هفته نامه زندگی مثبت/ دکتر کتایون رازجویان/ فوق‌تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان
بیشتر ما فکر می‌کنیم دخترها فقط باید صورتی بپوشند و عروسک بازی کنند و پسرها فقط به ماشین و تفنگ علاقه دارند، حالا فرض کنید بچه‌ای بخواهد با اسباب بازی جنس مخالف بازی کند... مثلا هوس ماشین بازی به سر دختر کوچکی بیفتد. ممکن است پدر و مادر تعجب کنند و حتی نگران شوند که نکند بچه‌شان مشکلی دارد! حتی بعضی والدین از اینکه بچه‌شان با یک اسباب بازی خاص خیلی بیشتر بازی می‌کند، نگران می‌شوند اما دکتر کتایون رازجویان، فوق‌تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان می‌گوید این رفتارها نگران‌کننده نیست. البته به گفته دکتر رازجویان، اما و اگرهایی هم در این میان وجود دارد که اگر این مطلب را تا انتها بخوانید، متوجه آنها می‌شوید. شاید هم باعث شود دست از خیلی سخت‌گیری‌ها بردارید.
جنسیت و محیط دو عامل موثر در انتخاب
اینکه هر کودکی چه اسباب‌بازی‌ای را انتخاب کند، به جنسیت و محیط او بستگی دارد. نتایج تحقیقات متعدد نشان داده اگر پیش روی دختر کوچکی اسباب‌بازی‌های مختلف قرار گیرد، حتی اگر هیچ مداخله‌ای انجام نشود، بیشتر به سمت اسباب‌بازی‌های دخترانه، نرم، بغل‌کردنی، عروسک‌ها و... می‌رود. اگر پسربچه‌ای در این شرایط قرار گیرد، اسباب‌بازی‌هایی را انتخاب می‌کند که هیجان، رقابت و حرکت دارد و بازی با آنها تحرک بیشتری می‌طلبد.
نقش محیط را هم نمی‌توان نادیده گرفت چون اسباب‌بازی‌ها فقط دخترانه یا پسرانه نیستند. اسباب‌بازی‌های خنثی مثل بازی‌های فکری، لگوها، پازل و... هم داریم که برای هر دو جنس مناسب هستند و بچه‌ها آنها را هم انتخاب می‌کنند.
وارد بازی تفاوت جنسیتی نشوید
موضوع مهم آن است که پدر و مادر نباید خیلی وارد بازی تفاوت جنسیتی قائل شدن در انتخاب اسباب بازی شوند. هر چند که امروزه در مغازه‌های اسباب بازی فروشی هم این تفاوت‌ها زیاد به چشم می‌خورد؛ به طوری که قسمتی از فروشگاه را به وسایل دخترانه و صورتی و بخشی را به وسایل پسرانه و مثلا آبی اختصاص می‌دهند.
البته نمی‌توان گفت این تفاوت‌ها همیشه هم بد است چون مثلا بازی دخترها با اسباب‌بازی‌های دخترانه، نقش زنانه و مادرانه را در آنها تقویت می‌کند و پسرها هنگام بازی با اسباب‌بازی‌های پسرانه، نقش‌های مردانه و مرد بودن را می‌آموزند. اما این کار زیان‌هایی هم دارد؛ مثلا اسباب‌بازی‌ها و عروسک‌های دخترانه، بی‌نهایت زیبا و لاغر هستند و این باعث می‌شود دختر کوچکمان تصور کند برای اینکه در جمع بدرخشد و مورد توجه قرار گیرد، باید مثل این عروسک‌ها بسیار زیبا، لاغراندام، ظریف و با موهای قشنگ باشد. حتی به او القا می‌شود که دخترها همیشه وابسته‌اند و ضعیف در حالی‌که واقعیت این نیست و این نگرش می‌تواند روی اعتماد به نفس کودک تأثیر منفی بگذارد.
