کوچک‌تر شدن خانواده‌ها در دنیای آپارتمان‌نشینی امروز از یک سو و روابط سرد معمول میان همسایه‌ها از سوی دیگر موجب شده است بعضی والدین به دلایل مختلف از قبیل مشغله کاری و نظایر آن کودک خود را در خانه تنها بگذارند؛ بالا بودن هزینه‌های زندگی، زنان و مردان را با فرمول پیچیده فعالیت بیشتر در ساعات شبانه روز مواجه كرده است؛ دغدغه بزرگی كه والدین مشغول به فعالیت اقتصادی را با مشكل روبه‌رو كرده است بخصوص والدینی كه بستگان‌شان دور از آنها زندگی می‌كنند.
مهدكودك‌ها نخستین راه حلی هستند كه بسیاری از مادران آن را انتخاب می‌كنند. روانشناسان معتقدند لبخند مربیان این مراكز هیچ گاه جای لبخند و احساس مادر را پر نخواهد كرد. خانواده، اصلی‌ترین مركز رشد بهداشت روانی و تعالی معنوی كودك است.
تنهایی آزاردهنده
با توجه به اهمیت پیشرفت اقتصادی و حضور اجتماعی زنان در عرصه‌های مختلف، چگونه باید برای ساعت‌های تنهایی كودك برنامه‌ریزی و این خلأ عاطفی را پر كرد؟ دكتر محسن اصغری نكاح، روانشناس كودك و نوجوان و استاد دانشگاه فردوسی مشهد با بیان این كه تنها گذاشتن كودك در خانه آسیب‌های جبران‌ناپذیری را در آینده او رقم خواهد زد، می‌گوید: اگر خود را به جای كودكی كه برای چند ساعت در خانه تنها می‌ماند بگذاریم، می‌بینیم كه به هیچ عنوان تحمل آن را نداریم. آیا دوست داریم اعضای خانواده برای ساعت‌های متوالی ما را تنها بگذارند یا در محل كار همكاران ما را چند ساعت تنها بگذارند؟
تحمل این مسأله سخت است حتی اگر در بهترین و مجلل‌ترین هتل نیز تنها باشیم، باز هم تنهایی ما را آزار می‌دهد. انسان از این كه با دیگران در ارتباط نبوده و تعامل نداشته باشد یا فرصت بودن در جمع خانواده را پیدا نكند، نگران می‌شود. این تنهایی برای كودكان بیشتر آزاردهنده است. كودكان توانایی این كه خود را سرگرم كنند، ندارند و در تنهایی دچار ترس می‌شوند. از سوی دیگر سپردن كودك به مهدكودك برای ساعت‌های طولانی، آسیب‌های روانی را متوجه او خواهد كرد.
لبخند مصنوعی
دكتر اصغری نكاح با تاكید بر این كه خانواده طبیعی‌ترین نظام آفرینش و طبیعی‌ترین گروه اجتماعی و مركز رشد بهداشت روانی و تعالی معنوی فرد است، می‌گوید: هر اندازه از خانواده فاصله بگیریم، دچار آسیب بیشتری می‌شویم. كودكی كه از این محیط به اجبار دور می‌ماند، دچار كمبود محبت، گوشه‌گیری، انزوا و اضطراب می‌شود؛ آسیب‌هایی كه در آینده قابل جبران نیست.
وقتی كودك از فضای تربیتی خانواده دور می‌ماند، فضاهای دیگر از جمله مهدكودك جایگزین آن می‌شوند. در مهدكودك‌ها یك نوع پرورش گلخانه‌ای و مصنوعی وجود دارد و كودك به جای آن كه مهر و عاطفه و نگرانی و دلسوزی مادر را دریافت كند، باید شرایط و مقررات مهد را فرا گرفته و آن را اجرا كند. خانه فقط در و دیوار و یك مكان نیست. خانه پایگاه امنیت روانی است. امروز كودكی فرزندان را از بین می‌بریم. صبح زود و در حالی كه بدن او باید استراحت كند، او را از خواب بیدار كرده و با چشمان خواب‌آلود به مهدكودك می‌سپاریم.
