چند سالی است عبارت دوره های آموزشی آنلاین در دنیای آموزش بر سر زبان ها افتاده است. گسترش فناوری دیجیتال و دسترسی مردم به اینترنت در بسیاری از نقاط جهان شیوه ای نوین را در آموزش پدید آورده که به نوعی در برابر سیستم سنتی حضور در مکانی مشخص (نظیر مدرسه یا دانشگاه) قرار می گیرد.
دوره های آموزشی آنلاین مزایای متفاوتی دارد: کاهش تعداد مدرسان، کاهش هزینه های لازم برای تهیه مکان آموزشی و نیز کاهش نیاز به تهیه تجهیزات مورد نیاز برای استادان و دانشجویان را می توان از مهم ترین مزایای این شیوه دانست.
تنوع در شیوه ارائه دوره های آموزشی آنلاین رویکردهای مختلفی در این حوزه ایجاد کرده است. یکی از این رویکردها که استقبال خوبی از آن شده، دوره های آنلاین آزاد گسترده یا به طور اختصار MOOCs نام دارد. ویژگی اصلی این دوره های آموزشی را می توان نداشتن نیاز به ارائه مدارک برای ثبت نام، رایگان بودن و البته حضور تعداد زیاد دانشجو در هر یک از این دوره ها دانست. البته همین تعداد زیاد دانشجو در هر یک از کلاس های این دوره ها مشکل بزرگی می آفریند و آن نبود رویه ای مناسب برای پاسخگویی و ارائه بازخورد به تک تک دانشجویان است.
نقش بازخورد در آموزش
فرآیند آموزش در هر شکل خود سه رکن اصلی دارد که عبارت است از ارائه اطلاعات به زبان ساده، ارائه اطلاعات به شکل تکه تکه و ارائه بازخورد. منظور از ارائه اطلاعات به زبان ساده این است که محتوای آموزشی باید در سطح قابل فهم برای دانش آموز یا دانشجو عرضه شود. برای نمونه ارائه انبوهی از واژگان تخصصی که برای نخستین بار به گوش فرد می رسد، یادگیری را در پی نخواهد داشت.تکه تکه بودن اطلاعات به این معناست که ارائه حجم زیادی از محتوا به دانشجو نمی تواند ثمربخش باشد و مطالب آموزشی باید بتدریج به وی منتقل شود. رکن سوم یعنی بازخورد نیز به معنای سنجش میزان یادگیری دانشجوست.
دوره های آموزشی آنلاین مشکل چندانی در دو مورد اول ندارند، اما مشکل اصلی همین نحوه ارائه بازخورد، آن هم به شکلی موثر به تک تک شرکت کنندگان در دوره است. بسیاری از دوره های آنلاین گسترده بیشتر به آموزش زبان های برنامه نویسی می پردازند. کسانی که اندکی با برنامه نویسی رایانه ای آشنایی دارند می دانند تنها راه یادگیری یک زبان برنامه نویسی، انجام تمرینات هدفمند و البته مشاهده اشتباهات و تصحیح آنهاست. شکی نیست بهره گیری از نیروی انسانی برای ارائه بازخورد به تک تک تمرینات برنامه نویسی انجام شده کاری بسیار زمانبر و پرهزینه خواهد بود.
هوش مصنوعی و بازخورد آموزشی
همین مساله بود که گروهی از پژوهشگران دانشگاه استنفورد را به چاره اندیشی انداخت. این دانشمندان توانستند نوعی هوش مصنوعی طراحی کنند که می تواند تمرینات برنامه نویسی دانشجویان دوره های آنلاین را دریافت، تجزیه و بررسی کرده و بسرعت بازخوردی مناسب برای تک تک آنها ارائه کند.
این رویکرد جدید ارائه بازخورد که کدوبز (Codewebs) نام دارد، از شیوه ای هوشمندانه برای حل این مشکل استفاده می کند. بازه اشتباهاتی که دانشجویان در تمرینات کدنویسی در دوره های آموزش برنامه نویسی انجام می دهند چندان هم گسترده نیست و می توان آنها را در قالب چند دسته اصلی جای داد. همان طور که گفته شد مشکل اینجاست که بررسی تک تک این کدهای نوشته شده و ارائه بازخورد برای هر یک از آنها کار دشواری است.
در رویکرد کدوبز از الگوریتمی ویژه برای بررسی هزاران کد نوشته شده از سوی دانشجویان استفاده می شود. این الگوریتم انواع خطاهای رایج صورت گرفته در این تمرینات را شناسایی و دسته بندی می کند. سپس نمونه ای از هر یک از این دسته ها به یک مدرس برنامه نویسی ارسال و او نیز بازخوردی برای یکی از نمونه های مذکور می نویسد. در این بازخورد، اطلاعاتی در مورد خطای انجام شده و شیوه درستی که دانشجو باید در پیش بگیرد، درج می شود. این بازخورد دوباره به الگوریتم داده شده و به این ترتیب سیستم مذکور می تواند با توجه به نوع خطای دانشجویان، بازخوردی مناسب برای تک تک آنها ارسال کند.
هوش مصنوعی و آموزش رباتیک
کاربردهای هوش مصنوعی در دوره های آموزش آنلاین فقط به ارائه بازخورد به دانشجویان محدود نمی شود. برای نمونه گروهی از دانشمندان در دانشگاه کالیفرنیا، شیوه ای جدید برای آموزش رباتیک به دانشجویان دوره های آنلاین در پیش گرفته اند. در این دوره آموزشی هر دانشجو می تواند با استفاده از تجهیزات موجود در آزمایشگاه مجازی که روی نمایشگر رایانه خود مشاهده می کند، به ساخت ربات بپردازد. در این میان اگر فرد در هر یک از مراحل طراحی یا سازوکار کنترل ربات اشتباهی انجام داد، یک معلم مجازی این مساله را به او متذکر شده و شیوه درست را به او می گوید. این معلم مجازی در واقع هوش مصنوعی ویژه ای بوده که برای این کار طراحی شده است.
درست همان طور که در صورت اجرای نادرست بخشی از کار به وسیله دانشجو در یک آزمایشگاه واقعی، این مساله به او گوشزد شده و شیوه درست به او ارائه می شود، در این آزمایشگاه مجازی رباتیک نیز رویه ای مشابه اما از طریق هوش مصنوعی انجام می شود.
هوش مصنوعی و آموزش در کشورهای درحال توسعه
استفاده هر چه بیشتر از هوش مصنوعی برای ارائه بازخورد به دانشجویان دوره های مجازی بویژه در حوزه یادگیری فناوری های دیجیتال می تواند زمینه افزایش سرعت پیشرفت بسیاری از کشورها در زمینه این دسته از فناوری ها را با خود همراه داشته باشد. بسیاری از کشورهای در حال توسعه از نظر تعداد مدرسان خبره در زمینه علوم رایانه ای با مشکل روبه رو هستند و هوش مصنوعی می تواند شیوه ای مطلوب برای رهایی از این تنگنا باشد.