مقدمه:
یكی از اهداف مهم و مورد توجه در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تقویت روح بررسی، تتبع و ابتكار در تمام زمینههای علمی، فنی، فرهنگی و اسلامی از طریق تاسیس مراكز تحقیقاتی و تشویق محققان و پژوهشگران است. از سوی دیگر از جمله رسالتهای مهم در اساسنامه سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران كشف و پرورش استعدادها در زمینههای علمی و صنعتی، حمایت و پشتیبانی از مخترعان، مبتكران و محققان داخلی، استفاده از استعدادهای بالقوه كشور و انتقال تجربه‌های علمی و فنی سایر كشورها به داخل كشور می‌باشد. یكی از راههای تحقق اهداف فوق برگزاری جشنواره‌های علمی و از آن جمله جشنواره بین المللی خوارزمی است، جشنواره بین‌المللی خوارزمی بستری است كه ضمن تكریم مقام والای اندیشمندان و نخبگان عرصه علم و فناوری، زمینههای تعامل و همكاری علمی بین دانشمندان داخل و خارج را نیز فراهم می‌سازد. جشنواره بین‌المللی خوارزمی گفتمانی است علمی، در راستای استراتژی گفتگوی تمدنها منبعث از روح همزیستی مسالمت آمیز ایرانی و فرهنگ اسلام با جوامع بین‌الملل.
تاریخچه جشنواره:
ـ اولین دوره جشنواره سال 1366 با شركت طرحهای داخلی،
ـ سومین دوره جشنواره سال 1368 با شركت طرحهای داخلی و دانش‌آموزی،
ـ پنجمین دوره جشنواره سال 1370 با شركت طرحهای داخلی، دانش‌آموزی و خارجی،
ـ یازدهمین دوره جشنواره سال 1376 با شركت طرحهای داخلی، دانش‌آموزی، خارجی و ایرانیان مقیم خارج،
ـ و از سیزدهمین دوره جشنواره سال 1378 تاكنون با شركت طرحهای داخلی، خارجی و ایرانیان مقیم خارج..
هدف جشنواره:
- ارج نهادن به تلاشهای پژوهشگران، مخترعان و مبتكران و ایجاد بستر مناسب برای همكاریهای علمی و تعامل و گفتگو میان اندیشمندان داخلی و خارجی.
سیاستها:
ـ شناسایی، جذب و پرورش استعدادها در زمینههای علمی و صنعتی.
ـ حمایت‌های مادی و معنوی از برگزیدگان جشنواره.
اركان جشنواره:
اركان تصمیم‌گیری و اجرایی:
ـ رئیس سازمان
ـ هیات رئیسه
ـ دبیر جشنواره
ـ مدیر امور محققان و نوآوران
ـ كمیته اجرایی
كمیته اجرایی:به منظور هماهنگی و حسن اجرای امور جشنواره كمیته ای متشكل از واحدهای مختلف سازمان به شرح زیر تشكیل می‌شود.
ـ دبیر جشنواره
ـ مدیر امور محققان و نو آوران
ـ واحد اداری و مالی
ـ واحد روابط بین الملل
ـ واحد روابط عمومی
ـ واحد حراست
اركان علمی:
ـ گروههای تخصصی
ـ هیات داوران
گروههای تخصصی:
گروههای تخصصی به تعداد زمینههای تخصصی شركت كننده در جشنواره تشكیل می‌شوند و وظیفه بررسی و ارزشیابی طرحهای تخصصی را بر عهده دارند. اعضای هر یك ازگروه‌های تخصصی 8 الی 14 نفر از اعضای هیات علمی و اساتید دانشگاهها، مراكز تحقیقاتی و یا متخصصان صاحب نظر می‌باشند كه به پیشنهاد رئیس گروه تخصصی و با حكم دبیر جشنواره منصوب می‌شوند. حداقل 50 درصد از اعضای گروههای تخصصی از اساتید و دانشمندان مراكز علمی، پژوهشی و صنعتی خارج از سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران می‌باشند. جلسات گروه با حضور اکثریت اعضا رسمیت می‌یابد و تصمیمات با نصف بعلاوه یك كل اعضا معتبر می‌باشد.
هیات داوران:
هیات داوران بالاترین نهاد علمی و تخصصی جشنواره است و وظیفه آن بررسی علمی، فنی و رتبه‌بندی طرحها می‌باشد. اعضای هیات داوران با حكم وزیر محترم علوم، تحقیقات و فناوری برای هر دوره منصوب می‌شوند.
این اعضا عبارتند از:
ـ رئیس سازمان رئیس جلسه
ـ دبیر جشنواره نایب رئیس
ـ افراد متخصص و صاحب نظر در رشته‌های مختلف علمی با پیشنهاد رئیس سازمان و حكم وزیر علوم، تحقیقات و فناوری.
