در این مطلب به شما می‌گوییم در هر سن، چه انتظاری را باید از سبک بازی کردن فرزندتان داشته باشید و چه اسباببازیهایی را باید به او هدیه کنید.
اسباب‌بازی را از دست همبازی‌هایش می‌گیرد و هر بار که به خانه می‌آیید، یکی از وسایل بازی فرزند صاحبخانه را در کیفش می‌بینید؟ کودکی که تا قبل از سه سالگی این رفتارها را ابراز می‌کند به مشکلات شخصیتی و رفتاری جدی مبتلاست یا اینکه تنها مرحله‌ای از رشدش را سپری می‌کند؟
اگر می‌خواهید پاسخ این سؤال‌ها را بگیرید و بدانید در جریان بازی‌های کودکانه، کدام رفتارها سالم‌تر هستند، ادامه این مطلب را بخوانید. در دانشنامه بازی کردن به شما می‌گوییم در هر سن، چه انتظاری را باید از سبک بازی کردن فرزندتان داشته باشید و چه اسباببازیهایی را باید به او هدیه کنید.
تا شش سالگی دخترها و پسرها همبازی هستند
در ابتدای کودکی تفاوت زیادی میان بازی‌های دخترها و پسرها مشاهده نمی‌شود اما با بالاتر رفتن سن، آغاز دوره دبستان و ورود به اجتماع، مرزبندی‌های میان این دو جنس بیشتر می‌شود و این مرزها که بسیاری از آنها آموخته شده هستند، در بازی‌ها هم خود را نشان می‌دهند. وقتی این تفکیک نوع در بازی‌های دو گروه شکل می‌گیرد، دیگر همبازی شدن دخترها و پسرها بی‌معنا شده و حتی گاهی با تمسخر هم‌جنسان همراه می‌شود.
پسرها دوست دارند در جریان بازی، انرژی بدنی‌شان را تخلیه کنند و سراغ بازی‌های پرتحرک یا قدرتی می‌روند. استفاده از ابزارها، تیراندازی، بادبادک‌بازی، دوچرخه‌سواری، تیله‌بازی، کشتی، مشت‌زنی، فوتبال، دوچرخه‌سواری، کامیون‌بازی، دویدن و ... از بازی‌هایی است که معمولا پسرها به آنها رغبت نشان می‌دهند.
دخترها بازی‌های ساکن را ترجیح می‌دهند و دوست دارند کم‌تحرک و آرام خود را سرگرم کنند. عروسک‌بازی، طناب‌بازی، تشکیل کلاس درس، بافندگی و خیاطی، فروشندگی، معمابازی و... ازجمله بازی‌های مورد علاقه دخترهاست.
بازی‌های تمرینی
در هر سنی کودکان به شیوه خاصی سرگرم می‌شوند. در روزهای اول تولد، لگد زدن و حرکت دادن دست‌ها جذاب‌ترین بازی برای کودک شماست. حتی خارج کردن صدا از حنجره و حرکت دادن لب‌ها هم در این دوره برای او بازی است. کمی بعد کودک دوست دارد اطرافیانش هم در این بازی‌های ساده همراه او شوند و با دالی موشه، او را سرگرم کنند.
از صفر تا دو سالگی، بازی وسیله‌ای است برای بیدار کردن حواس کودک. فرزند شما در این دوره دوست دارد لمس کند، بچشد، گوش کند، اعضای بدنش را حرکت دهد و از کیفیت و جنس اشیای مختلف باخبر شود. او ابتدا با تقلید و سپس با تکرار، مهارت‌های تازه پیدا می‌کند.
بازی‌های تخیلی
این بازی‌ها در یک و نیم سالگی خود را نشان می‌دهند اما آغاز جدی آنها در سه سالگی است. در جریان بازی کودک می‌تواند یک کاسه آب را به عنوان یک دریای بزرگ جلوه دهد و از یک عروسک با قد 10 سانتی‌متر، یک جنگجوی شکست‌ناپذیر بسازد در حالی‌که در بازی‌های تقلیدی، نمایشی و نمادی کودکان از آنچه دیده و تجربه کرده‌اند الگو برمی‌دارند، در بازی‌های تخیلی با استفاده از تجربیات گذشته، رویدادهای جدیدی که چندان سابقه برخورد با آنها نداشته‌اند را می‌سازند.
