گفتگوی میراث فرهنگی با سمیه صوفیان، پژوهشگر و مولف کتاب «ماجرای انیمیشن به روایت بزی که پرواز کرد»
تألیف کتاب در حوزه کودک و میراث فرهنگی به ویژه با موضوعاتی مرتبط با پیچیدگی‌ها وپیشرفت‌های امروزی می‌تواند راه‌گشای پژوهشگران و فعالان این حوزه برای علاقمند کردن کودکان به میراث فرهنگی باشد.
لیلا کفاش زاده مسئول دفتر کودک و نوجوان پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، با بیان اینکه این مرکز در راستای شناساندن میراث فرهنگی به کودکان با برگزاری کارگاه‌های متعدد در تلاش است دنیای امروز کودکان را به گذشته پر افتخار ایران گره بزند گفت: در این راستا کتاب‌های با ارزشی توسط نویسنده‌های خلاق نوشته شده که «ماجرای انیمیشن» نوشته سمیه صوفیان یکی از آن‌هاست که می‌تواند راهنمای علاقمندان به این حوزه باشد.
او که پیش از این به معرفی و نقد کتاب ماجرای انیمیشن پرداخته است گفت: در این کتاب یک بز راوی کتاب است که با خصوصیات بز، حیوانی پر تحرک و با بن‌مایه طنز سعی دارد اطلاعات را به دقیق‌ترین شکلی به مخاطب ارائه دهد. به گفته لیلا کفاش زاده، کتاب با شرح معنای واژه انیمیشن و دیگر مترادف‌هایش شروع شده و با ارائه مختصات جغرافیایی زادگاهش که همان شهر سوخته باشد ادامه می‌یابد.
این پژوهشگر تصریح کرد: کتاب ماجرای انیمیشن نوشته سمیه صوفیان که درعین داشتن پشتوانه پژوهشی، به زبان ساده و با تصاویری جذاب، برای مخاطب نوجوان تدوین شده می‌تواند راهنمای پژوهشگران تاریخ و فرهنگ، دوستداران انیمیشن، اولیا، کارشناسان حوزه کودک و میراث و فرهنگی و … باشد.
در ادامه گفتگوی میراث فرهنگی با سمیه صوفیان را می‌خوانید:
چطور سراغ این موضوع رفتی؟
سیمه صوفیان: در دانشگاه، مرمت و احیای بناهای تاریخی خوانده‌ام و در خارج از دانشگاه، فیلمنامه‌نویسی را دنبال کردم. در مسیر کاری‌ام به پروژه‌های پژوهشی علاقمند بودم چه در سینما و چه در مرمت. برای انجام یک پروژه تحقیقی، به کتاب «نگاهی نو به دیرینه‌شناسی سینما در ایران» نوشته آقایان کیوان طباطبایی صمیمی و حسن بیانلو برخوردم. کتاب برایم بسیار جذاب بود. در این کتاب اشتیاق و خواست انسان برای تحقق سینما از دیرباز تا به امروز در آثار هنری و ادبی در ایران بررسی و تحلیل شده است، نگاه تازه کتاب باعث شد تا آثار هنری ذکر شده در کتاب برایم متفاوت ظاهر شوند و آنها را از زاویه‌ای دیگر ببینم که پیش‌تر ندیده بودم. بز شهر سوخته نیز برایم پر از راز بود و همیشه فکر می‌کردم قابلیت زیادی برای کار دارد مخصوصاً برای کودکان، چرا که در دنیای امروز انیمیشن مهم‌ترین و جذاب‌ترین رسانه‌ی کودک است. همه‌ی این مسائل در کنار هم در ذهنم قرار گرفت و به نظرم آمد می‌توان با محوریت این بز برای کودکان، متنی تحقیقی نوشت و به این بهانه گوشه‌های جذاب و پنهان در ماجرای انیمیشن را روایت کرد و سیر اندیشه‌ای که در طول این مسیر از خواستِ حرکت تصویر آغاز شده و به حرکت تصویر (انیمیشن‌های امروزی) انجامیده بازگو کرد.
چگونه به این پژوهش پرداختی؟
سیمه صوفیان: ماجرای انیمیشن (تصویر متحرک) را از نقاشی غارها تا انیمیشن‌های امروزی در آثار هنری دنبال کردم و بزنگاه‌های مهم آن را یادداشت کردم. در واقع در ابتدا متنی کاملاً تحقیقی نوشتم و در بازنویسی‌های متعدد سعی کردم آن را ساده‌تر تبیین کنم و همچنین با تمرکز بر نقاط عطف این جستوجو نیز، ظرافت‌های پنهان آنها را دریابم و بتوانم با ذوق بیشتری برای کودکان روایت کنم تا به این جستوجو علاقمند شوند و ابه این ترتیب شخصیت بزی ساخته شد تا هم نقاط عطف این مسیر را به هم وصل کند و هم این جستوجو را به صورت جذابی نمایش دهد.
