مغز از دو نوع سلول تشکیل یافته است. نوع اول نورون ها(NEURON) یا سلول های عصبی هستند که در زمان جنینی تشکیل شده و پس از تولد بر مقدار آن ها افزوده نمی شود. اما فعالیت های ذهنی می تواند آنها را پربارتر و حجیم تر کند.
نوع دوم سلول های پشتیبان یا نوروگلیا (NEUROGLIA) هستند. نوروگلیا بافت پیوندی است که بافت عصبی را حمایت می کند و کار تغذیه و بازسازی اندامک های نورون ها را به عهده دارند و بر خلاف نورون ها می توانند تا لحظه مرگ تکثیر پیدا کنند. با حجیم تر شدن نورون ها، تعداد سلول های پشتیبان زیاد شده و با افزایش آن ها، نورون ها قابلیت بیش تری پیدا می کنند. مثلاً مغز انیشتین علاوه بر چین و شکنج های عمیقی که دارد حاوی سلول های حمایت گر بسیار زیادی نیز هست. مثال دیگر مغز راننده های کامیون یا تاکسی است؛ آن قسمت از مغز که مربوط به نقشه یابی فضایی است، در این افراد رشد بیش تری داشته و دارای سلول های حمایت گر بیش تری است.
تحقیقات اخیر نشان می دهد افرادی که مهارت های شغلی بالایی دارند، مثل مهندسین، معلمین و پزشکان دارای سیناپس های مغزی بیش تری هستند. سیناپس (SYNAPSE) به محل اتصال و تماس دو نورون یا نورون با ماهیچه گفته می شود. هرچه فعالیت یک عضو ظریف تر باشد، سیناپس های عصبی در آن عضو بیش تر خواهد بود.
با استفاده از چند راه ساده ی زیر می توانید توانایی سلول های مغزی را تا سال های زیادی حفظ کنید.
1- ورزش کنید
دانشمندان یک موسسه تحقیقات بیولوژیکی دریافتند که در مغز موش های بالغی که تحت برنامه ورزشی قرار گرفته اند، تولید سلول های مرکز حافظه (هیپوکامپ) افزایش داشته است. پس نتیجه می گیریم ورزش کاران (حتی غیرحرفه ای ها) خیلی باهوش تر از افرادی هستند که یک گوشه نشسته و در CHAT ROOMها وقت می گذرانند. از طرف دیگر ثابت شده است که انجام حرکات ورزشی دلخواه، چند برابر بیش تر از انجام یک سری حرکات ورزشی غیرمتنوع تأثیر خواهد داشت.
پس سعی کنید از ورزش لذت ببرید، نه این که به صورت اجباری و اکراه آن را انجام دهید و اگر به یک رشته ورزشی علاقه دارید، دنبال آن را بگیرید. جهت تقویت پشت کار برای ادامه ورزش، داشتن یک دوست هم پا بسیار مفید می باشد.
2- ذهن خود را ورزش دهید
با استفاده از سلول های خاکستری مغز و وادار کردن آن ها به فعالیت در زمینه های مختلف، مغز را ورزش دهید. با راه های بسیار ساده می توانید به رشد و ترمیم سلول های عصبی و افزایش شاخه های سلول های عصبی (دندریت) کمک کنید. فکر کردن به چیزهای زیبا و مثبت یک راه است. استفاده از کلمات جدید و تجربه مزه ها و بوهای جدید، تغییر مسیر هر روزه و رفتن از یک راه جدید، همه باعث می شود که اعمال شما در کورتکس مغز تجزیه و تحلیل شود. کورتکس عالی ترین لایه مغز است که کارهایی را که نیاز به درک و تیزذهنی دارد انجام می دهد. اعمالی که برای ما به صورت عادت در می آیند، از سطح کورتکس پایین آمده و در بصل النخاع انجام می شوند. پس با تغییر عادت می توانیم کورتکس خود را از بی فعالیتی خارج کرده و از آن کار بکشیم.
پس، از عادت های فیزیکی و روش های روزمره ی خود فاصله بگیرید و به دنیای ناشناخته ها و تجربیات جدید سلام کنید.
