بر اساس یك طرز فكر قالبی قدیمی در مورد افراد سرآمد، ابتدا چنین افرادی از لحاظ جسمی ضعیف، از لحاظ اجتماعی ناسازگار، از لحاظ علاقه محدود و از لحاظ هیجانی بی‌ثبات پنداشته می‌شدند.[1] ولی تحقیقاتی كه از مدت‌ها پیش توسط دانشمندان مختلف در این زمینه انجام شده است، با وجود مشاهدات انفرادی بعضی از ویژگی‌های فوق، وجود آنها را مورد تأیید قرار نداده است.[2]
این برداشت قالبی جدید، ریشه در بدفهمی دو پدیده آماری دارد: یكی پراكندگی نمرات حول میانگین و دیگری همبستگی متقابل در بین ویژگی‌ها. چه افراد سرآمدی وجود دارند كه ضعیف، كوچك، بیمارگونه، ناسازگار، كم‌آموز، ناجذاب یا در مقایسه با همسالان خود از سطح هوشی بهنجار پایین‌ترند.[3]
واقعیت این است كه هیچ ویژگی خاصی به تنهایی نمی‌تواند دال بر هوش خارق‌العاده باشد. بلكه تركیب ظریفی از چندین ویژگی كلیدی است كه تجمع آنها با یك شدت معین یا با قدرت انتشار استثنایی است كه باید جستجو شود. كارشناسان این رشته نسبت به چنین تركیباتی حساسیت دارند، اما حتی آنها هم نمی‌توانند چنین تركیباتی را به عنوان راه‌های مطمئن، برای شناسایی تیزهوشی ارتقاء دهند. آنها هنوز مجبورند برای اثبات مشاهداتشان به یافته‌های واقع‌بینانه‌تر تست‌های استاندارد، توسل جویند.[4]
مطالعات انجام شده پیرامون ویژگی‌های عمومی كودكان تیزهوش، حاكی از آن است كه خصیصه‌های رفتاری زیر عموما در نزد كودكان تیزهوش قابل ملاحظه است. البته باید توجه داشت كه تمامی این ویژگی‌ها در گروه كودكان تیزهوش مشاهده می‌شود، اما ممكن است همه ویژگی‌ها نزد تك‌تك كودكان تیزهوش دیده نشود. در اینجا مهم‌ترین ویژگی‌های كودكان تیزهوش که شامل ویژگی‌های جسمی، اخلاقی، شخصیتی، اجتماعی و تحصیلی است را بیان می‌كنیم.[5]
ویژگی‌های جسمی
كودكان تیزهوش، رشد بدنی بهتری نسبت به همسالان خود دارند. این گروه از نظر قد، بلندتر و از نظر وزن، سنگین‌تر از حد متوسط هستند. آنان كمتر بیمار می‌شوند و از زیبایی و جذابیت بیشتری برخوردارند.[6]میگناirبنابر مطالعات ترمن، كودكان تیزهوش تحت مطالعه وی تا میانسالی، همچنان ویژگی‌های جسمانی برتر خودشان را حفظ كرده‌اند، اما این برتری در هنگام تولد یا نخستین سال بعد از تولد، قابل ردگیری نیست.[7]
ویژگی‌های اخلاقی
اكثر كودكان تیزهوش، در سنین اولیه به مفاهیم انتزاعی خوب و بد، درست و نادرست، عدالت و ظلم علاقمند می‌شوند. آنان به‌ویژه به مسایل اجتماعی و روش‌هایی كه می‌توان آنها را حل كرد، اشتیاق از خود نشان می‌دهند. اغلب مطالعات نشان می‌دهد كه افراد تیزهوش از نظر رفتارهای اخلاقی از افراد معمول برتر هستند و در اغلب تعاریف، آنها را غول‌های اخلاقی معرفی كرده‌اند.[8]
