فصل تابستان و تعطیلی مدارس، بهترین فرصت برای مسئولان مدرسه است تا دستی به سر و روی کلاس ها بکشند ولی آیا بهترین نحوه چیدمان نیمکت ها و وسایل و بهترین راه برای تزئین و زیباتر کردن کلاس ها، همانی است که در سال های گذشته اجرا شده است. اگر بخواهیم جمله معروف «مدرسه خانه دوم ما» را از حد شعار خارج و آن را محقق کنیم، متوجه می شویم که نحوه آرایش و چیدمان کلاس های درس آنگونه نیست که حس صمیمیت و راحتی را به دانش آموزان القا کند.
ظاهر کلاس درس باید آن را برای دانش آموزان جذاب و کاربردی جلوه دهد. مسائلی مانند نحوه چیدن وسایل، کیفیت نورپردازی، شکل میزها و راحتی صندلی ها نیازمند توجه و دقت ویژه ای است و ظاهر هر کلاس برحسب پایه تحصیلی، نوع درس، نیازهای دانش آموزان و شیوه تدریس و اهداف آموزشی معلم باید متفاوت از یکدیگر باشند. در واقع کلاس درس همانند صحنه تئاتر است که برای نمایش دادن استعدادها و توانایی های دانش آموزان باید از طراحی صحنه قابل توجهی برخوردار باشد. زمانی که چشمان بچه ها هرازگاهی به جای تخته و معلم دور در و دیوار کلاس می چرخد، پوسترهای نصب شده، بوردها و تزئینات دیوارها اگر هماهنگ و متناسب با درس انتخاب شده باشند به جای آنکه حواس او را پرت کنند، به او انگیزه می دهند تا دوباره به معلم و درس ارائه شده توجه کند. به همین خاطر نحوه تزئین کلاس ادبیات فارسی باید با کلاس ریاضی متفاوت باشد.
بازتاب طراحی داخلی کلاس
طراحی داخلی کلاس ها فقط جنبه تزئینی ندارد، بلکه می توان بازتاب آن را در نحوه عملکرد دانش آموزان، افزایش سرعت یادگیری و اشتیاق به کلاس و درس مشاهده کرد. در چنین کلاس هایی دانش آموزان دیگر افرادی نیستند که از سر اجبار باید چند ساعتی را در مدرسه بگذرانند و فقط حرف های معلم و نوشته های کتاب را به خاطر بسپارند. آنها دانش آموزان فعال و علاقه مندی هستند که با مشارکت خود، درس را یاد می گیرند.
اولین مؤلفه یک کلاس درس با محیط گرم و بهره وری بالا چیدمان مناسب است. نیمکت ها باید به گونه ای چیده شوند تا معلم بتواند با تمام دانش آموزان ارتباط چشمی برقرار کند و از طرف دیگر دانش آموزان هم به جای آنکه فقط به کار فردی محدود شوند بتوانند با بقیه همکلاسی ها به خوبی ارتباط برقرار کنند و نه فقط به کمک معلم، بلکه به کمک دوستان و البته مشارکت خود مطالب درسی را فرابگیرند. محیط کلاس می تواند خود به عنوان معلمی دیگر برای دانش آموزان باشد، زیرا می تواند به بچه ها انگیزه بدهد، یادگیری را افزایش و مشکلات رفتاری را کاهش دهد.
برای استفاده بهینه از محیط کلاس درس، معلمان باید تلاش کنند تا تحولی در شیوه های مرسوم گذشته ایجاد کنند. به عنوان مثال به جای آنکه فقط به نصب روزنامه دیواری اکتفا کنند، محیط کلاس را با پوسترهای گوناگون و بوردهای مختلف برای نصب کارهای دانش آموزان رنگارنگ، جذاب و کاربردی جلوه دهند.
صندلی راحتی به جای نیمکت چوبی
توجه مسئولین مدرسه به نکاتی ظریف درباره کلاس های درس و حذف کردن باورهای غلط در زمینه یادگیری می تواند کارایی دانش آموزان را به صورت قابل توجهی بالا ببرد. یکی از اشتباهات مرسوم که در بسیاری از کلاس های درس وجود دارد تعداد دانش آموز بیشتر از ظرفیت کلاس است. هر دانش آموز باید بتواند به راحتی روی نیمکت بنشیند و بدون آنکه بازوهایش مرتب به پهلوی بغل دستی اش بخورد یا مرتب مجبور باشد برای گرفتن جای بیشتر او را هل دهد، فعالیت های درسی اش را انجام دهد. تصور کنید مثلاً زمانی که در یک اتوبوس شلوغ یا قطار مترو به افراد دیگر چسبیده اید چه احساس ناخوشایندی دارید. زمانی که دانش آموز فضای کافی حتی برای کمی جابه جایی نداشته باشد، دچار اضطراب و بی قراری می شود و در نتیجه کارآیی اش پائین می آید.
