آیا می خواهید باهوش تر شوید؟ روان شناسی یادگیری، توصیه های غافل گیرکننده ای برای شما دارد:
1. شرایط محیطی می تواند هوش شما را تقویت کند.
علم یادگیری بر این باور است که شرایط و موقعیت های محیطی می تواند بر هوش افراد تاثیرگذار باشد به عبارت دیگر محیط می تواند هوش شما را تقویت یا تضعیف کند. شرایط محیطی می تواند درونی یا بیرونی، کوتاه مدت یا بلند مدت باشد. برای مثال شرایط تحصیل دانش آموزان می تواند میزان هوش آنها را تعیین کند دانش آموزانی که از محیط آموزشی غنی، سلامت و استراحت کافی برخوردارند نسبت به دانش آموزانی که تحت استرس شدید هستند، خواب و استراحت اندکی دارند و وضعیت سلامت بدنی و روانی ناپایداری دارند، از هوش بالاتری برخوردارند. همچنین تحقیقات نشان داده فقر نیز می تواند با ایجاد تغییراتی در ساختار عصبی و رشد مغز، بر هوش اثر بگذارد.
شاید به نظر برسد تاثیر عامل محیط بر هوش مسئله ای بدیهی و اثبات شده است اما اهمیت آن زمانی درک می شود که بدانیم اولین تعابیری که از مفهوم هوش به دست آمده بود، هوش را قابلیتی ذاتی و مادرزادی می پنداشت، سر فرانسیس گالتون و دیگرانی که پس از او در مورد هوش نظریه پردازی کردند هوش را عاملی مادرزادی می دانستند که در تمام عمر ثابت باقی می ماند. اما تحقیقات سالهای اخیر نشان می دهد هوش انسان نسبت به شرایط محیطی تغییر می کند یک محیط آموزشی و تربیتی مناسب و غنی می تواند سبب شکوفایی هوش شده و یک محیط تربیتی ناسالم و نامناسب می تواند اجازه شکوفایی به هوش فرد را ندهد.
2. باورها می تواند هوش ما را تقویت کند.
استاد روان شناسی دانشگاه استنفورد کارول دوئک1 به دو طرز فکر اصلی اشاره می کند: طرز فکر ثابت که بر این باور است هوش و توانایی های انسان ثابت و تغییر ناپذیر است و دوم طرز فکر رشد یابنده که معتقد است، هوش و توانایی های انسان با تمرین، تلاش و یادگیری افزایش می یابد. این دو طرز فکر از آنجایی اهمیت می یابد که ثابت شده است باور انسان به توانایی خود می تواند بر تقویت آنها اثر مثبت داشته باشد همچنین عدم باور به قوا و ظرفیت های انسان می تواند سبب رکود و رخوت شده، او را از رشد و ترقی بازدارد.
3. تمرین و تخصص می تواند هوش ما را تقویت کند.
پژوهش ها در زمینه تاثیر تخصص بر هوش و نحوه تفکر افراد نشان می دهد افراد متخصص نه تنها بیشتر از افراد عادی در یک زمینه می دانند بلکه حتی به گونه ای متفاوت فکر می کنند که آنها قادر می سازند ابعاد و جوانبی از مسئله و موضوع مورد تخصص خود را ببینند که بسیار هوشمندانه است. دانش یک فرد متخصص عمیق، سازمان یافته و متمرکز حول محور اصول اساسی است. همچنین معلومات و اندوخته های افراد متخصص جریانی ناخودآگاه و دائمی دارد به عبارت دیگر دانش افراد متخصص به طور حیرت انگیز و ناخودآگاه در ذهن آنها جریان دائمی دارد، انعطاف پذیر و قابل انتقال به شرایط و مسائل جدید است. بنابراین دانش و مهارت های تفکری که افراد متخصص در خود پرورده اند حاصل سالها مطالعه، تحقیق و تمرین در یک زمینه تخصص است که به آنها برتری و تمایزی را نسبت به دانشجویانی می دهد که به دلیل سن و سال و تجربه کمتر فرصت تعمق و توجه کافی به آن مبحث را نداشته اند.
4. دقت و تمرکز می تواند هوش ما را تقویت کند.
در دهه 1960 والتر میشل2 روان شناس، یک آزمایش در مورد نقش تمرکز انجام داد که به آزمون شیرینی قندی3 مشهور شد در این آزمایش از کودکان خواسته می شد شیرینی قندی را تا ته بخورند با این وعده که به ازای تمام کردن سهمشان می توانند بعدا دو شیرینی بخورند. این آزمون، دقت و تمرکز کودکان را در انجام یک کار و به تعویق انداختن عوامل حواسپرتی و مزاحم بررسی می کرد. امروزه نیز همه ما اغلب در طول روز با وسوسه ترک کار به منظور چک کردن ایمیل، پاسخ به پیامک یا سر زدن به صفحه فیس بوک و سایر شبکه های اجتماعی دست به گریبان هستیم این دقیقا همان جایی است که دقت و تمرکز به کمک ما می آید. اگر بتوانیم در مقابل وسوسه ورود به دنیای دیجیتال و انجام فعالیت های مختلف در یک زمان مقاومت کنیم، مغز ما با قدرت و تمرکز بیشتری می تواند بر موضوعات و مسائل پیش روی ما متمرکز شده و نتایج بهتری را به دست آورد.
5. احساسات می توانند هوش ما را تقویت کنند.
