دیس لکسی (Ddyslexia) یا خوانش پریشی که به آن اختلال رشدی در خواندن هم گفته می شود، عارضه ای است که در آن مغز نمی تواند به درستی تصاویر معینی مانند اعداد و حروف را پردازش کند. به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، دیسلکسی، یا نارساخوانی، بیماری ناشناخته و مبهمی است که متاسفانه به طور میانگین ۳۰ درصد از مبتلایان به آن، ترک تحصیل می کنند و انگیزه خودکشی در این افراد ۶ برابر دیگران است
دیسلکسی، خوانش پریشی یا نارساخوانی بیماری ناشناخته و مبهمی است که متاسفانه به طور میانگین ۳۰ درصد از مبتلایان به آن، ترک تحصیل می کنند و انگیزه خودکشی در این افراد ۶ برابر دیگران است.
دیسلکسی نوعی اختلال یادگیری است که بر توانایی خواندن و نوشتن کودک تاثیر می گذارد و نشانه های آن در دوران دبستان آشکار می شود. کودک مبتلا به دیسلکسی اگرچه به نظر باهوش می رسد و هیچ مشکلی از نظر بینایی و شنوایی ندارد ولی با این حال نمی تواند روش هایی را که به وی آموزش داده شده است در جهت خواندن، نوشتن و تلفظ کلمات به کار بندد. نارساخوانی برخلاف باور عموم، شکلی از عقب ماندگی ذهنی نیست و رابطه مستقیم با معلولیت جسمی، مشکلات فرهنگی، وضعیت اقتصادی و اجتماعی پایین یا آسیب های مادرزادی مغزی ندارد.
کودکی که مبتلا به دیسلکسی است به طور معمول تا قبل از ورود به مدرسه مشکلی ندارد. کودک با شروع آموزش ها تازه متوجه می شود که نمی تواند قدم به قدم با دیگران پیش برود و این امر، وی را آن قدر پریشان حال می کند که یا کلاس را به هم می ریزد یا گوشه گیر می شود. اما توجه داشته باشید دیسلکسی را نباید با اختلالات توجه، ناتوانایی های یادگیری ناشی از کمبود فرصت ها و امکانات آموزشی مانند تعویض مکرر مدرسه، حضور نامنظم در کلاس یا فقدان آموزش در مهارت های اصلی، عقب ماندگی ذهنی، اختلال در خود فروماندگی، نقایص شنوایی و بینایی، ناتوانی های فیزیکی، اختلالات هیجانی یا مشکلات رایج در فرآیند یادگیری زبان دوم اشتباه گرفت.
این عارضه ناشی از اشکال در منطقه ای مغز است که وظیفه پردازش زبان را به عهده دارد و و توانایی کودک برای خواندن را مختل می کند.
علائم دیس لکسی شامل مشکلات در درک جملات ساده و اشکال در درک قافیه ها و شناخت کلمات است. دیس لکسی همچنین باعث اشکال در شناخت کلمات نوشته شده با صداهای مشابه می شود. در نتیجه کودکی مبتلا به دیس لکسی در خواندن نوشته ها کند عمل می کند.
برای کودکان مبتلا به دیس لکسی این توصیه ها ممکن است کمک کننده باشد:
-کودکان مبتلا به دیس لکسی نیاز به ساعات اضافی در مدرسه یا به کار گرفتن معلم خصوصی دارند تا توانایی خواندن شان بهبود یابد.
-استفاده از شیوه تقویت مثبت هنگام کار کردن با کودکان دچار اختلال یادگیری مهم است.
-در مواردی که مشکلات عزت نفس وجود دارد، مراجعه به مشاور مفید است.
این افراد که بهره هوشی در حد طبیعی و حتی گاه بیش از میانگین جامعه دارند، در موارد زیر ممکن است دچار مشکلاتی باشند:
- خواندن
- نوشتن
- گوش دادن
- صحبت کردن
- تمرکز و توجه
- محاسبات ریاضی
در آمریکا، حدود ۷ تا ۱۵ درصد از کودکان در سنین مدرسه دچار انواع مختلفی از اختلالات خواندن هستند. با توجه به عدم انجام بررسی در ایران، اطلاعات دقیقی در این زمینه وجود ندارد؛ اما براساس شواهد موجود، احتمالا آمار کودکان مبتلا به اختلال خواندن در ایران کمتر از آمار فوق نیست.
دیسلکسی یکی از انواع اختلالات خواندن است که فرد مبتلا در خواندن و نوشتن متون مشکل دارد. بدیهی است که اصطلاح اختلال خواندن در مورد کودکانی که مشکلات یادگیری دارند، صدق نخواهد کرد. مشکلات یادگیری غالبا ناشی از ناتوانی های بینایی و شنوایی، ذهنی، انگیزشی، هیجانی، محیطی، اقتصادی و یا محرومیت های فرهنگی است.