یکی دیگر از باورهای غلط این است که تصور می شود دانش آموز خوب کسی است که در تمام مدت کلاس ساکت و بی حرکت بنشیند و به معلم و تخته چشم بدوزد. در حالی که بسیاری از کارشناسان آموزشی معتقدند دانش آموزان برای یادگیری بهتر تا حدی احتیاج به حرکت و تغییر وضعیت دارند. به عنوان مثال معلمان می توانند بعد از مدتی درس دادن از دانش آموزان بخواهند بدون ایجاد سر و صدا به صورت گروهی بنشینند و به عنوان مثال تمرین ها را به کمک هم حل کنند.
یک باور اشتباه دیگر این است که تصور می شود نشستن روی نیمکت های سفت و سخت موجب می شود دانش آموزان بهتر درس را یاد بگیرند. در حالی که در این وضعیت حدود ۷۵ درصد وزن بدن توسط نشیمنگاه که مساحت کمی دارد تحمل می شود و این فشار زیاد روی استخوان ها و بافت ها احساس درد، خستگی شدید و ناراحتی را برای دانش آموز در پی دارد. بنابراین او مرتب مجبور است برای تعدیل این فشار روی نیمکت جابه جا شود. در حالی که اگر به جای نیمکت های سفت و چوبی یا آهنی، از صندلی های راحت تری استفاده شود، دانش آموزان می توانند راحت تر بنشینند، بهتر به معلم توجه کنند و در نتیجه یادگیری شان افزایش یابد.
هر کلاس یک درس
بهتر است به جای آنکه یک کلاس درس را به گروهی از دانش آموزان اختصاص دهند و تمام درس ها را در آن کلاس تدریس کنند، هر کلاس را به یک درس اختصاص دهند و دانش آموزان در زنگ های مختلف بین این کلاس ها در حرکت باشند. همان طور که گفتیم، کلاس ادبیات فارسی باید با کلاس ریاضی متفاوت باشد، چه از نوع تزئینات دیوارها و پوسترهای آموزشی چسبانده شده و چه از نوع چیدمان نیمکت ها. در هر کلاس فضای بسیار زیادی به نیمکت های دانش آموزان اختصاص دارد. اما نحوه چیدمان نیمکت ها می تواند فقط به صورت سنتی آن یعنی ردیفی نباشد. هر نوع چیدمان مزیت های خاص خود را دارد و برای درس خاصی مناسب است.
چیدن نیمکت ها به صورت ردیفی از ویژگی های اساسی یک کلاس معلم محور است. در این کلاس همه دانش آموزان رو به معلم نشسته اند و معلم می تواند بر همه بچه ها نظارت کرده و آنها را به خوبی کنترل کند. این نوع چیدمان برای درس هایی که معلم از تخته بسیار زیاد استفاده می کند مفید است. هرچند در این روش دانش آموزان چندان فعال نیستند و فقط معلم بشدت فعال و مشغول تفهیم مطالب درسی به دانش آموزان است. یکی دیگر از معایب این نوع چیدمان محدود کردن دانش آموزان به کار انفرادی است. در این نوع کلاس ها که «صحبت کردن با بغل دستی» به طور کل ممنوع است، معلم باید به تنهایی اشکالات درسی تمام دانش آموزان را برطرف کند و البته دانش آموزان زیادی بیشتر وقت خود را به «در انتظار کمک معلم بودن» هدر می دهند.
برای آنکه در کلاس هایی با این نوع چیدمان دانش آموزان فعال تر باشند معلم می تواند در زمان هایی خاص از بچه ها بخواهد که در گروه های دوتایی (با بغل دستی) یا چهارتایی (با بچه های میز جلو یا پشت) کار کنند. به عنوان مثال تمرین ها را حل کنند که در این صورت میزان اشتیاق و موفقیت دانش آموزان نیز بیشتر می شود.
چیدمان U شکل
برای درس هایی که پایه و اساس آنها بحث های کلاسی است، بهترین چیدمان به صورت U شکل است. در این حالت همه دانش آموزان مانند افرادی هستند که در روش چیدمان ردیفی در ردیف اول می نشستند. در این روش دانش آموزان با همدیگر و با معلم ارتباط چشمی دارند و همین مسئله موجب می شود تا بتوانند اطلاعات و ایده های خود را با سایرین به اشتراک بگذارند. اگر تعداد دانش آموزان زیاد باشد و چیدمان به شکل U شکل امکان پذیر نباشد می توان صندلی ها را به شکل چندین نیم دایره یا دایره چید، البته بهتر است در روزهای مختلف بچه ها در دایره های متفاوتی بنشینند تا فقط محدود به ارتباط با گروهی خاص نشوند.
در کلاس هایی که پایه و اساس آن کار در گروه های کوچک یا بزرگ است بهتر است به جای استفاده از نیمکت های مستطیل شکل از میزهای گرد استفاده شود و دور آن ها چهار یا پنج صندلی چید. در این روش که حس همکاری را در دانش آموزان تقویت می کند باید دانش آموزان با سطح توانایی متفاوت را در گروه ها قرار داد تا دانش آموزان قوی تر به ضعیف ترها کمک کنند تا آن ها هم درس را خوب یاد بگیرند. در این روش که از پتانسیل های دانش آموزان بیشترین استفاده را می توان کرد وظیفه «رفع اشکال» فقط به عهده معلم نیست. از طرف دیگر زمانی که دانش آموزان کارگروهی انجام می دهند شور و شوق آن ها به یادگیری بیشتر خواهد شد.