در اینجا ذكر این نكته حائز اهمیت است كه مشاهده خوش‌خلقی نزد كودكان تیزهوش منوط بر آن است كه آنها فرصت یا فرصت‌های لازم را برای ظهور استعدادهای خود در محیط خانواده داشته باشند. بدیهی است هرگونه تهدید، تنبیه و یا تحقیر و سرزنش این كودكان می‌تواند خلق بالقوه نیكوی آنها را به تندخویی و بی‌قراری و یا احیانا پرخاشگری و كمرویی مبدل سازد.[9]
ویژگی‌های شخصیتی
كودكان تیزهوش از اعتماد به نفس بالایی برخوردارند و خود را به راحتی با شرایط جدید سازگار می‌كنند.[10] آنها همچنین از انرژی بالا و حافظه فوق‌العاده‌ای برخوردارند. این كودكان مطالب یا موضوعاتی را كه مورد توجهشان قرار می‌گیرد، با سرعت و دقت خارق‌العاده‌ای به ذهن می‌سپارند. کودکان تیزهوش، فوق‌العاده كنجكاو هستند و دوست دارند مرتبا پرسش‌های فراوان و پیچیده‌ای را مطرح كنند و در عین‌حال وقتی از آنها سؤالی می‌شود، غالبا پاسخ‌های پیچیده‌ای را مطرح می‌كنند و توضیحات آنان درباره جزئیات یك مسأله حاكی از درك عمیق ایشان از موضوعات گوناگون است. آنان از قدرت تخیل و تفكر انتزاعی بیشتری نسبت به همسالان خود برخوردارند و همواره به جای "آنچه كه هست" در اندیشه "آنچه كه می‌تواند باشد" هستند.
گستردگی و تنوع علایق آنها فوق‌العاده مشهود است، به عبارت دیگر دوست دارند بسیاری از چیزها و امور مختلف را تجربه كنند. آنان از دامنه فعالیت بیشتری برخوردارند و در زمینه‌های مورد علاقه خود پشتكار و پایداری فوق‌العاده چشمگیری نشان می‌دهند.[11] همچنین خلاقیت و قوه ابتكار، ثبات شخصیت، تشریك مساعی و سلاست كلامی در كودكان تیزهوش قابل مشاهده است.[12]
ویژگی‌های اجتماعی
از جمله ویژگی‌های رفتاری قابل توجه در كودكان تیزهوش كه از نظر اجتماعی فوق‌العاده حائز اهمیت است، تمایل آنان به رهبری گروه است. آنان یا خود فعالانه در انجام كاری شركت می‌كنند یا قبل از پیوستن به گروه مورد نظر، رفتار اعضای آن را به دقت مورد مشاهده و ارزیابی قرار می‌دهند.[13] تیزهوشان، همچنین از یك حس قوی عدالت اجتماعی برخوردار هستند، به رفاه دیگران علاقمندند[14] و مشكلاتی از قبیل فقر و رنج دیگران، بی‌عدالتی و رفتار غیرانسانی، آنان را به شدت ناراحت و متأثر می‌سازد. با اینكه تیزهوشان حقیقتا اجتماعی‌اند اما هر چه كودك تیزهوش‌تر باشد، یافتن معاشرین همساز مشكل‌تر می‌شود و احتمال بیشتری وجود دارد كه كودك به درون نقش یك نظاره‌گر بخزد و درون‌گرا شود.[15]
ویژگی‌های تحصیلی
کودکان تیزهوش عموما دارای كنجكاوی زیاد، اطلاعات عمومی زیاد و علاقه وافر به یادگیری هستند.[16] آنها خیلی سریع یاد می‌گیرند، از قدرت ادراك بسیار خوبی برخوردارند و با سرعت قابل توجهی مسأله مورد نظر را درك می‌كنند.[17] كودكان تیزهوش معمولا خواندن و صحبت كردن را زودتر از معمول فرا می‌گیرند و خزانه لغات گسترده‌ای دارند. معلومات عمومی بیشتر، پیشرفت درسی سریع و استعداد ویژه در ریاضیات از دیگر ویژگی‌های تیزهوشان است.[18]