درآغاز مطالعه حدود۱۵دقیقه اول را باید صرف گرم کردن مغزتان کنید! درست مثل انجام ورزشهای سنگین. رابرت دابلیو هلفر، روان شناس و متخصص برنامه ریزی آموزشی، می گوید: بیشتر مردم خیال می کنند که برای مطالعة مؤثر، فقط دو روش وجود دارد:
۱) مطالعة آهسته و دقیق با سرعت بسیار کم
۲) مطالعة سریع همراه با برگشت های زیاد (مرور)
اما هیچ یک از این دو روش، چندان مؤثر نیستند. روش اول، هیچ تأثیری بر درک مطلب ندارد و روش دوم هم ضمن کاهش ۵۰ درصدی سرعت مطالعه، کیفیت مطالعه را حداکثر تا ۷ درصد افزایش می دهد. او توصیه می کند که: برگشت های مکرر یا مرور های حین مطالعه را حذف کنید تا بدون کاهش میزان درک مطلب، سرعت مطالعه تان از ۲۵۰ تا ۳۰۰ کلمه در دقیقه، به ۴۵۰ تا ۵۰۰ کلمه در دقیقه افزایش یابد.
مفیدخوانی به روش رابرت دابلیو هلفر
مفیدخوانی به شما کمک می کند تا با مدیریت زمان، تعداد ساعات مطالعه تان را به حداقل برسانید. در مطالعة عادی، چشم ها بین گروه های کلمات، حرکات تند و جهش واری دارند و روی هر گروه از کلمات نیز برای مدت کوتاهی ثابت می مانند. برای افزایش سرعت مطالعه، باید حجم گروه کلمات و سرعت حرکت از یک گروه به گروه دیگر را افزایش داد. رابرت دابلیو هلفر می گوید: قبل از شروع به مطالعة یک کتاب، جزوه یا... ابتدا به فهرست مطالب، مقدمه، خلاصه و نتیجه گیری نگاهی بیندازید و در مورد قسمت هایی که مایل به مطالعة آن ها هستید، تصمیم بگیرید. تمرین کنید. هنگام تمرین، در فواصل زمانی ۲۰ دقیقه ای مطالعه کنید. عوامل ایجاد حواس پرتی را به حداقل برسانید. راحت باشید و راست بنشینید. دقت کنید که میزان نور در اتاق مطالعه تان کافی باشد و کتاب به صورت کاملا مسطح در جلوی شما قرار گرفته باشد.
مطالعة یک کتاب نسبتا طولانی با حدود ۱۰۰ هزار کلمه، به طور متوسط، نزدیک به ۷ ساعت طول می کشد. هلفر ادعا می کند که شما می توانید این مدت را از طریق مفیدخوانی به ۵/۳ ساعت کاهش بدهید. هدف از یادگیری شیوه های مفیدخوانی، این است که بتوانید سرعت مطالعه تان را حداکثر تا حدود ۸۰ درصد افزایش بدهید. با وجود این، اگر مرور مناسبی بر مطالب خوانده شده نداشته باشید، چنین سرعتی چندان به دردتان نمی خورد و آن چه را که خوانده اید، به زودی فراموش می کنید. پس لازم است که مهارت های حافظه تان را هم تقویت کنید. حافظه در چند ساعت اول مطالعه، بسیار قوی است؛ اما ۸۰ درصد آن چه می خوانید، ظرف ۲۴ ساعت اول، رو به فراموشی می گذارد.
هلفر می گوید: پیشنهاد من این است که یک ساعت مطالعه کنید، سپس به اندازة یک دهم از زمانی را که صرف مطالعه کرده اید (یعنی ۶ دقیقه) صبر کنید، آن چه را که خوانده اید، مرور کنید و بعد از سپری شدن ۱۰ برابر زمانی که صرف مطالعه کرده اید، مجددا مطلب را مرور کنید.
روش PQR۴
یکی از رایج ترین و مؤثرترین فنون یادگیری و تقویت حافظه، به ویژه برای دانش آموزانی که قصد دارند دروسی با ماهیت حفظی را مطالعه کنند، روش PQR۴ است. نام این روش، از کنار هم قرار دادن حروف اول ۶ مرحلة آن، شکل گرفته است.
۱) P یا Preview پیش مطالعه
خواندن سریع و روزنامه وار کلیة مطالب پیش از خواندن دقیق و جزءبه جزء آن. پیش مطالعه، علاوه بر آن که ذهن مطالعه گر را برای دریافت تمامی اطلاعات متن آماده می کند، یک دید کلی نسبت به مبحث مورد مطالعه نیز فراهم می آورد.
