مریم میرزاخانی کسی که نامش در فهرست دانشمندان بزرگ ریاضی دنیا به چشم می‌خورد؛ تصویری واقعی که چهره زن ایرانی را به درستی به جهانیان نشان داد. سال ۲۰۱۴ بود که خبر دریافت مدال فیلدز توسط ریاضیدان زن ایرانی «مریم میرزاخانی» استاد دانشگاه استنفورد تیتر یک رسانه‌ها شد. میرزاخانی به خاطر کار بر «دینامیک و هندسه سطوح ریمانی و فضاهای پیمانه‌ای آنها» برنده بالاترین جایزه در ریاضیات شد.
او تنها زن و اولین ایرانی برنده مدال فیلدز است. مریم تا مقطع کارشناسی ارشد را در دانشگاه صنعتی شریف گذراند و سپس برای ادامه تحصیل به دانشگاه استنفورد رفت.
«چیره‌دست در گستره قابل توجهی از تکنیک‌ها و حوزه‌های متفاوت ریاضی، او تجسم ترکیبی کمیاب است از توانایی تکنیکی، بلندپروازی جسورانه، بینش وسیع و کنجکاوی ژرف»؛ این توصیف رسمی کمیته «مدال فیلدز» از مریم میرزاخانی است. وی برای زنان و جوانان نمونه‌ای از چهره‌های شاخص علمی معاصر بود که موجی از خودباوری را در همه پدید آورد و جوانه‌های اعتمادبه‌نفس را در وجودشان شکوفا کرد.
این نابغه ریاضی در یکی از گفت‌وگوهایش اشاره می‌کند: «علاقه زیادی به خواندن رمان داشتم و فکر می‌کردم روزی نویسنده شوم، اما ریاضیات به تدریج توجهم را جلب کرد، ریاضیات در ابتدا به شکل یک چالش نظرم را به خود جلب کرد ولی کم‌کم به آن علاقه‌مند شدم و برایم لذتبخش شد.» بدانیم که جامعه ما مملو از میرزاخانی‌های ناشناخته است و جامعه برای دستیابی به اهداف خود باید دانشمندانش را بشناسد.
هنگامی که علم در جامعه‌شناسی ما موضوعیت پیدا کند و عالم در جایگاه خود قرار بگیرد نگاه‌ها نسبت به عالمان مثبت خواهد شد و محیط اجتماعی با سیاست عجین می‌شود. از اقدامات برجسته‌ای که پس از درگذشت میرزاخانی انجام شد، برگزاری همایش زن و علم و اهدای جایزه‌ای به نام مریم میرزاخانی به زنان برجسته در علم بود. این همایش توسط معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و با همکاری معاونت ریاست جمهوری در امور زنان و خانواده تدارک یافته و از زنان نخبه و فعال علمی، فرهنگی و اجتماعی تجلیل می‌شود.
همچنین ۲۲ اردیبهشت‌ماه؛ سالروز تولد مریم میرزاخانی به نام «روز زنان در ریاضیات» با موافقت اتحادیه بین‌المللی انجمن‌های ریاضی، به عنوان «روز زنان در ریاضیات» نامگذاری شد.
در فروردین امسال، انجمن ریاضی استرالیا جایزه مریم میرزاخانی را برای حمایت از دانشجویان زن بین‌المللی در رشته‌های تحصیلات تکمیلی ریاضی در استرالیا طراحی کرده است. این جایزه برای بزرگداشت نقش پروفسور مریم میرزاخانی در تلاش به منظور رفع محدودیت‌ها بر سر راه ترقی زنان در ریاضیات برقرار شده و هر ساله در یک فرآیند رقابتی به انتخاب یک کمیته گزینش متشکل از ریاضی‌دانان برجسته که از سوی کمیته اجرایی WIMSIG منصوب می‌شوند اعطا می‌شود.
در دوران دانش‌آموزی مقاله بین‌المللی منتشر کرد
عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی شریف و استاد مرحوم مریم میرزاخانی روز یکشنبه در دومین سالروز درگذشت او در گفت‌وگو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: مریم میرزاخانی به همراه دوست خود رؤیا بهشتی از دوره دانش‌آموزی با پشتکار شناخته شد، آنها دانش‌آموز مدرسه فرزانگان بودند و در دوره‌های تابستانه ریاضی دانشگاه صنعتی شریف شرکت می‌کردند.