این استاد دانشگاه با بیان این كه باید تسهیلاتی برای مادران به وجود آورد تا آنها در كنار انجام وظیفه مادری بتوانند فرزندپروری نیز داشته باشند، گفت: متاسفانه این حمایت‌های مالی و اجتماعی و آموزشی كم است و با توجه به این كه بسیاری از مادران از این آسیب‌ها مطلع نیستند و راه حل جایگزین مناسبی نیز ندارند، به اجبار كودك‌شان را در خانه تنها می‌گذارند یا به مهدكودك می‌سپارند.
اما پدیده چاقی و اضافه وزن كودكان در جامعه امروز و طی نكردن سیر طبیعی اجتماعی شدن، از دیگر آسیب‌هایی است كه متوجه كودكان تنها در خانه می‌شود. دكتر طهمورث شیری، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه علوم و تحقیقات با بیان این كه تنهایی كودكان در خانه باعث می‌شود شخصیت اكتسابی بر شخصیت موروثی این كودكان غلبه داشته باشد، گفت: با توجه به افزایش وسایل ارتباط جمعی و وجود ماهواره و بازی‌های كامپیوتری میانگین وزن كودكان امروز در حال افزایش است.
از سوی دیگر افزایش بازی‌های كامپیوتری باعث دورشدن كودكان از بازی‌های دسته جمعی شده و آنان تنهایی خود را با بازی‌های رایانه‌ای پر می‌كنند. وی یكی از آسیب‌های این تنهایی را فاصله بین كودك و خانواده برشمرد و ادامه داد: شخصیت و اجتماعی شدن این كودكان تحت تاثیر فضای مجازی شكل می‌گیرد و شخصیتی كه او از یك انسان كامل دارد شباهت زیادی به شخصیت بازی‌های كامپیوتری دارد و این كودك در مدرسه با همسالان خود درباره این بازی‌ها و همچنین فضای مجازی صحبت می‌كند.
این جامعه‌شناس با بیان این كه والدین برای پركردن تنهایی كودك‌شان، او را تشویق به سرگرم شدن با بازی‌های كامپیوتری می‌كنند، گفت: امروزه از فاصله بین نسلی كه ایجاد شده است، به سوی تعارض و تفاوت بین نسلی حركت می‌كنیم. درواقع شخصیت كودك بر اساس جنبه‌های اكتسابی شكل می‌گیرد. در گذشته اجتماعی شدن كودك متاثر از خانواده، مدرسه، دوستان، گروه‌های مرجع، رسانه و فرهنگ بود اما امروز و از زمانی كه فرزندان با وسایل ارتباط جمعی آشنایی پیدا می‌كنند، شكل‌گیری شخصیت و اجتماعی شدن آنها به شدت متاثر از وسایل ارتباط جمعی می‌شود. این بحث در آینده تبدیل به بحران خواهد شد.
دكتر ملوك خادمی اشكذری، روانشناس تربیتی و استاد دانشگاه الزهرا سپردن كودكان به مهدهای كودك را بهترین راهكار برای تنها نماندن آنها می‌داند و می‌گوید: كودكان در مهد با مهارت‌های اجتماعی شدن و همچنین مهارت‌های تحصیلی آشنا می‌شوند و روابط بین فردی را به خوبی می‌آموزند. این وضعیت بخصوص برای كودكانی كه خواهر یا برادر ندارند، بسیار مناسب است. والدینی كه كودك‌شان را در خانه تنها می‌گذارند، او را از داشتن چنین مهارت‌هایی محروم می‌كنند. بسیاری معتقدند یکی ازدلایل ضعف تحصیلی دانش‌آموزان، تنهایی آنان در خانه است. وی ادامه داد: مطابق تحقیقات، تنها گذاشتن کودکان در خانه امری نیست که بشود آن را به والدین توصیه کرد.
در واقع این آخرین راه حلی است که والدین مجبور می‌شوند برای حل مشکل از آن استفاده کنند. والدین باید آموزش‌های لازم را به فرزندانشان بدهند كه در زمان تنهایی پاسخگوی تلفن پدر و مادر باشد و از باز كردن در به روی افراد غریبه پرهیز كند حتی می‌توان از همسایه‌ای مورد اعتماد در این زمینه كمك گرفت و از او خواست طی روز چند مرتبه سركشی كند. زمانی هم كه والدین به خانه بازگشتند، با بررسی تكالیف و دروس، به او نشان دهند بر كارهای او نظارت دارند.