بازی‌های تقلیدی
بازی‌های تقلیدی از سه سالگی به بعد به دنیای کودکان وارد می‌شود و در یادگیری مهارت‌های تازه و رشد یافتن به آنها کمک می‌کند. بچه‌ها ابتدا تقلید را از پدر و مادر خود آغاز می‌کنند و در بازی‌های‌شان فعالیت‌هایی را شبیه‌سازی می‌کنند که والدین‌شان در طول روز آنها را ابراز می‌کنند. آنها حتی شغل والدین‌شان را می‌گیرند و به شیوه آنها به امور خانه رسیدگی می‌کنند.
بازی‌های نمایشی
تقلید رفتارهای بزرگ‌ترها تنها کاری نیست که کودکان در بازی‌ها انجام می‌دهند. آنها در بازی به شیوه آنها با دیگران ارتباط برقرار می‌کنند و از لحن و حتی سبک پوشش والدین‌شان الگو می‌گیرند. کودکان در این بازی‌ها از محدودیت‌هایی که در دنیای واقعی دارند، فرار می‌کنند و سعی می‌کنند دنیا را آن‌طور که دوست دارند، بسازند. غرق شدن بیش از اندازه کودک در بازی‌های نمایشی از نظر محققان می‌تواند نشانه اضطراب بالا و میل شدید او به زندگی در شرایطی دیگر باشد.
بازی‌های نمادی
این بازی‌ها از حدود یک سال‌و‌نیمگی آغاز می‌شود و در شش سالگی به کمال می‌رسد و تا حدود هشت سالگی هم ادامه پیدا می‌کند. زبان باز کردن و توانایی کودک در تشخیص نمادها و به کار گرفتن آنها، شروع بازی‌های نمادی است. کودک در این بازی‌ها شکل واقعیت را تغییر می‌دهد و اشیایی که وجود ندارد را در خیالش می‌سازد و به شکلی نمادین آنها را به خدمت می‌گیرد.
او نشانه‌ها را جایگزین اشیا، حیوانات و رویدادهای حقیقی می‌کند. در این دوره عناصر جدیدی وارد بازی کودکان می‌شوند. آنها می‌توانند در بازی‌های‌شان به اشیایی که وجود ندارد موجودیت دهند یا با چند تکه چوب برجی بسازند که صدها نفر در آن زندگی می‌کنند. فرزند شما وقتی در این دوره با بالش‌ها خانه می‌سازد، تمرین زندگی می‌کند.
بازی‌های با قاعده
آثاری که در این مرحله بازی بر زندگی و شخصیت فرزندتان می‌گذارند، تا پایان عمر با او می‌مانند. او از 7 تا 11 سالگی با قواعدی که از بزرگ‌ترها آموخته بازی می‌کند و رقابت و قراردادها را به بازی می‌آورد و تنها با پذیرش همین قراردادهاست که بچه‌ها می‌توانند با هم همبازی شوند. از شروع هفت سالگی به بعد، فرزندتان آرام‌آرام از بازی‌های تخیلی و نمادین به سمت بازی‌های حقیقی و فکری می‌رود. احتمالا او در 10 سالگی ترجیح می‌دهد به جای عروسک‌بازی، بسکتبال بازی کند یا همبازی شما در یک رقابت شطرنج شود.
باهوش‌ها بدوبدو نمی‌کنند
کودکان تیزهوش وسایل و اسباببازیهایی را انتخاب می‌کنند که بتوانند با آنها دست به ابداع و ابتکار بزنند. بچه‌های باهوش‌تر انرژی کمتری را در زمان بازی خرج می‌کنند و از آنجا که دوست دارند در بازی‌های‌شان تنوع ایجاد کنند، زمان کمتری را برای انجام یک بازی صرف می‌کنند. آنها در سنین بالاتر سراغ بازی‌هایی می‌روند که هم به فکر نیاز دارد و هم کمی تحرک دارد. برای مثال بچه‌های باهوش در حدود 10 سالگی کلکسیون سنگ جمع می‌کنند.
در مورد بازی‌ها، باهوش‌ها تقریبا مثل عقب‌مانده‌ها عمل می‌کنند. با این تفاوت که یک کودک عقب‌مانده وقتی به تنهایی با ماشین بازی می‌کند و از عهده روشن کردن آن برنمی‌آید، با کوباندنش به اطراف و پرت کردنش آن را می‌شکند اما کودک باهوش به هر قیمتی که شده راز اسباب بازی‌اش را کشف می‌کند.
چه بازی برای چه سنی خوبه؟
در هر مرحله از رشد، بچه‌ها به یک شیوه بازی کردن رو می‌آورند. کوچک‌تر‌ها تنها بازی می‌کنند و بزرگ‌ترها به دوست‌های‌شان دل می‌بندند. در دوره‌ای بچه‌ها عاشق اسباب‌بازی‌های صدادار هستند و در دوره‌ای دیگر عروسک‌بازی را ترجیح می‌دهند.
