قدم نخست برای تعیین نحوه رفتار با یک کودک تیزهوش شناسایی این دسته از کودکان است. برای تشخیص دقیق تر مراجعه به روان شناسان و انجام آزمون های لازم که با مصاحبه همراه باشد مفیدتر خواهد بود. با این حال، در ادامه به چند نمونه از ویژگی های کلی این کودکان که معمولاً در سنین پیش از دبستان مشهود است، اشاره می شود:
ویژگی های یک کودک باهوش
۱ - داشتن دایره واژگان گسترده و توانایی به کارگیری صحیح کلمات در سنین بسیار کم در مقایسه با دیگر هم سالان.
۲ - توانایی به کاربردن جملات کامل، زودتر از دیگر هم سالان به ویژه توانایی تعریف داستان یا یک ماجرا.
۳ - توانایی به خاطر سپردن رویدادها و اشیای مشاهده شده با سرعت و دقت خارق العاده .
۴ - توانایی برقرار کردن ارتباط منطقی میان موضوعات گوناگون.
۵ - توانایی تمرکز فکری روی موضوعی خاص به مدت طولانی تر و درک سریع تر مفاهیم به نحوی که گاه انگار موضوعی را مرحله به مرحله یاد نمی گیرد بلکه از روی مراحل جهش می زند.
۶ - درک و توجه به روابط علت و معلولی در سنین کودکی.
۷ - علاقه و توانمندی در مهارت خواندن قبل از ورود به مدرسه.
۸ - داشتن انرژی فوق العاده. همچنین مشاهده شده است که اغلب کودکان باهوش نسبت به دیگر کودکان نیاز کمتری به خواب دارند.
۹ - پرسیدن سوال های متنوع و کنجکاوی نسبت به موضوعات گسترده.
۱۰ - ارائه دقیق پاسخ همراه با توضیح جزئیات یک مسئله که نشان دهنده درک عمیق این بچه ها از موضوعات گوناگون است.
پرورش کودکان باهوش
الف) پرورش ذهن
۱) مهم ترین نکته در پرورش ذهن کودکان باهوش فراهم کردن محیطی غنی است یعنی فراهم کردن شرایطی که ذهن کودک در آن موقعیت ها از تحریک کافی برخوردار باشد؛ به عنوان مثال، محیط خانه ای که مادر در آن تا نیمه های روز می خوابد و کودک ساعات زیادی را بدون برنامه سپری می کند بسیار متفاوت از خانه ای است که در آن مادر با کودک بازی می کند، از او سؤالاتی می پرسد یا در مورد اشیا، موقعیت ها و افراد توضیحاتی را شرح می دهد، برایش کتاب می خواند یا او را به گردش می برد.
۲) این آموزش ها باید بدون هر گونه سخت گیری و رقابت باشد و بهتر است همراه با ارائه پاداش و تشویق انجام گیرد. همچنین والدین در طراحی این موقعیت های آموزشی باید خلاقیت و تنوع لازم را به کار ببرند.
۳) بهره گرفتن از فناوری های در دسترس همچون رایانه و فیلم های آموزشی مناسب .
۴) تشویق کودکان برای مباحثه درباره یک موضوع، طرح پرسش و ارائه راه حل های مختلف برای یک مسئله .
۵) تشویق کودک به تجربه کردن کارهای گوناگون برای پرورش استعدادها و توانمندی های خود نیز بسیار مهم است. با این حال، بهتر است این تجربه ها آن قدر گسترش نداشته باشد که برای کودک ملال آور باشد و نتواند توانایی خود را بر موضوع خاصی متمرکز کند.
ب) پرورش رفتارهای مطلوب
ویژگی های کودکان باهوش، پرورش بهینه آن ها را دشوار می سازد، بنابراین تربیت چنین فرزندانی دقت نظر بیشتر والدین را می طلبد در ادامه به چند نکته در این حوزه اشاره می شود:
۱) همان طور که هوش سرشار آن ها به درک بهتر مسائل منجر می شود در رابطه با موضوعات اجتماعی نیز معمولاً از رشد پیشرفته تری برخوردار هستند از این رو اگر در مسیر صحیح هدایت نشوند ممکن است جذب دوستان بزرگسال شوند و رفتارهای نامطلوبی را بروز دهند که با سن آن ها تناسب ندارد. بنابراین بهتر است قوانین خوب بودن یا بد بودن رفتارهای اجتماعی را به خوبی و از همان دوران کودکی برای آنان تشریح کنید.
۲) هوش این کودکان باعث می شود تا سریع تر از دیگر کودکان مطالب را دریافت کنند بنابراین ممکن است صبور بودن در قبال هم سالانشان که از سرعت پردازش پایین تری بهره مند هستند برای آن ها دشوار باشد بنابراین تشویق کودکان به مشارکت در فعالیت های گروهی و احترام به شرایط افراد می تواند از مشکلات بین فردی در آینده پیش گیری کند.
۳) گفته می شود که: " کودکان آن چیزی نمی شوند که ما می خواهیم بلکه به آن چیزی تبدیل می شوند که ما هستیم". این جمله درباره کودکان باهوش بیشتر صدق می کند بنابراین والدین باید در حضور این کودکان مراقبت بیشتری را نسبت به رفتارها و کلام خود داشته باشند زیرا آن ها با دقت بسیاری به صورت یک ناظر دقیق کردار و گفتار والدین شان و حتی اطرافیان را ارزیابی می کنند.
۴) از آن جا که این کودکان خیلی زود از فعالیت های روزمره و بدون تحریک ذهنی کسل می شوند توجه به برنامه های تفریحی و غنی سازی اوقات فراغت آن ها بسیار ارزشمند است با این حال تبیین معیارهای سخت گیرانه برای استفاده از زمان های فراغت و تاکید بیش از حد بر یادگیری، به جای لذت بردن از دوران کودکی شیوه مطلوبی نیست .
۵) ثبات در رفتار با این کودکان بسیار اهمیت دارد زیرا آن ها خیلی زود درک می کنند که احتمالاً در چه شرایطی می توان خلاف قوانین والدین عمل کرد یا آن که والدین بر سر چه مباحثی اختلاف نظر دارند. بنابراین سعی کنید تا قوانین منصفانه و با ثباتی را برای اعمال خوب و بد کودک به کار برید.
۶) مورد تشویق قرار دادن توانمندی های این کودکان بسیار ضروری است و نقش موثری در افزایش اعتماد به نفس آن ها دارد با این حال این کودکان باید مورد محبت کافی قرار داشته باشند تا بدانند که علاقه والدین به آن ها صرفاً به خاطر هوش آن ها نیست و حتی اگر نتوانند موفقیت چشمگیری را در یک رقابت به دست آورند، باز هم از توجه والدین نسبت به آنان کاسته نمی شود.