فاصله گرفتن از بازی های گروهی و جایگزین شدن بازی های کامپیوتری به جای بازی های سنتی و قدیمی واقعیتی است که شاید تلخی آن برای بسیاری از خانواده ها مشهود نیست. با کوچک تر شدن خانواده ها به جای روبه رو شدن با واقعیت ها همه آن ها را در فضای مجازی می بیند.
فاصله گرفتن از بازی های گروهی و جایگزین شدن بازی های کامپیوتری به جای بازی های سنتی و قدیمی واقعیتی است که شاید تلخی آن برای بسیاری از خانواده ها مشهود نیست. با کوچک تر شدن خانواده ها و سیاست تک فرزندی نسل امروز به جای روبه رو شدن با واقعیت های زندگی همه آن ها را در فضای مجازی می بیند و تصور او از دنیا، فضایی است که همه با هم رقابت دارند یا در حال جنگ هستند. چند دهه قبل مهمانی ها و شبکه های اجتماعی که خانواده و فامیل آن را تشکیل می دادند محل مناسبی برای انتقال فرهنگ و ارزش ها بود و فرزندان با انجام بازی های سنتی، مشارکت را به خوبی می آموختند. با گذشت زمان این مهمانی ها و گردهمایی ها کمرنگ شدند بطوری که امروز در مهمانی ها فرزندان بدون توجه به فضایی که در آن قرار گرفتند خود را با فضای مجازی تلفن های همراه یا کامپیوترهای دستی مشغول می کنند. والدین نیز که حوصله و زمان برای همبازی شدن با فرزندشان را ندارند با خرید کامپیوتر دستی یا گوشی تلفن همراه گرانقیمت سعی می کنند به نوعی جای خالی همبازی او را پر کنند. بازی کردن برای کودکان مانند آب و غذا از اهمیت حیاتی برخوردار است اما بازهای امروزی که در قالب بازی های کامپیوتری عرضه می شود به اجتماعی شدن کودک کمک نخواهد کرد.
شادی های حقیقی گمشده فرزندان امروز
دکتر حسین ابراهیمی مقدم روانشناس و مدرس دانشگاه با تأکید بر این که بازی کردن نقش مهمی در شخصیت کودک دارد می گوید: «بطور کلی از دیدگاه روانشناسی این باور وجود دارد که بازی، تفکر کودک است؛ یعنی کودکانی که بازی مناسبی نکرده و یا بازی نمی کنند در بزرگسالی معمولاً با زندگی شان بازی می کنند. بازی بهترین شکل فعالیت کودک است و در جریان بازی نیروهای روحی و جسمی کودک یعنی دقت، حافظه، نظم و مهارت رشد می کنند. تحقیقات نشان داده است نسلی که به درستی و به خوبی از فرصت های بازی استفاده نمی کند بعدها با مشکلات زیادی مواجه می شود. بازی هماهنگی مناسب بین چشم، گوش، دست، عضلات پا و دیگر اندام ها را به وجود می آورد و اگر بازی جنبه اجتماعی داشته باشد یعنی چند نفری انجام شود یا به صورت گروهی برگزار شود روحیه اجتماعی را در افراد تقویت خواهد کرد. زمان بازی زمان فراموشی شکست های روزانه است و از این رو از بازی به عنوان شیوه درمانی استفاده می شود. نکته مهم بازی وجود مقررات و قواعد بازی است. بچه ها باید از مقررات خاصی پیروی کنند، در غیر این صورت می بازند. به همین خاطر کودک می آموزد از همان ابتدا مقررات را آموخته و اجرا کند. این کودک در بزرگسالی هم آمادگی دارد از مقررات و قوانین حاکم بر اجتماع پیروی کند، ولی کودکانی که قوانین را زیر پا می گذارند کنار گذاشته خواهند شد و همین کودکان در بزرگسالی از اجتماع طرد شده یا به عنوان مجرم شناخته می شوند.»
این روانشناس می افزاید: «بازی نتایج مثبت زیادی دارد ولی این روزها متأسفانه شاهد هستیم بازی های مفید مثل بازی های قدیمی و گروهی به بازی های دنیای مجازی تبدیل شده است. این بازی ها عمدتاً افراد را از جمع گرایی به جمع گریزی تشویق می کند. به عبارت دیگر این کودک به جای یاد گرفتن مقررات و ارتباطات اجتماعی و روحیه همکاری بیشتر به سمت فردگرایی حرکت می کند. البته نباید فراموش کنیم متأسفانه عمده بازی های رایانه ای و گوشی های تلفن همراه جدای از ضررهایی که مطرح شد عمدتاً تم های پرخاشگرانه یا مسائل غیراخلاقی دارند که عملاً باعث به وجود آمدن روحیه پرخاشگری در کودکان می شود و علاوه بر آن فرزندان را از فرهنگ ناب و غنی ایرانی و اسلامی باز می دارد. به عبارت دیگر عملاً ما به دست خود نسلی را تربیت می کنیم که با تفکر و فرهنگ ما بیگانه خواهد بود.»
