالات در بین کودکان هستند که شیوع مختلفی برای آنها مطرح شده به گونه ای که یک تا 30 درصد جمعیت جوامع را شامل می شود که شیوع نسبتا بالایی دارد.
ابهریان ادامه داد: میزان شیوع این اختلال در ایران حدود 20 درصد در شروع مدرسه است یعنی 20 درصد کودکان دچار اختلال یادگیری هستند که عمده ترین آن نارساخوانی و اختلال یادگیری و حل مسائل ریاضی است. وی خاطرنشان کرد: با وجود آمار بالای شیوع این اختلال، هنوز به قدر کافی به این مساله توجه نشده است و کودک با انگ و برچسب هایی مانند تنبلی، بی سوادی، خنگی و بازیگوشی از بقیه کودکان جدا می شود.
ابهریان گفت: این مشکل بسیار جدی است و باید در مدارس غربالگری روی دانش آموزان در این زمینه صورت بگیرد و کودکانی که علائم این اختلال را دارد به متخصصان علوم شناختی ارجاع داده شوند. وی گفت: دانش آموزانی که این اختلال در آنها تشخیص داده می شود باید به روانشناسان و روانپزشکان ارجاع داده شوند تا تست های مربوطه مانند تست توانایی ریاضی و تست هوش روی آنها انجام شود.
راه های درمان
رئیس مرکز مغز و شناخت پژوهشگاه علوم شناختی در خصوص راه های درمان این اختلال نیز گفت: این اختلال درمان دارویی ندارد مگر اینکه در مواردی اختلالات یادگیری با اختلالات دیگری مانند بیش فعالی و نقص توجه همراه باشد که برای رفع بیش فعالی و نقص توجه او دارو تجویز می شود.
ابهریان افزود: اما اگر کودک فقط اختلالات یادگیری داشته باشد، مربوط به حوزه توانبخشی شناختی و توانمندسازی شناختی می شود که با برخی روش های آموزشی کمک می کند تا افرادی که مشکل خواندن دارند، بتوانند از طریق توانایی های دیگر، مهارت خواندن خود را تقویت کنند و صرفا محدود به دیدن حروف نباشند.
وی ادامه داد: همچنین به دانش آموزانی که اختلال ریاضی دارند نیز اعداد با روش های جذاب تری آموزش داده می شود و حجم آموزش در هر بار کمتر و شیوه های آموزشی متنوع تر می شود.
خوانش پریشی فراوان ترین اختلال یادگیری
آمارها نشان می دهند که تقریبا 80 درصد دانش آموزانی که مشکل فراگیری دارند، در واقع در خواندن مشکل دارند؛ بنابراین اختلال خواندن شایعترین اختلال یادگیری است و طبعا بیشترین حجم خدمات آموزشی و برنامه های مداخله ای تخصصی را نیز باید به خود اختصاص دهد.
متخصص علوم اعصاب شناختی در این خصوص اظهار کرد: اختلال خواندن پیامدهای زیادی می تواند برای افراد، خانواده ها و جامعه داشته باشد، از این رو توجه به رفع این مشکل اهمیت زیادی دارد.
ابهریان توضیح داد: اختلال در یادگیری، نوشتن یا ریاضی، کم آسیب ترین نوع اختلال است و مشکل چندانی برای فرد ایجاد نمی کند اما فردی که در خواندن مشکل دارد در تمام دروس با مشکل مواجه می شود زیرا خواندن پایه تحصیل دانش است و به تبع آن در تمام مراحل زندگی خود نیز دچار مشکلاتی خواهد شد.
وی ادامه داد: همچنین مساله دیگری که برای این افراد پیش می آید، این است که از سوی همکلاسی های خود ممکن است مسخره شود یا اینکه معلم او را تنبیه یا سرزنش کند؛ این مساله باعث می شود که علاوه بر مشکل شناختی که دارد، مشکل هیجانی نیز برای او ایجاد شود و علاقه و انگیزه خود را برای مدرسه رفتن و اعتماد به نفس خود را از دست بدهد و تصور کند که استعداد و توان یادگیری ندارد.
توصیه به خانواده ها
ابهریان به خانواده ها توصیه کرد که از برچسب زدن به کودکان خود که دچار این مشکل هستند، پرهیز کنند و نسبت به تشخیص به موقع این اختلال اقدام کنند. وی افزود: خانواده ها نباید کودکان خود را تحت فشار قرار دهند و در مقابل باید به آنها کمک کنند تا بر مشکل خود فایق آیند؛ مهمترین عامل حمایت عاطفی و ایجاد بستری مناسب برای آموزش و ادامه تحصیل آنها است.
ابهریان ادامه داد: مطالعات نشان داده اند که این کودکان اگر در بستر مناسبی تحت درمان قرار گیرند، نه تنها می توانند به خوبی آموزش بگیرند بلکه حتی می توانند از همکلاسی های خود جلوتر باشند.