کتاب‌هایی برای بالفعل کردن خلاقیت کودکان
نشست نقد و بررسی دو کتاب «غایب بزرگ مدرسه: کند و کاو اخلاقی» و «به کودکان اعتماد کنیم» برگزار شد. در این نشست کارشناسان و منتقدان تاکید کردند که جای مبحثی به نام «فلسفه برای کودکان» در مدارس ایران خالی است و این کتاب‌ها برای بالفعل کردن خلاقیت کودکان و دانش‌آموزان است و با طرح گفت‌وگوها می‌تواند به توانایی کودکان و دانش‌آموزان در طرح بحث کمک کند.
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست نقد و بررسی دو کتاب «غایب بزرگ مدرسه: کندوکاو اخلاقی» و «به کودکان اعتماد کنیم» از سوی گروه «فلسفه برای کودکان (فبک)» پژوهشکده اخلاق پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سه شنبه 26 خرداد 1394 با حضور دکتر سعید ناجی، مدیر گروه «فلسفه برای کودکان (فبک)»، روح‌الله کریمی، مهرنوش هدایتی، فاطمه راجی از اعضای هیئت علمی گروه «فلسفه برای کودکان» این پزوهشگاه و یحیی قائدی، روانشناس و منتقد در سالن اندیشه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
«فلسفه برای کودکان»: غایب بزرگ؟
روح‌الله کریمی ــ مترجم کتاب «غایب بزرگ مدرسه: کندوکاو اخلاقی» اثر متیو لیپمن و آن مارگارت شارپ ــ درباره این کتاب گفت: لیپمن در این کتاب، تربیت جدید اخلاقی را ترویج کرده و به‌راستی جای مبحثی به نام «فلسفه برای کودکان» در مدارس ایران خالی است. من در هنگام مطالعه این کتاب ــ که راهنمایی برای دو کتاب «لیزا» و «لیلا» است ــ چنان به شعف می‌آمدم که تصمیم گرفتم در کنار نام اصلی کتاب که «کندوکاو اخلاقی» بود، نام «غایب بزرگ مدرسه» را اضافه کنم. وی افزود: ترجمه این کتاب طرحی بود که در سال‌های 1389 و 1390 در پژوهشگاه مطرح شد در آن زمان کتاب‌های «لیزا» و «لیلا» ترجمه و منتشر شده بودند و نیاز بود تا برای مربیان و کسانی که این کتاب‌ها را می‌خوانند، کتاب راهنمایی ترجمه شود. سرانجام بر ترجمه کتاب متیو لیپمن تصمیم گرفته شد.
کریمی ادامه داد: نسخه اصلی این کتاب، 700 صفحه بود که ترجمه یکجای آن در یک جلد باعث دشواری برای مطالعه‌کنندگان می‌شد. به همین دلیل تصمیم گرفتم کتاب را در دو جلد ترجمه و منتشر کنم. نویسنده این کتاب اعتقاد دارد بحث «فلسفه برای کودکان» در چهار مرحله به انجام می‌رسد. در مرحله نخست، متن باید قرائت شود و در مرحله بعدی باید سؤالات از سوی دانش‌آموزان مطرح شود که آن را «استمرار حلقه» می‌گویند. گام سوم در بحث «فلسفه برای کودکان» رجوع به سنت‌های فکری است. به عبارتی در این مرحله باید سؤالات کودکان در سطحی عمیق‌تر بررسی شود و در مرحله آخر به تمرین و ارزیابی سؤالات پرداخته شود.
«غایب بزرگ مدرسه»، بیانگر ایده فلسفی
در ادامه نشست نقد کتاب «غایب بزرگ مدرسه: کندوکاو اخلاقی» سعید ناجی ــ مدیر گروه «فلسفه برای کودکان (فبک)» ــ نقد این کتاب را زمان‌بر دانست و گفت: این کتاب راهنمای مطالعه دو کتاب «لیلا» و «لیزا» است. وی درباره اهمیت کتاب راهنما اظهار کرد: گفت‌وگوی صورت‌گرفته در کلاس‌ها به نوعی دارای جنبه فلسفی است و طرح بحث‌ها جنبه دیگر را شامل می‌شود. این کتاب‌ها برای بالفعل کردن خلاقیت کودکان و دانش‌آموزان است و با طرح گفت‌وگوها می‌تواند به توانایی کودکان و دانش‌آموزان در طرح بحث کمک کند.