جلسات هیات داوران با حضوراکثریت اعضا رسمیت می‌یابد و تصمیمات با رای نصف بعلاوه یك حاضرین مصوب می‌شود.
تبصره: روسای گروههای تخصصی در زمان بررسی طرحهای مربوط با حق رای حضور خواهند داشت.
فرآیند عملیات اجرایی:
دبیرخانه جشنواره بین‌المللی خوارزمی اوایل هر سال از طریق رسانه‌های گروهی و وسایل ارتباط جمعی، فراخوان دریافت طرحهای داخلی و خارجی را اعلام می‌نماید. همچنین پوستر و پرسشنامه شركت در جشنواره برای دانشگاهها، مراكز تحقیقاتی و صنعتی خصوصی و دولتی، ارگانها، نهادها و ... ارسال می‌شود. بدنبال این فراخوان عمومی كلیه مخترعان، پژوهشگران و نوآوران می‌توانند با تكمیل پرسشنامه به‌طور مستقل در جشنواره شركت نموده و یا با معرفی توسط نهادهای علمی، دانشگاهها و شخصیت‌های برجسته علمی داخل و خارج از كشور طرح خود را به‌همراه ضمائم تا پایان مهلت اعلام شده به دبیرخانه جشنواره ارسال دارند. متقاضیان می‌توانند جهت دریافت پرسشنامه از طریق وب گاه جشنواره به نشانی: khwarizmi.irost.ir و E-mail: khwarizmi_intl@irost.org نیز تماس برقرار نمایند.
زمینههای تخصصی:
متالورژی و مواد، مکانیک، برق و کامپیوتر، صنایع شیمیایی، صنایع، عمران، هوا فضا، علوم انسانی، علوم اجتماعی، علوم پایه، كشاورزی و منابع طبیعی، بیوتكنولوژی و علوم پایه پزشکی، معماری و هنر، فناوری اطلاعات و طرحهای ویژه.
طبقه‌بندی طرحها براساس:
1ـ پژوهشهای بنیادی (Basic Research): عبارت است از پژوهش طراحی شده برای ایجاد درك نوینی از اصول و فرایندهای اساسی و اصلی.
پژوهش بنیادی كه دارای مقالات چاپ شده در نشریات معتبر علمی داخلی و خارجی باشد از امتیاز برخوردار خواهد بود
2ـ پژوهشهای كاربردی (Applied Research): عبارت است از پژوهشی كه طراحی می‌شود برای ایجاد (خلق) فناوری جدید.
پژوهش كاربردی باید دارای سفارش بوده و نتایج آن قابل اجرا باشد، همچنین از مراجع صلاحیت‌دار نیز دارای تاییدیه باشد.
3ـ پژوهشهای توسعه‌ای (R&D):پژوهش‌هایی که منجر به تکمیل یا گسترش فرایند یا محصول صنعتی شده و یا به تولید انبوه رسیده باشد. در این پژوهش‌ها، فعالیت‌ها و تحقیقات قبلی با افزایش کارایی یا فرایند تولید بهینه ارتقا داده می‌شود.
4ـ ابتكار(Innovation): عبارت است از بهره‌برداری موفقیت‌آمیز از ایده‌های نو.
فرآیند بررسی طرحها:
1- كلیــه طرحها، پس از تعیین زمینه، كد گذاری و ثبت در رایانه بــه همراه فرم‌های مربوط بـرای رؤسای گروههای تخصصی ارسال می‌شوند.
2- طـرح‌ها پس از بـــازبینی اولیــه توسط رئیس گروه تخصصی، براساس گرایش و زمینههای تخصصی هــر گــروه، در اختیــار اعضای گروه تخصصی قــرار می‌گیرند.
3- نتــــایج بررسی هر طرح در فرم‌های ارزیابی منعكس شده و امتیاز نهایی به تایید نصف بعلاوه یك اعضای گروه تخصصی می‌رسد.
4- حداكثر تا پایان مهلت مقرر شده، رؤسای گروههای تخصصی می‌بایست نتایج بررسی‌های بعمل آمده را به همراه كلیه ضمائم و مدارك پس از تكمیل فرم‌های مربوط به دبیرخانه جشنواره عودت دهند.
5- گـروههای تخصصی می‌بایست طرحهای منتخب را به ترتیب امتیازات كسب شده به دبیرخانه جشنــــواره معرفی نمایند.
6- ضروری است در پرونده هر طرح اظهارنظر كتبی دو كارشناس موجود باشد.
تبصره- در صورت بروز اختلاف در ارائه امتیازات، از كارشناس صاحب‌نظر مدعو استفاده می‌شود.
7- به منظور ارزیابی بهتر و دقیق‌تر، عندالزوم توسط اعضای گروه تخصصی از طرحها بازدید بعمل خواهد آمد.
8- نتایـــج بررسی و بازدید اعضای گروه تخصصی برای هر طرح در فرم مربوط منعكس و پس از امضا به همراه سایر ضمائم و مستندات به دبیرخانه ارائه خواهد شد.