رنگ و صدا دوست دارد
موبایل‌های رنگی و موزیکال، جغجغه و اسباببازیهایی که آویزان می‌شوند و کودک می‌تواند به آنها خیره شود و آنها را در دست بگیرد، بهترین وسایل بازی برای یکی، دو سال اول زندگی فرزندتان هستند.
کودکان زیر سه ماه یکی، دو دقیقه و بچه‌های شش ماهه بین 5 تا 10 دقیقه با اسباب‌بازی‌ها سرگرم می‌شوند. اما فرزند شما در دو سالگی می‌تواند 10 تا 15 دقیقه به تنهایی بازی کند.
عاشق پازل است
فرزند سه، چهار ساله شما با پازل حسابی سرگرم می‌شود و عروسک‌های نرم و بزرگی که شیر می‌خورند یا به‌راحتی بغل می‌شوند را دوست دارد. او از اینکه عروسکش را در کالسکه بگذارد و به گردش ببرد، لذت می‌برد.
درحالی که بچه‌ها از همان 4-3 سالگی ترجیح می‌دهند با همسالان‌شان بازی کنند، بچه‌های باهوش بازی‌های انفرادی را بیشتر دوست دارند و با خودشان بهتر سرگرم می‌شوند.
عروسک بازی می‌کند
فرزند پنج ساله‌تان عروسک‌های کوچک را دوست خواهد داشت. او می‌تواند با چند سرباز کوچک میدان جنگ بسازد یا با چند پرنسس 10 سانتی یک داستان خوب را سر هم کند.
در حدود شش سالگی، فرزندتان اسباببازیهایی که تحرک بیشتری را طلب می‌کند دوست خواهد داشت. او از اینکه توپ بسکتبال کوچکش را در حلقه بیندازد و دوچرخه‌سواری کند لذت‌می‌برد.
برای همبازی شدن زود است
کودکان نوپا با هم بودن را دوست دارند اما هنوز نمی‌توانند با هم بازی کنند. آنها هنوز معنای مشارکت و همراهی را نمی‌دانند و یادنگرفته‌اند از یک موضوع با هم لذت ببرند. گذشته از این، تخیل کودکان نوپا هنوز آنقدر قوی نشده که بتوانند محور داستانی برای بازی‌های‌شان مشخص کنند و همدیگر را به عنوان شخصیت‌های آن داستان بپذیرند.
اگر فرزند نوپای‌تان در کنار یکی از همسالانش مشغول بازی است، مراقب باشید با هم درگیر نشوند و اسباب‌بازی‌ها را از دست هم نگیرند. در سه سالگی کودک شما تا اندازه‌ای باید مهارت بازی با بچه‌های دیگر را کسب کرده باشد. اگر این اتفاق هنوز نیفتاده، وقتش است که به روانشناس کودک مراجعه کنید.
به دارایی‌هایش احترام بگذارید
شما باید به حس مالکیت فرزندتان احترام بگذارید. اگر فرزندتان اسباب‌بازی‌هایش را به کودکان دیگر نمی‌دهد، به هیچ‌وجه او را مجبور نکنید یا به خساست متهمش نکنید. او هنوز معنای سخاوت را نمی‌داند که بخواهد آن را به خدمت بگیرد اما وقتی شما چنین مهری به او می‌زنید، احساس تحقیرشدگی می‌کند.
نگران نباشید، او به مرور مشارکت، هدیه دادن و قرض دادن را یاد می‌گیرد. کودک دو ساله‌ای که اسباب‌بازی‌هایش را به کسی نمی‌دهد، رفتاری کاملا طبیعی انجام می‌دهد. اگر در این مورد به او اصرار کنید، احساس می‌کند برای گرفتن چیزهایی که دوست‌شان دارد کمین کرده‌اید.
نگران زورگو شدنش نباشید
اگر فرزند دوساله‌تان همیشه اسباب‌بازی کودکان دیگر را می‌گیرد، معنایش این نیست که در آینده قرار است زورگو شود. او هنوز معنای زورگویی و حقوق دیگران را نمی‌فهمد.
اگر کودک‌تان برای گرفتن اسباب‌بازی قلدری می‌کند و با فرزند صاحبخانه درگیر می‌شود به آرامی برای مدتی آنها را از هم جدا کنید و بدون لطمه زدن به احساسات هیچ‌کدام از بچه‌ها، آتش جنگ را خاموش کنید.