۲ و ۳) Q & Rیا Question & Read طرح سؤال و خواندن متن
خواندن کلی با هدف یادگیری تفصیلی هر بخش و طرح تمامی سؤالات قابل پیش بینی از هر مبحث، مرحلة دوم PQR۴ است. پس از طرح سؤالات کلی، خواندن دقیق متن آغاز می شود.
۴) R یا Reflect فکر کردن
پس از خواندن دقیق متن، باید به آن چه مطالعه کرده اید، بیندیشید و سعی کنید با ایجاد ارتباط بین آموخته های خود، عمق مطالعه تان را افزایش بدهید.
۵) R یا Recite از حفظ گفتن
در این مرحله، باید تمام مطالبی را که یاد گرفته اید، در ذهن تان بازخوانی و بازگویی کنید. در این مرحله، می توانیم فرد یا افرادی را در ذهن خودمان در نظر بگیریم و سعی کنیم آن چه را مطالعه کرده ایم، به آن فرد یا افراد تدریس نماییم. اگر نتوانیم این مرحله را به خوبی انجام بدهیم، یعنی مراحل قبلی را با موفقیت پشت سر نگذاشته ایم و مجبوریم مراحل ۲ ، ۳ و ۴ را تکرار کنیم.
۶) R یا Review مرور
اگر بتوانیم مرحلة ۵ را با موفقیت پشت سر بگذاریم، آن وقت در مرحلة ششم باید سعی کنیم مانع از فراموشی مطالب مورد مطالعه شویم. این کار فقط با مرور زمان بندی شده و منظم، امکان پذیر است. روش PQR۴توصیه می کند اولین مرور را ۲۴ ساعت بعد از مطالعه انجام بدهیم، دومین مرور را ۳ روز بعد از مرور اول، سومین مرور را ۱ هفته بعد از مرور دوم، چهارمین مرور را ۱ ماه بعد از مرور سوم، پنجمین مرور را ۳ ماه بعد از مرور چهارم، و بالاخره ششمین مرور را ۶ ماه بعد از مرور پنجم.
مرحله ششمPQR۴ از کل ۵ مرحله قبلی اش سخت تر است. این طور نیست؟
روش Murder
یکی دیگر از روش هایی که مشاوران و متخصصان امور آموزشی به مطالعه گران توصیه می کنند، روش Murder است. نام این روش نیز از کنار هم قرار دادن حروف اول ۶ مرحلة آن، شکل گرفته است.
۱) M(یا Mood حال و هوا
پیش از شروع مطالعه باید حال و هوای آن را پیدا کنید، یعنی سرحال باشید و آمادة یاد گرفتن. این حالت را باید تا پایان مطالعه حفظ کنید. افکار مثبت را جانشین افکار منفی کنید و زمینه را برای یک مطالعة مفید و مؤثر مهیا کنید.
۲) U یا Understand درک و فهم
این مرحله توصیه می کند آن چه را که می خوانید، به طور مفهومی و عمیق درک کنید. بخش هایی را که نمی توانید خوب درک کنید، با علامت گذاری مشخص کنید تا در مراحل بعدی، مجددا به سراغ آن ها بروید.
۳) R(یا Recall بازخوانی و یادآوری
سعی کنید آن چه را که در مرحلة قبلی خوانده و فهمیده اید، به خاطر بیاورید و با استفاده از راهبردهای تفسیر، تخیل و تحلیل مفاهیم، ارتباط درستی بین آموخته هایتان برقرار کنید.
۴) D یا Detect & Digest کشف و هضم
در این مرحله باید به قسمت هایی که در مرحله ۱ خوانده اید و نفهمیده اید، برگردید و به یادگیری آن ها بپردازید. به این منظور، آن چه را که جا گذاشته اید یا غلط فهمیده اید، باید کشف کنید و به کشف سازمان مطالب بپردازید. مطالب پیچیده را به اجزای ساده تر تجزیه کنید و از منابع معتبر دیگری به جز منبع مورد مطالعه تان نیز کمک بگیرید.
۵) E(یا Expand بسط
مطالبی را که خوانده اید، بسط و گسترش بدهید. یعنی به آن ها شاخ و برگ بدهید و سعی کنید آن ها را به مطالبی که قبلا یاد گرفته اید، مرتبط کنید.