ناجی، کتاب «غایب بزرگ مدرسه: کندوکاو اخلاقی» را یکی از کتاب‌های راهنمای کامل معرفی کرد و گفت: لیپمن در این کتاب ایده‌های اصلی را بیان می‌کند و به خوانندگان می‌گوید که این ایده‌های اصلی در کجای زندگی کودکان جای دارند.
مقاومت در برابر «فلسفه برای کودکان»
در ادامه این نشست، کتاب «به کودکان اعتماد کنیم» نوشته مهرنوش هدایتی مورد بررسی قرار گرفت و نویسنده این کتاب در ابتدا دیدی کلی از کتاب را در اختیار حاضران قرار داد و گفت: این کتاب در بین سال‌های 1388 تا 1389 تالیف شد. در آن زمان مقاومتی در جامعه درباره طرح بحث «فلسفه برای کودکان» و اصل وجود آن بود و مقالات نیز در این باره بسیار اندک و انگشت‌شمار بودند. به همین دلیل تحقیق درباره این موضوع را آغاز کردم و در سال 1390 متن کتاب را در اختیار انتشارات پژوهشگاه قرار دادم. اما بنا به دلایلی، کتاب پس از سه سال منتشر شد.
هدایتی با اشاره به حذف مقدمه سه‌صفحه‌ای این کتاب در هنگام انتشار، اظهار کرد: در مقدمه حذف‌شده این کتاب 6 نکته را برای خوانندگان این کتاب شرح داده بودم که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌کنم. در فصل نخست این کتاب درباره «رشد شناختی» صحبت کردم. الیته ناگفته نماند من این کتاب را برای فلسفه‌خوان‌ها و رشته‌های تعلیم و تربیت نوشتم. در این کتاب، بازه سنی 3 تا 12 سال را بررسی کردم، زیرا ما دریاره فلسفه برای «کودکان» صحبت می‌کنیم. نگارنده کتاب «به کودکان اعتماد کنیم» ادامه داد: در صفحات این کتاب ستونی را طراحی کردم تا خواننده، مطلب مورد مطالعه خود را بازتعریف کند زیرا معتقدم خواننده یک متن باید پرسشگر آن متن باشد تا وارد حلقه پرسش و فکر شود.
گسست ارتباط مفاهیم
یحیی قائدی ــ روانشناس و منتقد ــ در ادامه نشست بررسی کتاب «به کودکان اعتماد کنیم»، گفت: ایده تألیف کتاب، ایده خوبی است و به طور کلی موضوع «فلسفه برای کودکان» با مسائل روانشناختی گره خورده است. وی ادامه داد: بخش اعظمی از مطالب این کتاب، مطالبی است که دیگران در جاهای دیگر به آنها اشاره کرده‌اند. مؤلف می‌توانست در تألیف کتاب، ساختاری را انتخاب کند که همین مطالب به شکل دیگری عنوان شوند. طبقه‌بندی مناسبی نیز در ابتدای کتاب صورت گرفته، اما رفته‌رفته ارتباط مفاهیم با یکدیگر گسسته شده است.
گره‌ها و اغلاط
فاطمه راجی ــ دیگر منتقد این نشست ــ در سخنانی کوتاه نقد و نظر را توأم با یکدیگر دانست و گفت: یکی از گره‌های این کتاب، عدم ارتباط نظرات نظریه‌پردازان مطرح‌شده در کتاب با یکدیگر است. راجی ادامه داد: کتاب حاضر از غلط‌های املایی و تایپی فراوان رنج می‌برد که می‌تواند خواننده را نیز با مشکل و سردرگمی مواجه کند.
«غایب بزرگ مدرسه: کندوکاو اخلاقی» در دو جلد 720 صفحه‌ای به بهای 40 هزار تومان و کتاب «به کودکان اعتماد کنیم» در 428 صفحه، به بهای 21 هزار و 500 تومان، از سوی انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر شده‌اند.