محققان در تورنتو کانادا یک اتفاق مولکولی را در سلول های ما کشف کردند که احتمالا کلید تکاملی ما را در تبدیل شدن به باهوش ترین موجود جهان در خود پنهان دارد. بنجامین بلنکاو1، استاد دانشکده پزشکی تورنتو و تیم تحقیقاتی او، کشف کرده اند که چگونه تغییری در یک پروتئین سلولی به نام PTBP1 می تواند موجبات تولید نورون ها یا سلول های عصبی مغزی را به وجود آورده اند احتمالا این کشف می تواند کلید درک چگونگی پیشرفت مغز انسان و سایر پسانداران از یک محدود سلولی کوچک، به بزرگترین و پیچیده ترین بافت مغزی در بین موجودات زنده باشد. این مقاله در 20 ماه اوت امسال در مجله علم (ساینس) منتشر شد.
اندازه و پیچیدگی مغز در مهره داران تفاوت چشمگیری با سایر موجودات دارد اما مشخص نبوده که این تغییرات و تفاوت ها به چه دلیلی ایجاد شده اند. برای مثال انسان ها و قورباغه ها هر کدام به طور جداگانه در طی 350 میلیون سال تکامل یافته اند و قابلیت های مغزی بسیار متفاوت را کسب کرده اند، به خصوص که دانشمندان یک مجموعه مشابه از ژن ها را در روند تکامل مغز این مهره داران کشف کرده اند.
اما چگونه مجموعه مشابهی از ژن ها می توانند خصوصیاتی چنین متفاوت بین مغز و سایر اندام های موجودات زنده سبب شوند؟
کلید این معما احتمالا در چینش جایگزینی است که احتمالا ژن ها در تبدیل شدن به پروتئین ها داشته اند به عبارت دیگر احتمالا چینش متفاوت ژن های سازنده پروتئین ها سبب ساز این همه تغییر و تنوع در انواع مهره داران شده است. در این زمان، واحدهای ژنی به نام اگزون ها، برای تبدیل شدن به پروتئین های مختلف آماده می شوند. درست مثل سازه های لگویی، ممکن است این واحد های ژنی ساختار پروتئینی بسیار متفاوتی را ایجاد کنند که در آن برخی واحد ها از قلم بیفتند و واحدهای جدیدی جایگزین شوند.
این روند سلول ها را قادر می سازد که از یک واحد ژن، ترکیبات پروتئینی متفاوتی بسازند بنابراین تعداد ترکیبات پروتئینی حاصل از یک مجموعه ژنی گوناگونی بسیار زیادی پیدا می کند. در واقع گوناگونی ساختارهای پروتئینی که از واحد های ژنی به وجود می آیند تعیین می کند که هر یک از اندام ها و ارگان های بدن تا چه حد پیچیدگی و تمایز پیدا کنند. در تحقیقات پیشین این پژوهشگران مشخص شده بود که هر چه پیچیدگی یک موجود مهره دار بیشتر باشد، تنوع ساختار پروتئینی حاصل از خوانش ژن ها نیز افزایش می یابد. به عبارت دیگر این مهره داران پیچیده قادرند، ترکیبات بسیار بیشتری از گونه های ساده تر بسازند و به میزان بیشتری تکامل یابند و قابلیت های بیشتری از خود نشان دهند. به این ترتیب حتی با وجود یکسان و مشابه بودن مجموعه ژنی سازنده پروتئین ها در انواع مهره داران، خزندگان، پرندگان و انسان ها هر یک قدرت ساختن ترکیبات بسیار متفاوت و پیچیده تری را داشته و بنابراین پرندگان بیش از خزندگان و انسان ها بسیار بیشتر از پرندگان امکان تکامل و تمایز یافتگی اندامی و عملکردی را داشته اند.
نقش PTBP1 در تکامل ژنتیکی این است که روند تبدیل شدن سلول به یک نورون را از طریق خاموش کردن برخی ژن ها و متوقف کردن قرار گرفتن آنها در ترکیب نهایی پروتئین های ساخته شده بگیرد. سرج گوروسو2 یکی از اعضای آزمایشگاه تیم تحقیقاتی در این زمینه می گوید که در سلول های پستانداران، حضور یک نسخه کوتاه تر از PTBP1در روند تشکیل پروتئین ها دخالت می کند بنابراین با تغییر در عملکرد تولید پروتئین ها، موجب تبدیل سلول به سلول عصبی می شود. به این ترتیب سلول های عصبی و مغز پستانداران امکان رشد، توسعه و تکامل بیشتری را نسبت به سایر مهره داران پیدا می کند.