در دوران بلوغ رشد عقلی از رشد جسمانی سرعت کمتری دارد. آژمون های مختلف استعداد، یک روند صعودی را در حدود اواخر دوره نوجوانی نشان می دهند. تفاوت های جنسیتی در الگویابی توانایی ها عمدتا در دوره دبیرستان بارزتر است. پسران در آزمون های ریاضی و دختران در آزمون های کلامی نمرات بالاتری به دست می آورند.
همچنین در زمینه بعضی از جنبه های رشد اجتماعی نظیر رشد ارزش های اخلاقی در دوره بلوغ در مقایسه با دوره های قبل یک تفاوت ماهوی از نظر تفکر به وجود می آید. یعنی فرد بالغ از نظر نوع استدلال های مربوط به مسائل اخلاقی کاملا با فرد پیش از دوران بلوغ تفاوت دارد. مثلا طبق نظر پیاژه، کودکان در مرحله قبل از بلوغ به نتیجه عینی و بیرونی اعمال بیشتر اهمیت می دهند در حالی که فرد بالغ به انگیزه و نیت در انجام دادن آن عمل بیشتر اهمیت می دهد. این نوع قضاوت ها مستلزم رسیدن به مرحله خاصی از رشد عقلی است که توان قضاوت آگاهانه را در فرد به وجود می آورد.
برای بالغین باهوشتر و جوانان خانواده های علاقمند به تحصیل انی دوره از نظر کشف اصول عقلی اهمیت زیادی دارد. تاکید جامعه بر داشتن تحصیلات باعث شده است که جوانان نیز فشاری را بر خود حس می کنند تا خود را به سطوح بالای پیشرفت تحصیلی برسانند. به ویژه در جامعه ما که دشواری بزرگی به نام کنکور دانشگاه ها در برابر جوانان قد علم کرده است، این فشار بیشتر محسوس است.
جالب توجه است که در این مورد ما شاهد کوششهای فوق العاده ای از سوی جوانان برای غلبه بر غول کنکور هستیم. هجوم جوانان به آموزشگاه های خصوصی، گرفتن معلم خصوصی، درس خواندن های پیگیر همگی از یک سو حاکی از اهمیتی است که جامعه به پیشرفت ها و موفقیت های تحصیلی جوانان می دهد. از سوی دیگر حاکی از پذیرش مسئولیت و کوششهای صمیمانه جوانان در این مورد است.
اما باید توجه داشت که همگام با این کوشش ها جوانان در عین حال دچار یک حالت تنش و فشار روحی سهختند به عبارت دیگر همان احساس فشار اجتماعی و احساس مسئولیت جوانان را دچار تعارض و کشمکش های روانی در این دوره می کند. این تعارض ها یا به صورت تعارض گرایشی- گرایشی است مانند تعارضی که بر اثر دشواری در انتخاب یکی از دو رشته مطلوب (مهندسی یا پزشکی) حاصل می شود یا به صورت تعارض گرایشی- اجتنابی است مانند علاقه به رشته پزشکی اما دشواری پذیرفته شدن کنکور و زحمت فراوان برای مطالعه دروس آن جلوه می کند. به هر صورت رشد استعدادها و توانایی های فکری در این دوره با مقداری فشار روانی و تنش همراه است.