اگر می خواهید مشکلات فرزندتان در نوشتن را حل کنید؟ قبل از اینکه این مطلب را بخوانید سریع پاسخ این سوال را در کنار روزنامه بنویسید: رنگ مورد علاقه شما چیست؟ به نظر می رسد پاسخ به این سوال یک کار بدون زحمت و خودکار باشد. اما برای نوشتن پاسخ این سوال بدن و مغز شما باید با هم همکاری نزدیکی داشته باشند و مرحله به مرحله به طور صحیحی پیش بروند تا بتوانید این کار را انجام دهید. ابتدا باید شما خودکار یا مداد را بردارید و آن را به شکل مناسب در دست بگیرید. مغز شما باید به یاد بیاورد که می خواهد در جواب این سوال چه رنگی را انتخاب کند. سپس باید فکر کنید که این کلمه با چه حروفی به ترتیب نوشته می شود آنوقت باید مچ دست را حرکت داده و دست را به شکل مناسبی به حرکت در آورید تا حروف درست نوشته شود. چشمان شما باید حروف نوشته شده را به ترتیب دنبال کند و ببیند که آیا فشار مناسبی روی کاغذ برای شکل گیری حروف آورده اید یا نه؟
شروع آموزش نوشتن
با این که ما هر روز این کار را زیاد انجام می دهیم اما نوشتن یکی از پیچیده ترین کارهایی است که انسان انجام می دهد چون هم مهارتهای حرکتی و هم تفکر انتقادی اش را برای نوشتن به کار می برد. به همین علت هم جای تعجب نیست که یادگیری مهارت نوشتن سالها طول می کشد تا به کمال برسد. در ضمن نسبت به سایر مهارتها این مهارت آخرین مهارتی است که ساخته می شود.
کودکان نوشتن را هم مانند خواندن از دوران شیرخوارگی می بینند و با آن آشنا می شوند. آنها با مشاهده کتاب خواندن شما و نوشتن تان کم کم می فهمند که کلمات نوشته شده هم معنایی دارند. تنها مساله این است که برای اینکه کودک بتواند اولین کلمات معنی دار را بنویسد به زمان احتیاج دارد. همه کودکان با خط خطی کردن، نوشتن را شروع می کنند. این فعالیتی است که اغلب کودکان دوست دارند. برای انجام این کار تنها لازم است که بتوانند هماهنگی برای برداشتن مدادشمعی و نگه داشتن کاغذ را داشته باشند و از فشار مناسبی برای اثر گذاشتن روی کاغذ استفاده کنند. اما با گذشت زمان و تمرین های فراوان بالاخره کودک می فهمد که با این وسیله می تواند یک شکل و الگوی خاصی را روی کاغذ بکشد و با تکرار بعضی حرکات دست این الگو را تکرار کند.
حــــول و حوش ۳ ۴ سالگی کودکان شروع به تمرین نوشتن می کنند و شاید بتوان در میان خط خطیهای آنها بعضی از حروف را شناسایی کرد. مثلا ممکن است متوجه شوید که فرزندتان تمام حروف نام خودش را به طور پراکنده روی کاغذ کشیده است. علتش این است که کودکان قبل از اینکه یاد بگیرند حروف را کنار هم بگذارند و یک کلمه بسازند، می توانند تک تک حروف را تشخیص داده و روی کاغذ بیاورند.
با خواندن بیشتر و تکامل توانایی های کودک او می تواند بفهمد که کلمات چگونه کار می کنند وچگونه می توان با کنار هم قرار دادن حروف کلمات را ساخت. در دوران پیش دبستان و کلاس اول اغلب کودکان می توانند حروف را کنار هم بچینند و نام تصویری را که کشیده اند زیر آن بنویسند. اغلب در این سن آنها بین کلمات فاصله نمی گذارند و ممکن است کلماتی را با شکل من در آوردی اختراع کنند مثلا به جای باران بنویسند برن (صداهای کشیده را در کلمات حذف کنند)
با تمرین و آموزش در مدرسه کودکان با قوانین نوشتن آشنا می شوند: مثلا این که نوشتن زبان فارسی از راست به چپ و اعداد از چپ به راست است، چگونه بین کلمات فاصله گذاری کنند و چگونه از املای درست در اکثر موارد استفاده کنند. هر چه کودکان بزرگتر می شوند یاد می گیرند که کنترل بهتری بر حرکات دست خود داشته باشند و دست خط آنها کوچکتر و واضحتر می شود. بین کلاس دوم و چهارم کودکان خواهند توانست با خط تحریری زیبا بنویسند و قوانین نوشتن را به شکل خودکار اجرا کنند.