اغلب ما بر این باوریم که احساسات ربطی به هوش و سطح عملکرد ذهنی ما ندارد اما در واقع کاملا در اشتباهیم. احساسات ما می تواند بر عملکرد ذهنی ما تاثیر بگذارد زمانی که خوش خلق و شاد هستیم، یادگیری عمیق تری داریم و زمانی که تحت استرس و اضطراب هستیم، عملکرد ذهنی ما به شدت افت می کند. البته باید دقت داشته باشیم که سطح معقولی از استرس برای تقویت فعالیت های مغزی ما مفید است زیرا کمک می کند ظرفیت حافظه و عملکرد ذهنی ما برای تحلیل ئ پیدا کردن راه حل مسئله، افزایش یابد اما زمانی که اضطراب از حد متعادل بیشتر می شود، تاثیر سوئی بر جای گذاشته و قوای ذهنی ما را تضعیف می نماید.
یکی دیگر از مواردی که می تواند از اثر احساسات بر عملکرد ذهنی ما پرده بردارد، نقش امید است. تحقیقات نشان می دهد امیدوار بودن تاثیر زیادی بر تلاش و استقامت فرد می گذارد زمانی که کسی به آینده امیدوار است، تلاش بیشتری می کند و در راه تحقق آرزوها و اهدافش استقامت بیشتری مبذول می دارد اما برعکس زمانی که ناامید است، دست از کار و تلاش می کشد و تمرکز قوای ذهنی خود را بر مسائل از دست می دهد.
6. تکنولوژی می تواند هوش ما را تقویت کند.
یکی از مباحث جذاب که موضوع بحث فلسفه و روان شناسی شناختی است آنکه ذهن انسان به مغز محصور در جمجمه خلاصه نمی شود. ذهن می تواند فراتر از مغز رفته و کل بدن، ابزارها و حتی افراد و محیط پیرامون ما را نیز شامل شود به عبارت دیگر محیط و ابزارهای پیرامون ما می تواند به عنوان مغز و حافظه جانبی بر میدان فکر و عمل ذهن ما اضافه کنند.
اسکن مغزی انسان هنگام استفاده از ابزار نشان می دهد زمانی که فرد مشغول استفاده از ابزار است، مغز آن را به عنوان بخشی در امتداد بدن می پندارد . اما مشکل اینجاست که گاهی تکنولوژی نقش معکوس ایفا می کند یعنی به جای اینکه ما را باهوش تر کند، کند ذهن تر می نماید مثلا وقتی به جای تکیه بر حافظه خود به حافظه گوشی همراه خود بسنده می کنیم یا زمانی که غرق در بازی های کامپیوتری، قوای خلاقه مغز را کاهش می دهیم یا زمانی که به جای تفکر عمیق و چند وجهی، با یک جستجوی ساده در اینترنت، برداشت پیش پاافتاده و سطحی از مسائل را بدون تفکر کافی ارائه می دهیم.
بنابراین مهم است بدانیم نحوه ی استفاده ما از تکنولوژی می تواند بر میزان هوش و قوای ذهنی ما تاثیر بگذارد زمانی که هوشمندانه از آن بهره بگیریم و همچنان برای مهارت های تفکر انتقادی، حل مسئله، خلاقیت و همکاری، ارزش و اهمیت قائل باشیم می توانیم از تکنولوژی نیز هر چه بهتر استفاده کنیم.
7. بدن ما می تواند هوش ما را تقویت کند.
در دهه 1970 آنچه ما از مغز و عملکرد ذهن می شناختیم بی شباهت به ماشین نبود، ماشینی برای تجزیه و تحلیل نمادهای انتزاعی. به نظر می رسید که مغز ما تنها با افکار، ایده ها، باورها و خلاصه هر آنچه انتزاعی است سر و کار دارد که راه تقویت عملکرد آن نیز ورزش ذهنی و تفکر است. اما امروز بیش از آنکه ذهن را مانند ماشین بدانیم آن را شبیه قلب می پنداریم هر آنچه به تقویت قلب می انجامد در تقویت عملکرد مغز و ذهن نیز موثر است. برای مثال تغذیه سالم، ورزش، خواب و استراحت کافی، استرس کنترل شده همه می توانند همان طور که قلب ما را سالم نگاه می دارند عملکرد ذهنمان را نیز تقویت نمایند. بنابراین برای داشتن یک ذهن پویا و حافظه قوی کافی نیست در خلوت و تنهایی در گوشه ای کز کنیم و به فلسفه بافی مشغول شویم بلکه ورزش روزانه، تغذیه سالم و خواب کافی می تواند عملکرد ذهنی ما را تقریبا در همه موارد افزایش بخشد.
8. روابط اجتماعی می تواند هوش ما را تقویت کند.
نه تنها استفاده از تکنولوژی، سلامت جسم، دقت و تمرکز می تواند بر قوای ذهنی و هوش ما موثر باشد بلکه روابط اجتماعی و دوستان ما نیز می توانند ظرفیت ذهن ما را بالاتر برند. هر چه روابط اجتماعی قوی تر و مستحکم تری داشته باشیم، احساس تعلق و محبت نسبت به دیگران را در خود بپروریم و هر چه بیشتر مورد علاقه و دوست داشتن دیگران باشیم، هوش بالاتری نیز خواهیم داشت. روابط اجتماعی نیز همچون مسائل ریاضی نیاز به تفکر، برنامه ریزی و حل مسئله دارند و حفظ رابطه خوب با دیگران خود چالشی پیش روی ذهن و قلب ماست که تمرین هر روزه آن بر ظرفیت های ذهنی ما می افزاید.