● چه عواملی باعث اختلال خواندن می شود؟
اختلالات خواندن غالبا منشاء ارثی دارند؛ اما در بسیاری از موارد، علت آنها مشخص نیست. علاوه بر سابقه خانوادگی که در این بیماری مشاهده می شود، سایر عوامل نیز به شرح زیر می باشند:
- وزن کم در هنگام تولد
- استرس های قبل و پس از تولد
- عفونت های سیستم اعصاب مرکزی
- آسیب های وارده به سر
شواهد علمی اندکی مبنی بر ارتباط بین تاری دید، اختلالات حرکتی چشم و انحرافات چشم با اختلالات خواندن وجود دارد.
علائم اختلالات خواندن چیست؟
قبل از ورود کودک به مدرسه، غالبا والدین از اختلال خواندن وی باخبر نیستند، اما با رفتن به مدرسه ممکن است علائم زیر در وی مشاهده شود:
- اشکال در خواندن و عدم تمایل به خواندن
- بدخطی و ضعف در نوشتن
- کندی در نوشتن
- اشکال در درس ریاضی
- اشکال در درک مطلب و مفهوم موضوع
- اشکال در حافظه
- اشکال در زبان (مثلا در دروس شفاهی و یا به خاطر آوردن لغات)
والدین باید به این نکته توجه داشته باشند که کودکان مبتلا به اختلالات خواندن ممکن است به تدریج دچار مشکلات رفتاری و شخصیت شوند. همچنین اختلال خواندن ممکن است منجر به بی علاقگی آنها نسبت به تکالیف مدرسه و در نهایت امتناع از کارهای دشوار گردد. اختلالات خواندن همچنین ممکن است باعث اضطراب، افسردگی، پرخاشگری و گوشه گیری کودک شود.
● خصوصیات و ویژگیها :
دانش آموزانی که اختلال در خواندن دارند بعضی از ویژگیهای زیر را از خود نشان می دهند :
- ناتوانی در یادگیری و یادآوری کلماتی که دیده اند.
- آینه نویسی دارند یعنی بعضی حروف کلمات را برعکس از آخر به اول می نویسند. مثلاً کلمه (سارا) را (راسا) می نویسند.
- در هجی کردن کلمات مشکل دارند.
- اشکال در سازماندهی مواد و مطالب نوشتاری
- اشکال در یافتن کلمات صحیح برای برقراری ارتباط گفتاری یا نوشتاری
- قاطی کردن حروف کلمات، معکوس خواندن حروف و کلمات.
- ضعف توانایی در خواندن کلمات، ضعف در حافظه دیداری جهت ارتباط علائم زیانی
- اشکال در تخیل و تجسم کلمات، اشکال در ذخیره سازی و بازیابی اسامی حروف نوشته شده.
- از خواندن لذت نمی برند.
- اشکالات در نوشتن دیکته، اشکال در اعمال آنچه نسبت به موقعیت های اجتماعی یا یادگیری خوانده شده است.
- خط ناخوانا، پریشانی در استفاده از حروف و جایگزینی حروف همخوان مانند همپازی به جا همبازی .
- نسنجیدگی و بیقراری در استفاده از دست.
ورنون با تحقیقات گسترده عوامل اختلال خواندن را به شرح زیر معرفی کرد :
- عدم آمادگی برای خواندن، عقب ماندگی عمومی رشد گفتار و اشکالات گفتاری
- معلولیت های جسمانی مانند اشکالات دیداری و شنیداری، محدودیت واژه ها
- نیروی زیستن ناکافی، معلولیت های فرهنگی و اجتماعی
- عوامل شخصیتی ( اشکالات عاطفی و سازگاری)، عوامل اجتماعی، عوامل محیطی
- عدم توجه به مدرسه و تغییر مکرر مدرسه یا آموزگار، شرایط نامساعد خانه
- روش های آموزشی ناقص و تشکیلات ناقص مدرسه، محتوای ناکافی متن خواندنی که حاوی ارزش باشد.
- اشکال در درک موقعیت فضایی، عدم برتری جانبی، اختلال در قدرت حرکت
- تشخیص ضعفیف بین تصاویر مشابه
اگر چه بچه ها به طور طبیعی و به طور نرمال می شنوند، اما در نهایت، در ادراک کلمات یا حروف، برای این که آن ها را به نظم، ترتیب و قانون صحیح دربیاورند، با دشواری کامل مواجه هستند.
(ب) را با (پ) چنان قاطی و اشتباه می کنند که کلمات مشابه ساخته شده از حروف های ب و پ شنیداری و بینایی، حتی از نظر دستور آموزشی و پرورشی، کاملاً در هم و پر اشتباه خواهد شد.