بازی با اسباب‌بازی‌هایی با چهره‌های خشن و ظاهر درشت و قوی هم روی پسرها تاثیر می‌گذارد و ممکن است این رفتارها و خشونت در آنها نهادینه شود. اگر واقعاً هدف پدر و مادر این است که اسباب بازی خلاقیت و مهارت حل مسأله را در فرزندشان افزایش دهد، باید خودشان به او بفهمانند دختر یا پسر است چون خیلی اهمیت دارد که کودک با جنسیت خود آشنا شود و بفهمد بخشی از هویت او به جنسیتش ربط دارد.
اسباب‌بازی‌های خنثی بهترند
باید در انتخاب اسباب بازی هم دقت کرد؛ اسباب‌بازی‌هایی که خیلی به جنسیت تاکید می‌کنند، تأثیر چندانی در تقویت خلاقیت، مهارت حل مساله و رفتارهای اجتماعی ندارند و کودک این مهارت‌ها و ویژگی‌ها را بیشتر هنگام بازی با اسباب‌بازی‌های خنثی می‌آموزد. البته می‌توان اسباب‌بازی‌هایی که متناسب با جنسیت کودک است هم برای او تهیه کرد تا گاهی با آنها بازی کند و نقش‌های جنسیتی‌اش تقویت شود البته نه در حد افراطی.
بازی با اسباب‌بازی‌های جنس مخالف ممنوع نیست
اینکه کودکی گاهی تمایل داشته باشد با اسباب‌بازی‌هایی که بیشتر مناسب جنس مخالف به نظر می‌رسد بازی کند هم نگران‌کننده نیست. مثلا اگر پسربچه‌ای که دوستانش پسر هستند، با اسباب‌بازی‌های پسرانه هم بازی می‌کند، می‌گوید من مَردَم، لباس‌های پسرانه می‌پوشد و در رفتارش مشکلی مشاهده نمی‌شود، از عروسکی خوشش بیاید و بخواهد آن را داشته باشد، اصلاً نگران‌کننده نیست. اگر هم دخترکوچولویتان گاهی دلش می‌خواهد با ماشین یا تفنگ بازی کند ولی با عروسک‌هایش هم بازی می‌کند، نباید نگران شد.
مشکل جایی است که این رفتارها افراطی باشد. یعنی اگر پسربچه، دخترانه حرف بزند، رفتارهای دخترانه داشته باشد، بخواهد لباس دخترانه بپوشد و فقط با دخترها بازی کند و اسباب‌بازی‌های دختران را ترجیح دهد یا اگر دختری بگوید من پسرم و فقط با پسرها بازی کند، بزند، هل دهد و رفتارهای خشن نشان دهد و حتی جنسیت خود را نپذیرد و تمایلی به بازی با اسباب‌بازی‌های دخترانه نداشته باشد، مشورت پدر و مادر با روان‌پزشک ضروری است چون امکان دارد مشکلی وجود داشته باشد که اگر زودتر برای حل آن اقدام شود، بی‌شک موثرتر خواهد بود.
وقتی کودک فقط با یک نوع اسباب بازی بازی می‌کند
گاهی کودک فقط با یک نوع اسباب بازی مثل یک کتاب، تفنگ، نوع خاصی عروسک یا... بازی می‌کند که آن هم قابل بررسی است. یعنی اگر فرزندمان در هیچ زمینه‌ای مشکل خاصی ندارد، ارتباط‌های اجتماعی و یادگیری‌اش خوب است، با بچه‌های دیگر بازی می‌کند، برای بازی با اسباب‌بازی‌های دیگرش هم وقت می‌گذارد ولی ترجیح اساسی‌اش یکی از آنهاست، به نظر نمی‌رسد مشکل خاصی داشته باشد ولی اگر فقط با یک وسیله بازی می‌کند، تمام زمان خود را به آن اختصاص می‌دهد به طوری که ارتباط‌های اجتماعی، بازی‌های دیگر و همبازی‌هایش را نادیده می‌گیرد و تنها بازی می‌کند، یادگیری و رفتارش مختل است و رفتارهای عجیب و غریب نشان می‌دهد، نشانه‌ای در دل علائم دیگر است و باید به روان‌پزشک کودک مراجعه کنیم.