عبادالله محمودیان ادامه داد: در این دوره‌ها اساتید از کاربردها، تاریخ ریاضیات و زیبایی ریاضیات به صورت داوطلبانه صحبت می‌کردند، در ادامه اکثر افراد علاقه‌مند به ریاضی، این رشته را در دانشگاه انتخاب می‌کردند مثل پروفسور مریم میرزاخانی. وی اظهار کرد: در آن دوره من مسئله‌ای که پاسخ مشخصی نداشت را مطرح کردم و مریم پاسخ‌هایی می‌داد که نشان‌دهنده استعداد بالای او بود و به آنها پیشنهاد دادم که می‌توانند پس از مدرسه برای کار روی پاسخ مسئله به دانشگاه بیایند. من با همراهی مریم و رؤیا بهشتی به کار تحقیقاتی در حوزه ریاضی مشغول شدیم و پس از یک سال نتیجه همکاری مقاله‌ای حائز اهمیت تهیه کردیم که در چند مجله خارجی نیز منتشر شد.
استاد دانشگاه شریف یادآور شد: دانش‌آموزانی که سال دوم را به اتمام رسانده بودند و به سال سوم مقطع متوسطه راه پیدا کرده بودند در المپیاد ریاضی شرکت می‌کردند اما برای آن دوره در کمیته المپیاد ریاضی به ریاست حداد عادل تصمیم‌گیری شد که مریم خارج از نوبت در المپیاد شرکت کند و او توانست در تمام ایران رتبه ۱۷ را دریافت کند در حالی که یک سال از تمامی شرکت‌کنندگان از نظر مقطع تحصیلی عقب‌تر بود. محمودیان عنوان کرد: او سال بعد در المپیاد حاضر شد و مدال طلا را به دست آورد و در زمان انتخاب رشته دانشگاهی، ریاضی را انتخاب کرد.
عضو هیأت علمی دانشگاه شریف با اشاره به مصاحبه‌های پروفسور میرزاخانی گفت: «من همیشه شانس داشته‌ام و از شانس‌های خود استفاده کرده‌ام.» وی با پشتکار زیاد از شانس‌های پیش روی خود استفاده کرد. در ایران و پس از رفتن به دانشگاه استنفورد توانست مدال فیدلز را دریافت کند و به تمامی از موقعیت‌هایش استفاده کرد. وی عنوان کرد: حتی پدر مریم نیز می‌گوید که از او اسطوره نسازید بلکه الگو و مدلی برای دانش‌آموزان باشد تا بدانند که با تلاش زیاد، استعداد و استفاده از موقعیت‌ها تحقق اهداف امکان‌پذیر است.
بنیاد و موزه مریم به زودی افتتاح می‌شود
این استاد دانشگاه عنوان کرد: خانواده پروفسور مریم میرزاخانی با همکاری دوست‌داران و اساتید دانشگاه در حال ایجاد بنیادی به نام او هستند، این بنیاد به منظور عملی ساختن نیات زنده‌یاد پروفسور مریم میرزاخانی در زمینه‌های کمک به کشف استعدادهای نخبه در جامعه، ارائه کمک‌های مادی و معنوی به امر آموزش و رشد نخبگان، الگوسازی و تکریم نخبگان فعالیت خواهد کرد.
محمودیان درباره روند تأسیس «بنیاد مریم میرزاخانی» گفت: مراحل ثبت‌نام بنیاد با توجه به بوروکراسی بسیار طولانی و دشوار به پایان رسیده است و به زودی و همین امسال افتتاح می‌شود. یک سال و نیم زمان سپری شد تا فرآیندهای اداری را پشت سر گذاشتیم و اکنون آخرین امضا برای ثبت بنیاد باقی مانده است.
عضو کمیته هماهنگ‌کننده بنیاد میرزاخانی اظهار کرد: فعالیت‌های بنیاد در تهران است و سعی شده دفتر آن در مؤسسات در ارتباط با وی (دانشکاه صنعتی شریف و مدرسه فرزانگان) تأسیس شود.