اگر میان کودکان به‌خاطر یک اسباب‌بازی دعوا درگرفت، چند اسباب‌بازی دیگر را در اختیارشان قرار دهید تا تمرکزشان روی وسیله قبلی کمتر شود. سعی کنید هنگام همبازی کردن بچه‌های زیر سه سال، اسباب‌بازی‌های مشابهی را در اختیارشان قرار دهید تا کمتر با هم درگیر شوند.
در دعوای کودکان بر سر اسباب‌بازی‌ها، از آنجا که نمی‌دانید وسیله در اولین لحظه دست کدام‌یک بوده، بهتر است اسباب‌بازی را از هر دوی‌شان دریغ کنید. اگر می‌دانید اسباب‌بازی در لحظه اول دست کدام‌یک از بچه‌ها بوده، می‌توانید آن را از کودکی که اسباب‌بازی را قاپیده بگیرید و به کودک دیگر بدهید. اما با آرامش و بدون آزار دادن یا تحقیر کردن کودک دیگر این کار را انجام دهید.
اگر فرزندتان 5-4 ساله است بخوانید!
در چهارسالگی فرزند شما آنقدر دست و دلباز نخواهد بود که اسباب‌بازی‌هایش را به دیگران هدیه دهد. اما او در این سن معنای به اشتراک گذاشتن و قرض دادن را می‌فهمد.
کودک در پنج سالگی نوبت گرفتن در بازی را یاد می‌گیرد و به آنچه به دیگران تعلق دارد احترام می‌گذارد. او در این سن اسباب‌بازی‌ها را از دست کودکان دیگر نمی‌قاپد یا به زور آنها را نمی‌گیرد. تا رسیدن بچه‌ها به این سن، تا آنجا که کار به زورگویی و آسیب زدن به یکدیگر نرسیده، اجازه دهید بچه‌ها مشکلات‌شان را خودشان حل کنند و در مورد داشتن اسباب‌بازی‌ها هم با یکدیگر به تفاهم برسند.
کوچولوی شما دزد نیست
کودک سه ساله نمی‌تواند معنای هدیه دادن، دزدی یا عوض کردن را بفهمد. اگر از مهمانی با یکی از اسباب‌بازی‌های فرزند صاحبخانه به خانه برگشت، مهر دزدی را به او نزنید. او تنها می‌خواهد چیزهایی که دوست دارد را داشته باشد. پس بدون شوکه شدن و تنبیه کردنش، اسباب‌بازی را که به خانه آورده در اولین فرصت به صاحبش بازگردانید.
وقت قرض دادن است
در چهار سالگی فرزندتان می‌تواند به کودکان دیگر اجازه دهد وسایلی که فعلا به آنها نیاز ندارد را برای مدتی در اختیار داشته باشند. در تمام این سال‌ها باید به حس مالکیت فرزندتان احترام بگذارید و نه‌تنها یک اسباب‌بازی که مدت‌هاست با آن بازی نمی‌کند، بلکه حتی لباس‌های کوچک شده‌اش را نباید بدون اجازه‌اش به دیگری ببخشید. کودکی که احساس مالکیت را می‌شناسد، می‌داند چیزی که مال خودش نیست را نباید بردارد و دارایی‌های دیگران را نباید طلب کند.
بازی کردن فایده هم دارد؟
- بازی مهارت‌های حرکتی بچه‌ها را بالاتر می‌برد و به رشد جسمانی‌شان کمک می‌کند.
- نیروی بدنی و حواس کودک در جریان بازی تقویت می‌شود و با بازی‌های حرکتی عضلاتش به کار گرفته می‌شوند.
- حس بینایی، شنوایی و لامسه کودک در جریان بازی تقویت می‌شود و اعضای بدن او هماهنگی بیشتری را با هم پیدا می‌کنند.
- آنها مازاد انرژی‌شان را هنگام بازی کردن خرج می‌کنند و به همین دلیل عصبانیت، پرخاشگری و بدخلقی کمتر سراغ‌شان می‌آید.
- همکاری، پیروزی، شکست، برتری‌طلبی، رقابت و ایجاد رابطه دوستانه از جمله مواهبی هستند که بازی کردن به فرزند شما می‌رساند.
- کودک حین بازی به اشتراک گذاشتن و سهیم شدن را یاد می‌گیرد و حس تعاون و احترام به دیگران را در خود پرورش می‌دهد.
- او در بازی‌های دونفره و گروهی می‌پذیرد گاهی باید انتظار بکشد و گاهی باید محدودیت‌ها را بپذیرد.