انتقال فرهنگ در مهمانی ها
حضور در مهمانی ها یکی از راههایی است که فرهنگ و ارزش ها را به فرزندان به شکل غیرمستقیم انتقال می دهد. اما این انتقال زمانی انجام می گیرد که کودک با رغبت در مهمانی ها حاضر شده و خود را با فضای مجازی سرگرم نکند. دکتر علی رضا شریفی یزدی جامعه شناس و عضو پژوهشکده خانواده با بیان دلایل رغبت نداشتن کودکان برای حضور در مهمانی ها و علاقه مندی آن ها به بازی های کامپیوتری می گوید: «یکی از راه های اجتماعی شدن نسل نو توسط خانواده بحث شبکه های اجتماعی است که توسط خانواده ها ایجاد می شود که از آن جمله می توان به رفت و آمدهای خانوادگی و فامیلی اشاره کرد. این اجتماعی شدن با چند هدف انجام می گیرد؛ اول این که در این شبکه اجتماعی شناخت صورت می گیرد و نسل جدید با اقوام و بستگان آشنا می شود. دوم این که در دل این رفت و آمدها آداب، رسوم، سنت ها و ارزش ها به طور غیر مستقیم به نسل جدید منتقل می شود و سوم این که این رفت و آمدها و حضور در شبکه های اجتماعی فامیلی حاشیه امنی را ایجاد می کند و به نوعی یک شبکه حمایتی در دل این رفت و آمدها بوجود می آید. چهارمین نکته آن است که این شبکه باعث افزایش مهارت حضور در جمع و آموزش آداب و معاشرت با دیگران می شود که می توان آن را در تعطیلات و مهمانی ها به خوبی لمس کرد.»
وی اضافه می کند، اما گاهی فرزندان رغبتی به این رفت و آمدها ندارند و فضای جمعی مهمانی ها برای آن ها جذاب نیست و از آن گریزانند. باید دقت کنیم نوع مکالمات در این مهمانی ها و جلسات بسیار مهم است. باید بدانیم در مهمانی ها ممکن است گروه های سنی مختلف حضور داشته باشند و یک نوجوان احساس می کند هم سخن و هم زبان خودش را پیدا نمی کند. کنجکاوی در این مهمانی ها نیز یکی از عوامل گریزان شدن فرزندان از آن می شود. به طور مثال او را مورد سؤال های مختلف درباره درس و زندگی، آینده درسی و کاری یا زندگی و موارد اینچنینی قرار می دهند و این موارد مانع از حضور فرزندان در این جمع ها می شود و اگر هم بخواهند حضور پیدا کنند از سر اجبار خواهد بود. از سوی دیگر به دلیل آموزش ندادن صحیح استفاده از تکنولوژی مانند تلفن همراه یا کامپیوترهای دستی که این روزها به وفور دست کودکان و نوجوانان دیده می شود شاهد هستیم آن ها برای فرار از قرار گرفتن در چنین مهمانی هایی خود را با بازی های گوشی تلفن همراه و کامپیوترهای دستی یا گشت و گذار بی هدف در دنیای اینترنت مشغول می کنند. این ها باعث بیشتر شدن فاصله بین فرزندان و والدین آن ها می شود بطوری که فرزندان خودشان را در فضایی که والدین در آن قرار دارند نمی بینند و خود را در فضایی که شخصیت های آن در دنیای مجازی وجود دارند، می بینند؛ این خطری است که بسیاری از خانواده ها به آن توجه جدی ندارند.
سؤال اینجاست که چرا خانواده ها به راحتی به این قضیه تن می دهند؟ دکتر ابراهیمی مقدم روانشناس و مشاور خانواده معتقد است خانواده ها مسئولیت خود را که رشد و پرورش فکری و وجود بستر مناسب و آرامش روانی است، فراموش کرده اند و عمدتاً برای به دست آوردن مایحتاج صرفاً مادی و بالا بردن سطح توقع و فخرفروشی نسبت به دیگران تلاش می کنند. این کارشناس معتقد است: «مادی شدن ساختار زندگی خانوادگی باعث فشارهای اقتصادی می شود و خود این قضیه هم مستلزم این خواهد بود که افراد خانواده یعنی پدر و مادر به چند شغله بودن و چند شیفته کار کردن پناه بیاورند، طبیعی است که این قضیه با توجه نکردن به فرزندان همراه می شود و خانواده ها برای این که کودکان خود را سرگرم کنند یا اصطلاحاً مانع بهانه گیری آن ها شوند به نوعی باج می دهند و این باج همان وسایل بازی هایی است که پیشتر از آن یاد شد. از طرف دیگر پدر و مادرها با چند شیفته کارکردن های خودشان احساس خستگی مضاعف می کنند به همین خاطر از حداقل زمان برای استراحت مثل ایام تعطیل به نحوی استفاده می کنند که خستگی ها را برطرف کنند و شاید حوصله سرو کله زدن با فرزندانشان را ندارند که آن ها را مجاب به فعالیت های گروهی یا مهمانی های خانوادگی کنند وبه همین دلیل با در اختیار قرار دادن یک بازی رایانه ای خود را خلاص کرده ولی غافل از این که در طولانی مدت آسیب هایی به ساختار روانی فرزندانشان و پس از آن به خانواده و اجتماع وارد می شود.