هجی کردن به اشتباه صورت می گیرند و حروف یک کلمه را پس و پیش مشاهده می کنند. اگر چه این دانش آموزان هوش متوسط، هوش نرمال یا هوش فرا دارند، ولی در صورت توجه نکردن به قابلیت های خلاقانه و هنرمندانه ی این بچه ها، آن ها را در مسیر ناتوانی ، نا امیدی و کسب نکردن موفقیت و گنگی در یادگیری های دیگر قرار می دهیم و مشکلات رفتاری و هیجانی غیر واقعی را به عنوان مجموعه ای از اختلالات برای این بچه ها تحفه آور می شویم.
انواع اختلالات خواندن :
طبقه بندی مختلفی از اختلالات خواندن معرفی شده است که مایکل باست افرادی را که دچار اختلال خواندن هستند به سه دسته تقسیم می کند : اول گروهی که اختلال خواندن آوایی دارند. این افراد مجموعه لغات نسبتاً زیاد و قابل توجهی را در ذهن شان ذخیره کرده اند اما هجی کردن آن ها ضعیف است. گروه دوم افرادی هستند که اختلال خواندن ایده ای دارند این گروه می خوانند و هجی می کنند اما در ساختار بینایی لغت اشکال دارند و گروه سوم افرادی که مشکل هر دو گرو ه را دارند.
بعضی متخصصان هم اختلال خواندن را شامل عقب ماندگی ، اختصاصی خواندن ، وارونه خوانی و دیسلکسی رشدی می دانند. در اختلال خواندن، پیشرفت خواندن نسبت به سن و هوش نارسایی دارد، بیشتر افرادی که اختلال خواندن دارند از هوش متوسط یا بالاتری برخوردارند. به طور کلی اختلال خواندن با نارساخوانی، مترادف است ولی استفاده ی نا مناسب از اصطلاح نارساخوانی باعث شده که مردم آن را به معانی گوناگونی در نظر بگیرند. از انجا که خواندن و املا بسیار به هم مرتبط هستند، کودکانی که اختلال خواندن دارند در املا نیز مشکل دارند.
● دلایل و عوامل موثر
به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، دلایل بروز بیماری دیسلکسی بسیار متفاوت است. در اروپا بیش از ۵/۲ میلیون کودک مبتلا به دیسلکسی اند و به همین دلیل محققان ۹ کشور اروپایی گرد هم آمدند تا با آزمایش روی ۴ هزار کودک دلایل و میزان مبتلایان به آن در زبان های متعدد را بررسی کنند.
پیش از این تحقیقات (عصبی ـ کالبدی)، گالابوردا، استاد عصب شناسی دانشگاه هاروارد آمریکا در سال ۱۹۷۹ و آزمایش های پولسو در سال ۱۹۸۹ در دانشگاه میلان روشن کرده بود که دیسلکسی بیماری عصبی با ریشه ژنتیکی است. آزمایش های مغزی بیماران نیز مشخص کرد که یکی از عوامل بروز خوانش پریشی تشکیل توده ای عصبی در منطقه ای از مغز است. این تومورهای خارجی خود نتیجه جهش های غیرطبیعی یا نامنظم بودن سلول های خاکستری در مناطقی از پوسته مغزی اند.
به عقیده دانشمندان عوامل دخیل در بروز بیماری دیسلکسی، ۵۰ درصد ژنتیکی و ۵۰ درصد محیطی است. عصب شناسان با کمک تصاویر مغزی بیماران دریافتند که مغز این افراد در ۳منطقه نیمکره چپ، به ویژه نواحی پس سری، گیجگاهی ـ آهیانه و گیجگاهی، یعنی به طور دقیق مناطقی که مربوط به توانایی خواندن است، کند عمل می کند.
عوامل محیطی موجب بیماری دیسلکسی خود به دو دسته تقسیم می شود: عوامل زیستی که طی زندگی رحمی روی جنین تاثیر می گذارد و تمام مسایلی که پس از تولد برای نوزاد رخ می دهد. در حال حاضر این موضوع اثبات شده است که ضربات مغزی و عوامل روانی فامیلی روی یادگیری، خواندن و نوشتن تاثیر می گذارد. در این میان روش های آموزش و تلفیق ذکاوت نیز اهمیت ویژه ای دارد.