عضو هیأت علمی دانشگاه شریف، هدف از تأسیس این بنیاد را کشف، پرورش و رشد استعدادها در حوزه ریاضی از ابتدایی تا پسا دکتری در تمامی مناطق ایران عنوان کرد و گفت: به عنوان مثال کوچر بیرکار نابغه ریاضی از روستاهای مریوان سال گذشته «جایزه فیدلز» را دریافت کرد، این نشان می‌دهد که استعدادهای زیادی در کشور حضور دارند که راهکارهایی اتخاذ شده تا این افراد در بنیاد شناسایی شوند.
محمودیان همچنین اظهار کرد: بنیاد مریم میرزاخانی به صورت NGO (غیرانتفاعی و مردم‌نهاد) فعالیت خواهد کرد و علاوه بر اعضای خانواده این مرحوم، بسیاری از علاقه‌مندان و خیرین عرصه‌های علمی کشور حضور خواهند داشت.
عضو هیأت علمی دانشگاه شریف ادامه داد: حضور سورنا ستاری (معاون علمی ریاست جمهوری)، علی اکبر صالحی (رئیس سازمان انرژی اتمی)، ایرج فاضل (رئیس اسبق سازمان نظام پزشکی کشور) و برخی از اساتید دانشگاه صنعتی شریف به عنوان اعضای هیأت امنای بنیاد میرزاخانی پیش‌بینی شده است و همچنین ۹ نفر از اساتید در کمیته هماهنگ‌کننده بنیاد فعالیت می‌کنند. وی ادامه داد: خانواده میرزاخانی برنامه‌ریزی کرده‌اند تا موزه مریم میرزاخانی را در شهر طالقان احداث کنند و موزه تا ۳ ماه آینده آماده افتتاح است و تاکنون تابلو فرش دستباف نفیسی از چهره وی در این موزه قرار داده شده است.
محمودیان عنوان کرد: مریم میرزاخانی در ایران علم‌سنجی کرد و تاکنون دانشمندان ۲۲ کشور دنیا موفق به کسب این مدال شده‌اند که نشان می‌دهد پایه‌ها و استعداد بسیار خوبی در کشور وجود دارد اما پایان‌نامه‌فروشی و تقلب علمی در دانشگاه‌ها اوضاع پیچیده‌ای را ایجاد کرده و تشخیص افراد توانمند بسیار دشوار شده است.
وی خواستار توجه بیشتر به علوم پایه و انتشار مقالات با محتوا در این زمینه شد و گفت: سنجش مقاله موضوع مهمی است که سطح دانشجویان و ارتقای اساتید به آن بستگی دارد بنابراین باید در سنجش آنها دقت و روش صحیح به کار گرفته شود.
عضو هیأت علمی دانشگاه شریف عنوان کرد: کارآفرینی مقوله بسیار مهمی است اما در حوزه علوم پایه ارائه مقالات پر محتوا حائز اهمیت بیشتری است. مریم میرزاخانی، ریاضیدان نابغه ایرانی و استاد دانشگاه استانفورد متولد ۱۳ اردیبهشت ۱۳۵۶ در شهر تهران بود.
وی طی سال‌های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ هنگام تحصیل در دبیرستان با کسب مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری به المپیاد جهانی ریاضیات در هنگ کنگ و کانادا اعزام شد که در المپیاد ۱۹۹۵ کانادا علاوه بر کسب مدال طلا، حائز بالاترین امتیاز در بین دانش‌آموزان جهان شد. وی پس از اتمام تحصیلات متوسطه در دبیرستان فرزانگان تهران، تحصیلات کارشناسی خود را در رشته ریاضی در دانشگاه صنعتی شریف به پایان برد.
این بانوی ریاضیدان ایرانی، بعد از دریافت مدرک دکترای خود از دانشگاه استنفورد به عنوان استادیار وارد دانشگاه پرینستون شد و سپس بعد از مدتی تدریس در آن دانشگاه، وارد استنفورد شد. مریم میرزاخانی پس از بستری شدن در بیمارستان به دلیل بیماری سرطان، ۲۳ تیرماه ۱۳۹۶ دار فانی را وداع گفت.