پرخاشگری باعث می شود فرزندان از هم دور شده و روحیه جمع گریزی پیدا کنند، امروزه خیلی از جوان ها رسم و رسوم اصلی زندگی مثل مراسم ازدواج را بلد نیستند و همین امر منجر به کدورت می شود. بخشی از طلاق ها ناشی از این است که فرزندان ما راه و رسم زندگی را بلد نیستند. حتی شاهد این هستیم که خیلی از مواقع رفتارهایی مثل ارتباطات اجتماعی، صحبت کردن در جمع و احقاق حقوق خود را یاد نمی گیرند چون در جمع حضور ندارند.»
راهکاری برای دور شدن از فضای مجازی
اما چه راه حلی برای این موضوع وجود دارد و چگونه می توان با علاقه مند کردن فرزندان به حضور در مهمانی ها فرهنگ و ارزش ها را به آن ها منتقل کرده و آن ها را به حضور در جمع و دور شدن از فضای مجازی در مهمانی ها تشویق کرد؟ دکتر علی رضا شریفی یزدی می گوید: «نخست آن که باید در رفت و آمد برای فرزندان یک فرآیندی را قائل شویم. یعنی این که اگر میزبانان ما در گروه های سنی بالایی قرار دارند زمان حضور در این مهمانی ها را کوتاه کنیم. همچنین قبل از رفتن به مهمانی باید برنامه ریزی مناسبی انجام دهیم تا بچه ها بدانند در مدت زمانی که در آنجا حضور خواهیم داشت چه کارهایی انجام خواهد گرفت.
آموزش استفاده صحیح از تکنولوژی مانند گوشی تلفن همراه یا کامپیوتر دستی نکته بسیار مهمی است که خانواده ها باید به آن توجه جدی داشته باشند. در برخی از کشورهای پیشرفته استفاده از این وسایل و سرگرم شدن به آن ها نوعی توهین به مهمان یا میزبان محسوب می شود و والدین باید با یک مدیریت صحیح تنها اجازه پاسخ به تلفن های ضروری را به فرزندان بدهند و به آن ها تأکید کنند کارهایی که برای انجام آن نیاز به اینترنت دارند یا بازی های کامپیوتری را قبل از رفتن به مهمانی انجام بدهند. مجموعه اینها کمک می کند که فرزندان برای همراهی والدین در مهمانی ها راغب باشند و از این طریق هنجارهای فرهنگی و ارزش ها به طور غیر مستقیم منتقل می شوند. همچنین به جای مطرح کردن موضوع هایی درباره فرزندانمان و سؤال های عذاب آور از او در مهمانی ها می توانیم با همراه کردن او در فعالیت مورد علاقه اش در مهمانی (بطور مثال تماشای مسابقه فوتبال) حس همراهی و همدلی را به او آموزش دهیم.»
باید از همان دوران خردسالی به فرزندان بیاموزیم رفتن به خانه پدر، مادربزرگ و دلجویی از سالمندان اقوام یک رفتار محبت آمیز، اخلاقی و انسانی است و اگر این آموزش ها به شکل صحیحی انجام شود او در سن نوجوانی برای حضور در این مهمانی ها مقاومت نمی کند. همچنین در این مهمانی ها و دورهم جمع شدن ها می توانیم بازی های سنتی را که این روزها به فراموشی سپرده شده اند انجام داده و به فرزندانمان نشان دهیم که بدون تکنولوژی یا بازی های اینترنتی می توان شاد بود و با این بازی ها سرگرم شد. با این بازی ها می توان فرهنگ، سنت بومی و قدیمی را آموزش داد. فرزندان باید این واقعیت را یاد بگیرند که ما باید سوار بر تکنولوژی باشیم و نباید اجازه بدهیم که تکنولوژی سوار بر ما باشد. تکنولوژی در جامعه شناسی ارتباطات سقف دارد یعنی این که باید از آن بموقع و در شرایط مناسب و در بهترین شکل ممکن استفاده کنیم.