یکی از مسائل مهم در حوزه کسب وکار موضوع سرمایه های معنوی است. در سال های اخیر شواهد علمی فراوانی مبنی بر وجود هوشی با نام «SQ» یا هوش معنوی به دست آمده است.
این هوش در ارتباط با مسائلی است که ما به آنها اعتقاد داریم و نقش باورها، عقاید و ارزش ها را در فعالیت هایی که برعهده می گیریم، مدنظر قرار می دهد. محققان هوش معنوی را به شکل های متفاوتی تعریف کرده اند که تمام این تعاریف به مساله انعطاف پذیری در برابر تغییرات، درس گرفتن از شکست ها، داشتن معنا و هدف در کارها و فعالیت ها، خلاقیت، نوآوری و توسعه سازمان و خودآگاهی اشاره می کنند. هوش معنوی زمانی خود را نشان می دهد که افراد بتوانند زندگی خود و تمام کارها و فعالیت هایشان را با معنویت تلفیق کنند. در واقع هوش معنوی ظرفیتی است برای پرسیدن سوالات غایی درخصوص معنای زندگی، ظرفیتی است برای ارتباطات بین افراد و جهانی که در آن زندگی می کنند. این هوش، توانایی به کارگیری ارزش ها و کیفیت های معنوی است؛ به طوری که منجر به ارتقای سلامت روحی و جسمی افراد شود. برای روشن تر شدن این مفهوم ابتدا به تعریف انواع هوش می پردازیم. هوش افراد به چهار نوع تقسیم می شود:
PQ یا هوش جسمانی یعنی توانایی استفاده از اشیا و کنترل ماهرانه بدن که بر اساس سیستم های عصبی مغز مشخص می شوند. در واقع این هوش ابتدایی ترین کانون توجه ما را به خود اختصاص می دهد.
IQ همان هوش عقلانی است که مربوط به مهارت های منطقی، حل مساله ریاضی و مهارت های زبان شناسی افراد است که بیش از سایر هوش ها به عنوان ملاک موفقیت آموزشی محسوب می شود.
EQ یا هوش عاطفی یا هیجانی هوشی است که به افراد کمک می کند تا به مدیریت و کنترل عواطف خود و دیگران بپردازند و تعیین کننده موفقیت حرفه ای و شخصی افرد است. این هوش به افراد در برقراری ارتباط با دیگران کمک می کند؛ اما آخرین لایه، مربوط به هوش معنوی یا SQ است که برخلاف هوش عقلانی(IQ) که امروزه در کامپیوترها هم مشاهده می شود و نیز هوش عاطفی(EQ) که در برخی از پستانداران رده بالا دیده می شود، این هوش مختص انسان است و برای حل مسائل مفهومی و ارزشی استفاده می شود. SQ در ارتباط با تمام چیزهایی است که ما به آنها اعتقاد و باور داریم و منجر به حفظ تعادل فکری و آرامش درونی و بیرونی و عملکرد همراه با مهربانی و ملایمت می شود. می توان سطوح مختلف هوش را در یک هرم به صورت زیر نشان داد:
این هرم نشان دهنده این مساله است زمانی که یک نوزاد به دنیا می آید ابتدا بر روی کنترل بدن خود؛ یعنی PQ تمرکز می کند سپس مهارت های عقلایی و مفهومی او توسعه می یابند(IQ) و تمرکز اصلی در مدرسه بر روی همین نوع از هوش است؛ اما بعد از مدتی که افراد پی بردند که نیاز به بهبود روابط عاطفی و ارتباط با دیگران دارند، هوش عاطفی پر رنگ می شود و در نهایت SQ یا هوش معنوی زمانی مورد توجه قرار می گیرد که فرد به جست وجوی معنا و مفهوم زندگی خویش می گردد و از خود می پرسد «آیا این، همه آن چیزی است که وجود دارد؟» هوش عاطفی و معنوی با هم در ارتباط هستند. در واقع افراد برای رشد موفق هوش معنوی خود به برخی از پایه های هوش عاطفی نیازمندند؛ به عبارت دیگر درجه ای از خود آگاهی عاطفی و همدلی پایه و اساس مهمی برای رشد هوش معنوی است که منجر به آشکار شدن و تقویت آن می شود و تقویت هوش معنوی نیز منجر به تقویت و رشد بیشتر هوش عاطفی می شود.
مدیرانی که از هوش معنوی قوی تری برخوردار هستند، نسبت به تغییر، منعطف تر بوده و به دنبال هدف و معنا برای سازمان خود هستند. این افراد از ذهنیت وفور برخوردارند؛ یعنی باور دارند که منابع کافی برای همه وجود دارد و نیاز به رقابت نیست. در نتیجه افراد در این گونه سازمان ها راحت تر به یکدیگر اعتماد می کنند، اطلاعاتشان را به مشارکت می گذارند، با همکاران و اعضای گروهشان هماهنگ می شوند، برای توانمند سازی یکدیگر تلاش می کنند و در موقعیت های تعارض از استراتژی های همکاری برد برد استفاده می کنند.
چند اصل برای تشخیص هوش معنوی وجود دارد که شامل ۱) خود آگاهی: آگاهی از آنچه باور دارم و آنچه عمیقا به من انگیزه می دهد. ۲)زندگی در لحظه: ۳) داشتن چشم انداز: اقدام براساس اصول و اعتقادات عمیق.۴) کل گرایی: دیدن الگوهای بزرگ تر، روابط و ارتباطات و داشتن احساس تعلق. ۵) شفقت: داشتن احساس همراه با همدلی عمیق. ۶) تجلیل از تنوع: ارزش نهادن به افراد به خاطر تفاوت های آنها.۷) استقلال داشتن: ایستادن در برابر جمعیت و ابراز عقاید خود. ۸) تواضع: داشتن این برداشت از مکان واقعی خود در جهان: «حس بودن یک بازیکن در یک نمایش بسیار بزرگ تر.» ۹) گرایش به درخواست های اساسی همراه با پرسیدن سوال چرا؟: نیاز به درک همه چیز و سپس رسیدن به پایین تر از آنها.