تیزهوشان از یک سو مثل آدم بزرگ ها مسئولیت می پذیرند و از سوی دیگر مانند کودکان کوچکتر از خود لجبازی و بهانه گیری می کنند
● یک گام جلوتر از دیگران
همیشه در بحث از کودکان استثنایی، توجه والدین، پزشکان و روانشناسان معطوف به کودکان دیرآموز و یا آن دسته از کودکانی شده که تمام قابلیت ها و استعدادهای آنان در محیط مدرسه و مراکز آموزشی شکوفا نمی شود اما حقیقت این است که گاهی اوقات با کودکی مواجهیم که از سن و سال خود جلوتر و بااستعدادتر است و همانقدر به توجه دیگران برای شکوفا شدن حداکثر استعدادهایش نیازمند است که یک کودک دیرآموز.
این کودکان تیزهوش یا نابغه خوانده می شوند اما به گفته روانشناسان بخاطر نیاز به همان توجه و مراقبت بیشتر در مراکز آموزشی بازهم به نوعی استثنایی هستند. این کودکان از دیگر هم سن و سالان خود یک یا چند گام جلوتر هستند و به همان نسبت، رفتار و توجه متفاوت تری را از اطرافیان خود می طلبند.
● شناخت کودکان باهوش
شناسایی کودکان بااستعداد و تیزهوش اغلب کار ساده ای است زیرا از همان سنی که کودک نخستین محیط آموزشی اش را که- اغلب مهدکودک است- تجربه می کند پیشرفت و استعداد ذهنی او توسط مربی و پس از پدر و مادر شناسایی می شود. دشواری کار چگونگی پرورش این کودک و هدایت او به سمت و سویی است که همه این استعدادها را بتوان شکوفا کرد تا نبوغ او به هدر نرود. اغلب والدین بر این باورند که کودکانشان با استعداد و تیزهوش هستند اما نکته مهم این است که بچه های نابغه و تیزهوش در ابعاد مختلف و متفاوت رشد جسمی، ذهنی و شخصیتی شان این نبوغ را از خود بروز می دهند.
سازمان آموزش جهانی، کودکان نابغه را آن دسته از کودکانی می داند که مهارت های قابل توجه و منحصر به فردی در زمینه فکری، هنری، خلاقیت، توانایی مدیریت و یا شاخه های علمی خاص داشته باشد و نیازمند توجه و خدماتی باشد که بطور معمول در مدارس برای شکوفایی چنین استعدادهایی در اختیار همگان قرار نمی گیرد.
در مورد کودکان کم سن وسال تر برخی علائم و نشانه های هوش و یا توانایی هایی فکری- فیزیکی را راحت تر می توان دید؛ همچون کودک هشت یا ۹ ماهه ای که راه می رود، بچه یکسال و نیمه ای که رنگ های پایه را می شناسد، کودک سه ساله ای که شمارش اعداد تا ارقام دو رقمی را بلد است و یا کودک چهار ساله ای که خواندن را یاد گرفته است.
تشخیص علائم هوش برتر همچون قدرت تمرکز بالا و به تبع آن حافظه کوتاه مدت و بلند مدت قوی، قدرت تخیل عمیق، کنجکاوی و حساسیت افزون تر و لذت بردن از یادگیری امور تازه توجه بیشتری از سوی دیگران می طلبد. روانشناسان کودک با انجام تست هایی ساده و یا پرسش هایی از کودک و والدین او، می توانند علائم و نشانه های تیزهوشی را به راحتی تشخیص دهند.
● مهارت ذهنی
دکتر آپسین کرک، متخصص رشد ذهنی کودک از دانشگاه مینه سوتا درباره رفتارهای اجتماعی و عاطفی این کودکان می گوید: «مهارت های ذهنی این دسته از کودکان عمدتاً با قابلیت های اجتماعی و یا عاطفی آنان هماهنگی چندانی ندارد چرا که آن بخش از ذهن که مربوط به تفکر و تجزیه و تحلیل است سریع تر از آن بخش از ذهن که مربوط به عواطف و رفتارهای اجتماعی است رشد می کند.