چرا این قدر مهم است
ممکن است با خودتان بگویید چرا مهارت در نوشتن این همه اهمیت دارد؟ به خصوص در این دوران که تکنولوژی به سمت استفاده از صفحه کلید به جای خودکار و مداد پیش می رود. با اینکه هر روز استفاده از صفحه کلید در مشاغل بیشتر می شود اما هنوز هم نیاز به نوشتن با مداد و خودکار وجود دارد. خط تنها کنار هم قرار دادن حروف و کلمات در کنار هم روی کاغذ نیست. این مهارت برای یادگیری خواندن و ارتباط برقرار کردن با دیگران لازم و ضروری است. متخصصان بر این باورند که تکامل مهارتهای نوشتاری بر مهارتهای خواندن تاثیر متقابل دارند و بر عکس. برای خواندن کودک باید درک کند که هر کدام از حروف چه صدایی دارند و وقتی کنار هم قرار می گیرند چطور خوانده می شوند. درک این قضیه بخش مهمی از یادگیری نوشتن حروف است.
وقتی کودک شروع به تقلید از نوشتن حروف دور و برش می کند، او به ما می فهماند که ارتباط بین صداهایی را که می شنود با کلماتی که روی کاغذ می بیند، درک کرده است. وقتی کودک پیش دبستانی املای من در آوردی کلمه را روی کاغذ می نویسد، در واقع دارد تمرین می کند تا کلمات را آنگونه که می شنود بنویسد. و این کار به خواندن کلمات هم کمک می کند. وقتی یک کودک دبستانی برای نوشتن شعر و یا جملاتی از یک داستان و ماجرا، از کلمات استفاده می کند؛ در واقع او در حال آزمودن زبان و قسمت کردن داستانها و تجربیات خود با دیگران است. با بزرگتر شدن کودک حتی وقتی از صفحه کلید برای نوشتن استفاده کند، توانایی حرکتی و مهارتهای ارتباطی او که در خلال نوشتن در طول سالها یاد گرفته است به کمک او می آید و به او یاری می رساند تا نویسنده خوبی باشد و بتواند افکارش را به خوبی به کلمات تبدیل کند.
علت دیگر اهمیت نوشتن این است که کودکان از مهد کودک تا پایان دوران مدرسه نیاز دارند که این مهارات را داشته باشند. کودکانی که از نوشتن گریزان باشند و مشکلاتی در این مهارت داشته باشند، در انجام تکالیف و آزمونهای مدرسه به مانع بر می خورند. این مشکل نه تنها به اعتماد به نفسشان لطمه می زند، بلکه ممکن است علاقه آنها به مدرسه و برخوردشان با معلم و دیگر دانش آموزان را هم تحت تاثیر قرار دهد.