- او مقررات و قوانین را در بازی‌ها می‌شناسد و یاد می‌گیرد به قواعد احترام بگذارد و به آنها پایبند باشد.
- بچه‌ها در بازی‌های گروهی یاد می‌گیرند رفتار خود را با دیگران هماهنگ کنند و با وجود اختلاف‌نظر‌ها راهی برای رسیدن به توافق پیدا کنند.
- درست است که کودکان در خانه و مدرسه یاد می‌گیرند چه چیز خوب و چه چیز بد است اما در جریان بازی است که این آموخته‌ها را تمرین می‌کنند.
- کودکان در جریان بازی، تجربیاتی که باید در محیط حقیقی داشته باشند را مورد آزمون و تمرین قرار می‌دهند.
- بچه‌ها با کمک بازی ترس‌ها، اضطراب‌ها، ناکامی‌ها و به طور کلی احساسات خود را بیان می‌کنند.
- بازی‌ها این امکان را برای کودکان فراهم می‌کنند که احساسات‌شان را به شیوه‌ای پذیرفتنی و مورد تایید دیگران ابراز کنند.
باج ندهید
اگر برنامه خرید اسباب‌بازی دارید که هیچ اما اگر قصد یا توان خریدن ندارید، هرگز تسلیم گریه، لجبازی، فشار و تمناهای فرزندتان نشوید. قرار نیست هر بار که از خانه بیرون می‌روید، با یک بغل پر از اسباب‌بازی به خانه بازگردید. بچه‌ها عاشق خریدن وسایل تازه‌اند اما آنها باید محدودیت‌های والدین‌شان در این مورد را بفهمند و درک کنند که همیشه همه چیز را نمی‌توانند داشته باشند.
از سلیقه‌اش باخبر شوید
وقتی در خیابان هستید، از ویترین اسباب‌بازی‌فروشی‌ها به سادگی نگذرید. با فرزندتان اجناس ویترین را بررسی کنید تا بفهمید به کدام‌یک گرایش بیشتری دارد و بعد‌ها وسیله‌ای از همان نوع را به او هدیه دهید.
در انتخاب اسباب‌بازی به فرزندتان حق انتخاب دهید. می‌توانید 5-4 وسیله را به او معرفی کنید و در انتخاب یکی از آنها آزادش بگذارید. در انتخاب رنگ اسباب‌بازی هم فرزندتان را آزاد بگذارید. باور کنید هیچ رنگی بر دیگری برتری ندارد.
تنوع را در انتخاب اسباب‌بازی رعایت کنید. در اتاق فرزند شما هم عروسک‌های ساده و هم اسباب‌بازی‌های فکری یا موزیکال باید وجود داشته باشد.
اجازه دهید کندوکاوی کند
اگر برای کودک‌تان تعداد زیادی اسباب‌بازی آورده‌اند، همه را یکجا به او ندهید. می‌توانید هر هفته یکی از آنها را به او بدهید تا فرصت کشف کردن راز و رمزشان و بازی با آنها را پیدا کند. کودک‌تان را اسباب‌بازی‌باران نکنید. اجازه دهید توجهش روی چند وسیله خاص متمرکز باشد و نگذارید با گزینه‌های زیاد گیج شود. گذشته از این، پس از دادن هدیه از همان ابتدای باز کردن جعبه اسباب‌بازی، برای یاد دادن طرز کارش کنار او ننشینید. اجازه دهید کمی با آن سرگرم شود و خودش راه و رسم بازی با آن را کشف کند.
نگران نباشید خشن نمی‌شود
اگر فکر می‌کنید با نخریدن تفنگ و تانک برای پسر کوچولوی‌تان او را در دنیایی سرشار از صلح پرورش می‌دهید، اشتباه می‌کنید. اگر فرزندتان با مشکلات خاصی درگیر نباشد، تفنگ‌بازی‌هایش به هیچ وجه از تمایل او به ابراز خشونت خبر نمی‌دهد.
بچه‌ها به ابزارهایی برای تخیل و تخلیه انرژی احتیاج دارند و حتی اگر یک سرباز جنگی و یک تفنگ سیاه را به آنها هدیه دهید، در آینده به جنایتکاری بی‌رحم تبدیل نمی‌شوند. آنها گاهی در دنیای بازی تصاویری را می‌سازند که در دنیای واقعی شان وجود ندارد و در جریان این زد و خوردها، از پس حل بحران‌هایی برمی‌آیند که در جریان زندگی واقعی باید آنها را حل کنند.