● تفاوت زبانی
شگفت انگیز آنجا است که تعداد مبتلایان به بیماری دیسلکسی در بعضی زبان ها بیش از بقیه زبان ها است. اگرچه تمامی خوانش پریشان در تلفظ و به خاطر سپردن جملات کوتاه با مشکل روبه رو هستند ولی با این حال کودکانی که زبان مادریشان ساده و با قاعده است، کمتر به دیسلکسی مبتلا می شوند و حتی در کودکان مبتلا، شدت بیماری کمتر است
در واقع ساختار زبان بسیار با اهمیت است. نتایج آزمایشی روی دانشجویان انگلیسی، فرانسوی و ایتالیایی نشان داده که خوانش پریشان ایتالیایی سریع تر و بهتر از فرانسوی ها و انگلیسی ها می خوانند. درواقع زبان انگلیسی بی قاعده و مرکب است. در اشعار <لرد بایرون> برای ۴۰ آوا، هزار نوع املا وجود دارد. در مقایسه در زبان <مولیر> برای ۳۵ آوا ۱۹۰ املا و در زبان <دانته> برای ۲۵ آوا ۳۳ املا وجود دارد. به همین علت تعداد انگلیسی های مبتلا به دیسلکسی بیش از فرانسوی ها و ایتالیایی ها است.
از سوی دیگر مبتلایان به این بیماری در میان آلمانی ها و فنلاندی ها که زبان با قاعده دارند، بسیار کم است. در کشورهایی که زبان با قاعده دارند، کودکان به طور میانگین در کمتر از سه ماه خواندن را می آموزند در حالی که این روند در میان کودکانی که زبان مادری شان پیچیده و بی قاعده است بی قاعده است به طور تدریجی و طی ۵ سال دبستان به طول می انجامد.
● مراقبت های خانگی
کودکی که نارساخوانی دارد نیازمند توجه و کمک ویژه والدین است، با این حال نباید بیش از حد مراقب کودک بود. کودک را یک فرد شکست خورده درنظر نگیرید بلکه او را تشویق کنید تا مهارت های جدیدی بیاموزد.
● درمان پزشکی
درواقع دیسلکسی درمان ندارد. کودک خوانش پریش در مدرسه، کودن خطاب می شود، از دوستانش فاصله می گیرد، از زندگی ناامید می شود و به همین علت است که بیشتر دانش آموزان مبتلا به دیسلکسی در اروپا دست به خودکشی می زنند، در صورتی که کودک مبتلا به دیسلکسی هیچ گونه مشکل جسمی و روانی ندارد.
ابتدا باید این مسایل را حل کرد سپس با استفاده از برنامه ای ویژه و زیرنظر متخصصان براساس توانایی و مشکلات کودک، آموزش خواندن و نوشتن را آغاز کرد. فراموش نکنید ۵ تا ۱۰ درصد کودکان دبستانی دیسلکسی دارند
● آیا ارتباطی بین چشم و اختلالات خواندن وجود دارد؟
بسیاری از معلمان، والدین و اولیای مدرسه ممکن است ناتوانی های درسی کودک را ناشی از اختلال بینایی و چشمی وی بدانند؛ در حالی که این اختلال ناشی از روند پردازش اطلاعات در مغز است و چشم های این کودکان با سایر کودکان طبیعی تفاوتی ندارد.
چشم مانند یک دوربین عکاسی کار می کند؛ وقتی تصویری از محیط دریافت می دارد، از طریق عصب بینایی اطلاعات را به مغز ارسال می کند. چشم های شما ادراکی نسبت به آنچه می بینند، ندارند. دوربین عکاسی نیز همین طور است. اما ذکر چند نکته در این مورد بسیار مهم به نظر می رسد: بسیاری از کودکان به علت ناتوانایی های درسی ممکن است به اپتومتریست و یا چشم پزشک ارجاع داده شوند و آنان نیز مانند دیگر کودکان اختلال بینایی و چشمی داشته باشند و برای آنها عینک تجویز شود؛ اما انتظار بهبود درس آنها با تجویز عینک و یا موارد مشابه وجود ندارد.
ممکن است برخی از چشم پزشکان و یا اپتومتریست ها فیلتر و یا تمرینات بینایی ویژه ای برای این کودکان تجویز کنند که باید گفت، انجام این تمرینات و یا تجویز عینک جهت تغییر روند ادراک بینایی کودک است و طبعا در شرایط انکساری و تیزبینی کودک تاثیری نخواهد داشت.
● آیا درمانی برای اختلالات خواندن وجود دارد؟
درمان اختلال خواندن به تنهایی و توسط یک فرد امکانپذیر نیست. برای بهبود شرایط خواندن و نوشتن و ادراک کودک، همکاری نزدیک آموزگار و والدین، اپتومتریست، شنوایی سنج (ادیولوژیست) و گفتار درمان (کلیدی ترین فرد) ضروری است.
هماهنگی این افراد ضامن پیشرفت کودک خواهد بود. فراموش نکنیم، عدم توجه به این کودکان باهوش، حتما مسیر زندگی آنان را در آینده تغییر خواهد داد. این موضوع شاید تاکنون کمتر مورد توجه کسی قرار گرفته باشد؛ اما با یک بررسی دقیق و اقدامات درمانی مناسب می توان از مشکلات جدی این کودکان در آینده جلوگیری کرد.