تشویق کنید
ممکن است از خودتان بپرسید چگونه می توان کودک را به نوشتن تشویق کرد تا مهارت نوشتن در او کاملتر شود؟ متخصصان معتقدند مهمترین کار برای تقویت این مهارت تمرین است و این کار با دادن فرصت نوشتن به کودک فراهم می شود. به همین علت متخصصان توصیه می کنند به محض اینکه کودک شما یادگرفت خط خطی کند، یعنی از هر زمان که مداد به دست گرفت (گاهی از یک سالگی کودکان این کار را می کنند) به او یک مداد شمعی نرم و یا ماژیک با نوک کلفت بدهید و به او اجازه دهید این مهارت را تجربه کند. کمی که کودک بزرگتر شد می توانید برای او یک مرکز هنری درست کنید. کاغذهای بزرگی روی دیوار بچسبانید یا با استفاده از کاغذهای باطله و چرک نویس محلی برای نوشتن او اختصاص دهید. برای نوشتن هم انواع وسایل مانند مداد رنگی، ماژیک، پاستل و رنگ و قلم مو در اختیارش بگذارید. حتی وقتی در خارج از منزل هستید هم می توانید با دادن یک گچ یا آب پاش به او شانس نوشتن در فضای باز را بدهید. حتی می توانید به او نوشتن با چوب روی ماسه های کنار دریا را یاد بدهید. هر چه کودک با این وسایل بیشتر تمرین کند، عضلات دست او بیشتر تقویت شده و هماهنگی لازم برای شکل گیری حروف کم کم به حد لازم خواهد رسید.
وقتی کودک شما بزرگتر شد و به مدرسه رفت، نوشتن را در آنجا ادامه می دهد و در منزل هم تمرین می کند. برای تمرینهای خانه می توانید از حروف آهن ربایی، کارت بازی حروف و نوشتن یادداشت هایی برای دوستان و خانواده کمک بگیرید. یا وقتی که می خواهید لیست خرید و یا دستور آشپزی را بنویسید از فرزندتان کمک بگیرید. در ضمن می توانید یک دفتر خاطرات یا تقویم را به فرزندتان هدیه بدهید و از او بخواهید که خاطراتش را هر روز یا در پایان هفته در آن بنویسد.
اگر با تمام این حرفها و تمرین ها باز هم دستخط فرزندتان بد و نا خوانا بود، می توانید از روشهای زیر کمک بگیرید:
۱) به کودک آرام نوشتن را پیشنهاد بدهید: بسیاری از کودکان به این علت بد خط می نویسند که می خواهند تند بنویسند و زود کار را تمام کنند. اگر آنها را تشویق کنیدکه آرام و با دقت بنویسند و به نوشتن حروف تک تک توجه داشته باشند خواهید دید که خیلی از این دست نوشته ها خوانا و خوش خط خواهد شد.
۲) اشتباه بالاخره پیش می آید: به کودکتان بفهمانید که اگر اشتباه کرد می تواند از پاک کن استفاده کند اما این وسیله نباید باعث شود که کودک دچار وسواس شده و مدام پاک کند و دوباره بنویسد. گاهی لازم است به کودک بفهمانید که توجه و دقت بیشتر در ابتدا بهتر از اشتباه نوشتن و پاک کردن آن است. بنابر این با ممنوعیت استفاده از پاک کن در واقع او را مجبور کرده اید که دقت بیشتری از ابتدا به نوشته خود داشته باشد.
۳) بر شکل گیری صحیح حروف تاکید کنید: می توانید از معلم فرزندتان بخواهید که نحوه درست نوشتن حروف را به شما یاد بدهد و اگر مشاهده کردید که فرزندتان در این مرحله مشکل دارد حتما به او تذکر بدهید تا از الگوی صحیح نوشتن پیروی کند. مثلا بسیاری از کودکان به خاطر راحتی دسته ط و ظ را از پایین به بالا می گذارند که این مساله با الگوی نوشتن این حروف مغایر است و گاهی باعث می شود این حروف نا خوانا و بد نوشته شود. به کودک اصرار کنید که به خطوط روی کاغذ و نحوه قرار گیری حروف نسبت به این خطوط توجه کند. این مساله به اصلاح دست خط آنها کمک زیادی می کند.
۴) مطمئن شوید که مداد یا خودکار درست در دست قرارگرفته است: بهترین نحوه مداد گرفتن این است که کودک با ۳ انگشت خود مداد را گرفته باشد. در این حالت مداد به بالشتک انگشت شست تکیه می کند و با انگشت اشاره و انگشت میانی حمایت می شود.