۶) Review & Response R مرور و پاسخ
مرور مطالب خوانده شده، یکی از مهم ترین مراحل همة روش های یادگیری از جمله روش Murder است. هدف اصلی مرور کردن، عبارت است از: به یاد آوردن آموخته ها، توجه به نکات مهم، سعی در پاسخ گویی به سؤال های از قبل طراحی شده، و تمرکز بر اهداف یادگیری.
مکان مطالعه
رابرت هلفر، روان شناس و متخصص برنامه ریزی آموزشی، در پاسخ به این سؤال که چه مکانی برای مطالعه مناسب تر است؟ می گوید: مکان مطالعه باید دور از رفت و آمد و ترجیحا خالی از سر و صدا باشد. اگر بشود اتاق یا جای خاصی از منزل را فقط به مطالعه اختصاص داد، ایده آل است؛ چرا که یادگیری، یک فرایند شرطی است. یعنی با تکرار مطالعه در یک مکان ثابت، کم کم حالتی اتفاق می افتد که با ورود به آن مکان هم به یاد مطالعه می افتید و ذهن تان سریع تر تمرکز پیدا می کند. بهتر است که اصلا در آن مکان، به کارهای دیگری نظیر تفریح و تلفن و . . . مشغول نشوید. در این صورت، مکان مطالعه به شما کمک می کند هر چه سریع تر مطالعه را شروع کنید و برای شروع، به دنبال فرصت خاصی نگردید.
نور محیط مطالعه نیز باید به دلخواهِ مطالعه گر و به میزان کافی تأمین شود. محل نشستن فرد نیز باید راحت باشد و ترجیحا میز و صندلی مخصوصی برای مطالعه تهیه شود. البته اصراری به این نکته نیست زیرا عادات مطالعه به مراتب مهم تر از الزامات آموزشی است. با این وجود، حتی طرز نشستن مطالعه گر نیز بی اهمیت نیست. مثلا می گویند دراز کشیدن، بدترین حالت برای مطالعه کردن است، چون بهترین حالت برای خوابیدن است! ضمنا مکان مطالعه باید به گونه ای باشد که در حین مطالعه، توجه فرد به پیرامونش جلب نشود. مثلا اگر عادت دارید که تلویزیون را بی رویه تماشا کنید، ترجیحا در محلی که تلویزیون هست مطالعه نکنید، تا هر چند دقیقه برای رفع خستگی به سراغ کنترل از راه دورِ تلویزیون نروید.
زمان مطالعه
این که شما صبح ها بهتر و بیشتر مطالعه می کنید یا شب ها، به خودتان مربوط است و چندان اهمیتی هم ندارد. مشکل از آن جایی شروع می شود که این مسأله تبدیل به بهانه ای بشود برای مطالعه نکردن در ساعات دیگر روز. رابرت هلفر پس از این تذکر می گوید: واضح است که ذهن آدم پس از استراحت، آمادگی بیشتری برای یادگیری دارد. پس بهتر است اولین کاری که پس از بیدار شدن انجام می دهید، یک کار فکری مانند مطالعه باشد. پس از هر ۱ تا ۵/۱ ساعت مطالعه، حتما ۵ الی ۱۵ دقیقه به ذهن تان استراحت بدهید. این استراحت های کوتاه را باید به اموری اختصاص بدهید که بتوانید سر موعد مشخص، آن ها را رها کنید و به مطالعه تان برگردید. بنابراین تماشای تلویزیون یا سرگرم شدن به یک بازی رایانه ای، انتخاب درستی برای پر کردن زمان این استراحت ها نیست، چرا که ممکن است ذهن تان را تا مدت ها پس از پایان برنامه، همچنان درگیر نگه دارد.
او مطالعه را به یک ورزش سنگین تشبیه کرده و پیشنهاد می کند که هیچ وقت از انجام یک نرمش سبک پیش از این ورزش سنگین غافل نشویم: در آغاز مطالعه، حدود ۱۵ دقیقه اول را باید صرف گرم کردن مغزتان کنید! برای این کار، مطالعه را با مرور مطالب قبلی که با مبحث مورد نظرتان در ارتباط است، آغاز کنید. هیچ وقت برای ایجاد تنوع و رفع خستگی، به سرعت موضوع مطالعه را عوض نکنید. یعنی زمانی که ذهن تان با موضوع درگیر شده و زمان گرم شدن را سپری کرده اید، درگیری خود تان را با موضوع قطع نکنید. همیشه مطالعة مبحث مشکل تر را در اولویت و در ابتدای ساعات مطالعه روزانه تان قرار دهید، چرا که هر چه آن را بیشتر به تعویق بیندازید، ترس روبه رو شدن تان با آن مبحث، لحظه به لحظه افزایش می یابد.