تغییر نگرش فرزندپروری
برای آن كه خلأهای عاطفی تنها ماندن كودكان در خانه پر شود، چه اقداماتی باید انجام داد؟ دكتر محسن اصغری نكاح، روانشناس كودك و نوجوان و استاد دانشگاه نخستین راه چاره را تغییر نگرش والدین نسبت به فرزند پروری می‌داند و می‌گوید: والدین نباید فرزندپروری را یك امر تشریفاتی و ظاهری بدانند و باید آن را یك رسالت فردی، خانوادگی و اجتماعی بدانند.
نگاه ظاهری به این امر باعث می‌شود تنها به حضور یك بزرگ‌تر بالا سر فرزندان بسنده كنیم و این بزرگ‌تر می‌تواند همسایه یا مربی مهدكودك باشد. در آموزه‌های دینی و همچنین قرآن كریم، خداوند فرزندان را هدیه‌ای از جانب خود عنوان كرده است. اگر ما گنجینه باارزشی داشته باشیم، آن را نزد خود نگه می‌داریم و به هیچ عنوان حاضر نیستیم نگهداری از آن را به دیگران بسپاریم. فرزندان گنجینه‌های باارزشی هستند كه باید از آنها نگهداری كنیم.
وی ادامه داد: باید این مسائل ریشه‌ای حل شوند و فرستادن كودكان و نوجوانان به كلاس‌های مختلف راه حل مناسبی برای پر كردن تنهایی آنها نیست. امروزه زنان در كنار مادری علاقه دارند تحصیل كنند و در فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی شركت داشته باشند اما ما تسهیلاتی فراهم نمی‌كنیم تا آنها در كنار مادری بتوانند این كارها را انجام بدهند. حمایت‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و آموزشی از نهاد خانواده بویژه مادران باعث می‌شود هر مادری فرزندش را نزد خود نگه دارد.
این روانشناس كودك و نوجوان راه حل دیگر را پرستاری از كودك در خانه عنوان كرد و گفت: در زمان پیامبر(ص) و همچنین سال‌های نه چندان دور از دایه برای نگهداری كودك استفاده می‌كردند و دایه همان نقشی را كه مادر داشت، برعهده می‌گرفت. امروز از پرستار یا فرد مورد اعتماد می‌شود استفاده كرد و به جای این كه كودك به مهد برود، مربی با خدماتش به خانه می‌آید. خانه پایگاه امنیت روانی است و وقتی كودك چشم باز می‌كند باید خود را در خانه ببیند تا احساس آرامش داشته باشد.
همچنین والدینی كه كودك‌شان در خانه تنها است باید طوری برنامه‌ریزی كنند كه زودتر به خانه بازگردند و در طول روز نیز چند بار به خانه تلفن بزنند. مادر باید با خواندن قصه، شعر و نقاشی كشیدن، ارتباط خود را با كودك نزدیك‌تر كند تا این كودك به جای پناه بردن به فضاهای مجازی با والدینش تعامل داشته باشد. انزوا طلبی و فاصله گرفتن از اجتماع از پیامدهای تنهایی در دوران كودكی است كه جامعه‌شناسان بر آن تاكید دارند.
دكتر طهمورث شیری، جامعه‌شناس با بیان این كه مهدكودك محیطی عاطفی نیست و یك محیط رسمی است، می‌گوید: فاصله افتادن و گسست نسلی بین والدین و كودكان باعث انزواطلبی آنها و پیروی از الگوهای خیالی می‌شود. این كودك در آینده در برقراری ارتباط با دیگران با مشكل مواجه و به‌شدت منزوی می‌شود. جایی كه افراد در كنار یكدیگر می‌نشینند و باید از باهم بودن لذت ببرند اما سرگرم خواندن یا نوشتن پیامک هستند یا از طریق اینترنت وارد فضاهای مجازی مثل فیس‌بوك می‌شوند. متاسفانه والدین به خاطر بی‌سوادی رسانه‌ای، تسلطی بر دنیای مجازی فرزند ندارند و بالطبع ارتباط عاطفی مناسبی نیز بین والدین و فرزندان برقرار نمی‌شود.