9- رؤســــای گروههای تخصصی می‌بایست خلاصة طرحهای منتخب را بر اساس فرم مربوط تهیه و همراه سایر مدارك و مستندات به دبیرخانه جشنواره ارائه نمایند.
10- ریـاست گروهها پس از تشخیص طرحهای بین رشتـــه‌ای می‌بایست آنها را به گروههای تخصصی ذیربط ارجاع داده و نظرات كارشناسی گروه را اخذ نمایند.
11- در صورتیكه مســتندات و اطلاعـــات طـــرحها جهت بررسی و كارشنـاسی ناقـص باشــد گروههــای تخصصی موظف هستند برای رفع نواقص و كسب اطلاعات بیشتر مستقیما" با طراح مكاتبه نمایند.
12- تـاكیـد می‌گردد رؤسای گروههای تخصصی در جلسات جمع بندی نهایـی كـه در آن طــرحهای منتخـب مشخص می‌شوند از اعضای هیات داوران ذیربط نیز دعوت بعمل آورند.
13- بـرنامه زمانبندی برگزاری جلسات هیات داوران پس از برگزاری اولین جلسه هیات داوران و تایید اعضـا به آنان ابلاغ می‌گردد.
14- حضور اعضای هیات داوران در جلسات مطابق برنامه زمانبندی می‌باشد.
معیارهای ارزشیابی طرح ها:
معیارهای ارزیابی پژوهشهای بنیادی:
1ـ نوآوری در پژوهش از نظر موضوع، روش و یا هر دو در ایران و جهان،
2ـ اعتبار نشریاتی كه نتایج پژوهش در آن به چاپ رسیده است،
3ـ تعداد استنادها به طرح و دیگر طرحهای ارایه شده توسط طراح،
4ـ ارزش پژوهش ارایه شده از نظر ارتقای علمی و آموزشی.
معیارهای ارزیابی پژوهشهای كاربردی:
1ـ كاربرد نتایج پژوهش در ارتقای فنّاوری از نظر خوداتكایی كشور در ابعاد صنعتی، پزشكی، كشاورزی، دفاعی، فرهنگی و اجتماعی،
2ـ ارزش اقتصادی و اجتماعی حاصل از اجرای طرح (ایجاد اشتغال، صرفه‌جویی ارزی، افزایش تولید و بهره وری، استفاده از منابع داخلی، صادرات و ....)،
3ـ ارزش فعالیت های انجام شده در طرح از نظر ارتقای علمی، آموزشی و تربیت نیروی انسانی متخصص،
4ـ میزان دقت عمل در ارایه گزارش و كامل بودن مدارك و مستندات علمی و فنی،
5ـ ارزش علمی پژوهش از نظر ارایه در مجامع و نشریات معتبر علمی،
6ـ تناسب بودجه و زمان با نتایج حاصل از اجرای طرح.
معیارهای ارزیابی طرحهای ابتكار و اختراع:
1ـ میزان نوآوری طرح در ایران و جهان،
2ـ ارزش طرح از نظر علمی و فنی،
3ـ میزان ابتكار در روش ساخت،
4ـ میزان استفاده از نتایج طرح در ارتقای فناوری از نظر خوداتكایی كشور در ابعاد صنعتی، پزشكی، كشاورزی، فرهنگی و اجتماعی،
5ـ ارائه گزارش و كامل بودن مدارك و مستندات علمی و فنی، نقشه ها و روش ساخت.
حمایت‌های مادی و معنوی:
1 ـ اهدای جوایز نقدی (ارزی ـ ریالی) به پژوهشگران، مبتكران و مخترعان برگزیده،
2ـ اهدای تقدیرنامه و جوایز توسط ریاست محترم جمهوری،
3ـ استفاده از آئین نامه نحوه پذیرش برگزیدگان جشنواره‌ها و مسابقات علمی در دوره‌های آموزش عالی،
4ـ فراهم نمودن تسهیلات، امكانات و معرفی جهت دریافت وام به صندوقها،
5 ـ ارائه تسهیلات به برگزیدگان به منظور شركت در نمایشگاههای داخل و خارج از كشور،
6 ـ فراهم آوردن عضویت آنان در مراكز رشد.
نهادهای بین المللی حمایت كننده از جشنواره:
1) United Nations Educational Scientific and Cultural Organization (UNESCO)
2) World Intellectual Propetry Organization (WIPO)
3) United Nation Development Programme (UNDP)
4) Organization of Islamic Conference Standing Committee on Scientific & Technological Cooperation (COMSTECH)
5) Commission on Science and Technology for Sustainable Development in the South (COMSATS)
6) Third World Academy For Science (TWAS)
7) Islamic Educational, Scientific and Cultural Organization (ISESCO)
Cool International Federation of Inventors Associations (IFIA)