۵) فرزندتان را با کلمات زیادی آشنا کنید: برای این کار می توانید کتابهای زیادی را برای کودک بخوانید و با اشاره به کلماتی که روی تابلوهای مغازه ها و روی محصولاتی که می خرید نوشته شده به دایره لغات فرزندتان اضافه کنید. برای تشویق فرزندتان به نوشتن از او بخواهید جملات زیبا و نغزی را روی کاغذ یا مقوا بنویسد و آن ها را در منزل به دیوار بچسبانید یا اینکه قاب کرده و مانند تابلو بیاویزید.
تمرین نوشتن برای کودک بسیار مهم است حتی کودکانی که از نوشتن می گریزند و برای نوشتن هر کلمه چانه می زنند. اگر چه نوشتن با دست خط خودشان برای اینگونه کودکان لازم است اما اشکالی ندارد اگر استفاده از صفحه کلید را هم به این کودکان در سنین کمتر یاد بدهید. اما برای تکمیل تکالیف و دروس مدرسه (که بقیه همکلاسیها با دست می نویسند)به کودک اجازه ندهید از کامپیوتر استفاده کند. مگر این که یک درمانگر آن را توصیه کرده باشد.
از کجا بفهمیم؟
کودکان هم مانند بزرگترها در سنین مختلف دستخطهای متفاوتی دارند. بعضی بچه ها در یادگیری جهت نوشتن حروف مشکل دارند و عده ای دیگر قادر به نوشتن واضح حروف و خط تحریری نیستند. گاهی مشکل در نوشتن می تواند نشانه ای از یک اختلال تکاملی و یا ناتوانی در یادگیری باشد. این مشکلات معمولا نشانه های متعددی دارند و نوشتن تنها یکی از این موارد است. اختلالات زیر می تواند در توانایی نوشتن کودک هم تاثیر بگذارد:
۱) اختلال حافظه که مانع یاد آوری املا و قواعد دستوری نوشتن می شود.
۲) مشکلات تکلم که می تواند بر تلفظ، املا و ساختمان جمله تاثیر بگذارد.
۳) اختلال بینایی وتفکر ترتیبی که موجب عدم فاصله دهی بین کلمات و ناتوانی در تهیه لیست و مرتب کردن کلمات می شود
۴) دیس گرافیا: نوعی اختلال عصبی است که بدون تاثیر بر توانایی خواندن با اختلالات نوشتن همراه می شود (مانند حروف تحریف شده و غلطهای املایی در نوشتن)
۵) اختلال تمرکز و توجه همراه با بیش فعالی: به علت اختلال تمرکز کودک نمی تواند بر آنچه باید بنویسد تسلط کافی داشته باشد و با کندی و اشتباه در املای کلمات همراه می شود.
۶) یادتان باشد کودکانی که نیازهای خاص دارند هم برای یادگیری نوشتن نیاز به کمک بیشتری دارند. مثلاً کودکانی که مداد را درست در دست نمی گیرند، خط ناخوانا دارند، مشکل در شکل دهی به حروف دارند، ناتوانی در تمرکز و تکمیل تکالیف نوشتاری دارند، از نوشتن اجتناب می کنند، غلطهای دیکته ای بسیار در نوشته هایشان هست، بدون ترتیب کلمات و حروف را می نویسند، کلمات را در جای نامناسب در صفحه قرار می دهند، بین حروف و کلمات فاصله نمی گذارند، در زمان نوشتن کندی بسیار و دشواری خاصی دارند، بین توانایی گفتاری و نوشتاری آنها فاصله بسیار وجود دارد. به همین علت لازم است درباره مشکل آنها با مشاور تماس بگیرید.
اگر کودک شما با نوشتن مشکل دارد می توانید از یک کار درمانگر کمک بگیرید تا نیازهای دقیق او برای تمرین در منزل را به شما بگوید. یادتان باشد یادگیری خواندن و نوشتن کلیدهای موفقیت فرزند شما در مدرسه و در آینده است. بنابراین هر چه در این باره تلاش کنید تا مهارتهای فرزندتان تقویت شود، نتیجه آن را خواهید دید.