یکی از مهم‌ترین مسائلم در این کتاب واژه‌هایی بودند که معادل فارسی‌شان بازگو کننده نبود، و به نظرم نوشتن معادل واژهها در پایان کتاب ـ چیزی که معمول است ـ نمی‌توانست به کودک برای درک مطلب کمکی کند. با مشورت با یکی از استادانم، دکتر بهروز عوض‌پور و راهنمایی ایشان تصمیم گرفتم واژهها را ریشه‌شناسی کنم و به این ترتیب بتوانم به شکلی دیگر واژهها را برای کودکان شرح دهم، تا به واژهها علاقمند شوند و به این ترتیب واژهها به درک مسئله‌ی اصلی کتاب یعنی جست‌وجوی حرکت تصویر کمک کنند. این رویکرد باعث می‌شود کودک واژهها را صرفاً به صورت کلماتی که معادل‌های خاصی دارند نداند. درگیر واژهها شود و در مورد واژه‌های جدیدی که می‌شنود و می‌خواند، نگاه متفاوتی داشته باشد، آنها را کنار هم قرار دهد و مفاهیم و واژگان را به هم مرتبط سازد؛ یعنی امیدوارم چنین اتفاقی بیفتند.
چرا برای کودکان نوشتی؟
سیمه صوفیان: دیدن آثار هنری و میراث فرهنگی و درگیر شدن با آنها برای خود من یک ماجراجویی است و درک این آثار، مثل کشف شدن رازی لذت‌بخش و هیجان‌انگیز است. در معاشرت با کودکان متوجه شده‌ام که کشف، مهم‌ترین کاری است که انجام می‌دهند، و اثری مثل جام سفالین شهر سوخته با خود راز و رمزی به همراه دارد که آن را برای کودکان قابل کشف و جذاب می‌سازد. علاوه بر این چون موضوع کتاب، تصویر و حرکت آن است، قابلیت‌های بسیاری برای روایت برای کودکان دارد. در کتاب‌های درسی و آموزشی که در مدرسه صورت می‌گیرد آثار هنری و میراث فرهنگی زیر سایه‌ی تاریخ دوره‌ای که خلق شده‌اند قرار گرفته‌اند. تاریخی که به صورت متنی خسته‌کننده، یکنواخت، و پر از اعداد و اسم‌های خاص ارائه شده است، به شکلی که کودک با آن ارتباطی برقرار نخواهد کرد و چیزی از آن همه اطلاعات در خاطرش نخواهد ماند. در حالی‌که آثار هنری و میراث فرهنگی سرشار از نکته‌های جذابی است که کودکان با دیدن و خواندن آنها، مشعوف می‌شوند و به این آثار، علاقمند خواهند شد. می‌توان فارغ از بازگو کردن تاریخ و دوره و… بر روی خود آثار تکیه کرد. چون این آثار اگر خودشان به صورت تصویر و نقاشی نباشند، وجوه تصویریِ پررنگی دارند و ما آنها را با تصاویرشان می‌شناسیم. این تصاویر را می‌توان دست‌مایه‌ی تألیف کتاب‌هایی که قرار داد که کودک را با میراث فرهنگی و آثار هنری آشنا کند و به نظرم حتماً بهتر از متن خشک و خالی عمل خواهد کرد. سعی من بر این بود که تصاویر در کتاب ماجرای انیمیشن چنین نقشی داشته باشند، مکمل متن باشند و نه توصیف آن و همین‌طور برای کودک جذاب و بیان‌گر باشند. خوشبختانه تصویرساز کتاب، آقای حمید خلوتی، را از سال‌ها پیش می‌شناختم و فکر می‌کنم حضور ایشان، تجربه و مهارت‌شان، و ایده‌های سازنده‌شان باعث شده تا به تحقق این مسئله نزدیک شویم.
چه کار های مشابهی داشتی؟
سیمه صوفیان: طرح‌های مشابه آماده‌‌ای دارم که همین جستوجو در ماجرای انیمیشن در مورد تاریخچه‌ی دیگر هنرها انجام می‌شود. همچنین مشغول تحقیق برای نوشتن کتاب‌هایی برای معرفی بناهای ایرانی هستم که محوریت آن بناهای مهم در تاریخ معماری ایران است. بیشتر اوقات برای شناساندن آثار هنری، مسیرمان از تاریخ به اثر هنری بوده است گمان می‌کنم این مسیر برای کودکان مناسب نیست و بهتر است از اثر هنری به تاریخ برسیم. آثار هنری، میراث فرهنگی، ادبیات، و اسطوره‌های ما منابع بسیار غنی‌ای هستند و می‌توان با مطالعه و تحلیل این منابع و در پیش گرفتن رویکردی خلاقانه و معطوف به کودک و جهان او، کتاب‌هایی در خور کودکان این سرزمین، در این حوزه تألیف کرد و این میراث ارزشمند را به آنها منتقل کرد.