3- از غذاهای دریایی تناول کنید
روغن اُمگا-3 که در گردو، دانه کتان و غذاهای دریایی به وفور وجود دارد، تقویت کننده قلب و مغز شناخته شده است. اُمگا-3 دارای خواص و اثرات مفید فراوانی در بدن انسان است. یکی از این فواید عبارت است از تسهیل جریان خون به مغز. تجربه نیز ثابت کرده است کسانی که موجودات دریایی قسمت عمده غذای آن ها را تشکیل می دهد، کمتر در معرض سکته، فشارعصبی، کمبود تمرکز و حافظه هستند.
به تازگی مکمل های غذایی زیادی مخصوص کودکان وارد بازار شده است که در ترکیبات آن ها اُمگا-3 قرار دارد. برای دریافت اُمگا-3 ، مصرف سه وعده غذای دریایی مانند ماهی سالمون، ساردین، تن و ... در هفته توصیه می شود. به یاد داشته باشید که ماهی های چرب آب های سرد حاوی اُمگا-3 بیش تری می باشند.
تخم مرغ حاوی اُمگا-3 نیز می تواند تا حدودی تأمین کننده این ماده مهم برای بدن باشد. به تازگی در کشور انگلستان شیرهای حاوی اُمگا-3 نیز با نام « SUPER MILK » به بازار عرضه شده که مانند تخم های حاوی اُمگا-3 ، برای کسانی که نمی توانند از ماهی استفاده کنند، ارزش مند می باشد.
مصرف غلات و حبوبات پخته را نیز فراموش نکنید.
4- مصرف چربی را به حداقل ممکن برسانید
چربی ها قادرند حواس ذهنی شما را کاهش دهند. پژوهشی در دانشگاه تورنتو نشان داد، مهارت های ذهنی مانند حافظه، هوشیاری، تشخیص، فاصله و یادگیری قوانین، در موش هایی که رژیم غذایی با چربی 40 درصد داشته اند، فروکش کرده است. این علایم با مصرف چربی های اشباع شده تشدید یافت. علت این امر عبارت است از:
1- مقدار چربی خون را بالا برده و جریان خود را کندتر می کند. بنابراین اکسیژن رسانی به اعضاء، خصوصاً مغز کاهش پیدا می کند.
2- افزایش چربی می تواند باعث کند شدن متابولیسم گلوکز که منبع عمده انرژی سلول و تنها منبع انرژی سلو ل های مغزی است، شود. چربی های اشباع در گوشت و مواد لبنی یافت می شوند.
بنابراین بهتر است گوشت بدون چربی و مواد لبنی کم چرب استفاده کنید. از ماهی، حبوبات مانند لوبیا و عدس و بنشن و ... زیاد مصرف کنید. سعی کنید نیاز روزانه بدن به چربی را با خوردن روغن های گیاهی مانند: روغن زیتون، کانولا(گلزا)،آفتابگردان،سو یا و دانه های روغنی مانند گردو و فندق تأمین کنید و تا حد امکان از مصرف روغن های جامد و مواد غذایی سرخ شده به خصوص چیپس، پرهیز کنید.
5- از مصرف میوه و سبزی غافل نشوید
سبزیجات برگ سبز تأمین کننده ویتامینE می باشند. افزایش مصرف این ویتامین از طریق غذا می تواند تأخیر در تحریک سلول های عصبی را در افراد آلزایمری (فراموشی دوران پیری) بهبود دهد. هم چنین مصرف میوه ها و سبزیجات تازه، فلفل و مرکبات که غنی از ویتامین C هستند می تواند از آسیب رشته های عصبی جلوگیری کند. هم چنین کمبود ویتامین B1 در بیماران دچار آلزایمر دیده شده است. بنابراین با مصرف سبزیجات و میوه های تازه، ویتامین ها و املاح مورد نیاز بدن خود را تأمین کنید.
6- از مواد الکلی پرهیز کنید
فردی که مرتباً از مشروبات الکلی استفاده می کند، حافظه، عکس العمل و توانایی ذهنی کندی دارد. توانایی بدنی و ذهنی در این معتادان الکلی کم کم رو به انحطاط می رود مثلاً ضربه زدن، نشانه گیری هدف و... .
مطالعات انجام شده روی موش ها نشان داده است الکل و نوشیدنی های الکلی از تولید سلول های جدید مغزی در هیپوکامپ جلوگیری می کند. یعنی الکل نه تنها موجب کاهش توانایی سلول های مغزی می شود، بلکه از ترمیم و رشد مجدد آن ها نیز جلوگیری می کند.