یک کودک بااستعداد می تواند از مهارت های زبانی اش همچون یک نوجوان برای برقراری ارتباط با همسالانش استفاده کند اما شاید نتواند عواطف و احساسات خود را بدرستی ابراز کند.» به اعتقاد این کارشناس، والدین این دسته از کودکان مسئولیت دشوارتری را چه به لحاظ پرورش و چه به لحاظ رفتار با آنان دارند: «اینگونه کودکان از یک سو به نظر آنقدر بزرگ می آیند که بتوان از آنها مسئولیت های مختلفی را انتظار داشت و از سویی دیگر گاهی بهانه گیری ها و لجبازی های بچگانه را از خود بروز می دهند. توانایی برقراری تعادل در رفتار با اینگونه کودکان چالش بزرگی است که والدین آنها در پیش رو دارند.»
● تنهایی
نکته دیگر در مورد کودکان باهوش و بااستعداد این است که این وضعیت که در مهارت های مختلف و حتی طرز تفکرشان معمولاً از سن واقعی خود جلوتر هستند می تواند به انزوا و دوری آنان از گروه همسالانشان بینجامد که نیازمند توجه والدین و مربیان به این مسئله است.
این دسته از کودکان معمولاً به تماشای برنامه های مستند و حیات وحش و حتی اخبار بیشتر از تماشای کارتون و برنامه های مخصوص کودکان علاقه دارند و به بازی با کودکان بزرگتر از خود و یا مصاحبت با یک بزرگسال بیشتر از همسالانشان علاقه دارند.
سوزان پری روانشناس کودک از دانشگاه جرج واشنگتن می گوید: وقتی یک کودک تیزهوش به همسن و سالان خود در زمین بازی می گوید می خواهد«سیاره بازی» کند کودکان دیگر ممکن است درک درستی از این بازی نداشته باشند و او را تنها بگذارند.
وقتی که او به دیگران می گوید می تواند نام سیاره ای را برای خود انتخاب کند و منظومه شمسی را تقلید کند، همسالانش ممکن است حتی او را مسخره کنند.
برای آنها این گونه بازی ها نه تنها جذاب نیست، بلکه عجیب است و همین امر باعث می شود کودکان تیزهوش در گروه همسالان خود جایی نداشته باشند و یا طرد شوند.
این روانشناس معتقد است بین این عدم درک کودک ونابهنجاری های رفتاری مرز کوچکی وجود دارد که گاه موجب می شود والدین به اشتباه تصور کنند فرزندی حساس به لحاظ روحی-عاطفی و یا مبتلا به اوتیسم دارند.
● توصیه
اگر پدر و مادر کودک با استعداد و تیزهوشی هستید، به توصیه های زیر توجه کنید:
برای کودک با صدای بلند کتاب بخوانید، حتی اگر کودکتان توانایی خواندن را در سن پائین پیدا کرده است سعی کنید خودتان کتاب های مورد علاقه اش را با صدای بلند برای او بخوانید.
به کودک کمک کنید علایق شخصی اش را بیابد. کشف علایق و دادن انگیزه به کودکان در شکوفایی و رشد استعداد کودکان تیزهوش نقش مهمی دارد.
والدین باید بچه ها را با توانایی های شان آشنا کرده و از سوی دیگر زمینه لازم برای رشد مهارت های آنان در عرصه موسیقی، علوم، ورزش، ریاضیات و... را فراهم کنند.
از دوستان و یا دیگر اعضای خانواده برای پرورش هر چه بهتر کودک کمک بگیرید.
کودکان نابغه در سنین نوپایی و حتی نوزادی بیشتر از کودکان معمولی والدین خود را خسته می کنند، چرا که اغلب خواب کمتری دارند و هنگام بیداری به محرک های محیطی بیشتری نیاز داشته و واکنش نشان می دهند.
داشتن پدربزرگ یا مادربزرگی دلسوز که به سؤالات آنها پاسخ دهد و یا دوستی که او را برای یک گردش علمی به باغ وحش یا پارک می برد گاهی بار بزرگی از دوش والدین کودک بر می دارد.
به صحبت های کودکتان با توجه و حوصله گوش دهید.
کودکان تیزهوش از زمانی که زبان باز می کنند شما را با سؤالات متعدد و مختلف، سرگرم و حتی خسته می کنند.
بچه های با استعداد نهایت همکاری خود را با والدینی دارند که با منطق و توجیه خواسته های خود را به آنان ابراز کنند بنابراین با توجه کافی و به موقع به حرف های او، اجازه دهید بداند به او اهمیت می دهید.