وقتی به ابرها یا موزاییک های شکسته نگاه می کنید، چه می بینید؟
محققان ژاپنی می گویند دیدن تصویر صورت انسان در ابرها یا نقاط سیاه روی یک صفحه کاغذ نشانه تخیل بالای افراد نیست، بلکه نشانه ای از اضطراب و استرس است. بررسی ها حاکی از این موضوع است که در افراد عصبی و مضطرب، مغز همیشه در حالت هشدار است و خطر را در جایی می بیند که شاید اصلا وجود نداشته باشد. این نوع آزمون ها برای تشخیص شخصیت افراد کم نیست اما واقعا قابل اطمینانند و می توان اضطراب و استرس یا وسواس را از روی آنها تشخیص داد؟ با دکتر حسین ابراهیمی مقدم، روان شناس عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی در همین رابطه گفت وگو کرده ایم.
آیا با انجام آزمون های روان شناسی می توان شخصیت افراد را تشخیص داد؟
برای اندازه گیری شخصیت افراد از ابزارهای مختلفی می توان استفاده کرد. یکی از بهترین روش ها گفت وگو و مشاهده است که روان شناسان به صورت حرفه ای و براساس تکنیک آن را انجام می دهند. این گفت وشنود با مکالمه و دیدگاه یک فرد عادی بسیار متفاوت است. روان شناسان حین صحبت با یک فرد برای اندازه گیری استرس و اضطراب او به نکته های ریزی مثل عرق روی پیشانی، تنگی و گشادی مردمک چشم و مسائلی از این قبیل توجه دارند. برای تشخیص برخی اختلال ها مثل افسردگی هم آزمون های استانداردی وجود دارد.
تصاویر و نقاشی هایی که گاهی می بینیم در شبکه های اجتماعی دست به دست می چرخد و افراد با انتخاب یک عکس یا مرتب کردن آنها یا پاسخ به برخی سوالات نامربوط سعی می کنند بفهمند چه شخصیتی دارند هم از این قبیل آزمون هاست؟
نه الزاما. آزمون ها به ۲ گروه تقسیم می شوند؛ آزمون های عینی و آزمون های فرافکن. آزمون های عینی به انواعی گفته می شود که با ابزار و وسایل خاصی انجام می شود و فرد با انجام فعالیت های مختلف، نمره هایی را در آن به دست می آورد و براساس آن نمره ها ویژگی های خاصی مثل هوش، شخصیت هایی مثل درون گرایی و برون گرایی یا حالاتی مثل استرس اندازه گیری می شود. این آزمون ها به صورت استاندارد در کشور ما هم به کار گرفته می شوند. آزمون های فرافکن در واقع تصاویر خاص و مبهمی هستند که به افراد ارائه می شوند و هر شخص تفسیر خاصی از آن دارد.
یکی از معروف ترین این آزمون ها تصویر لکه جوهر است؟
بله، این تصاویر را برای اولین بار یک عینک ساز طراحی کرد. این فرد تصویری از قاب عینک را نقاشی کرد و چون از آن خوشش نیامد آن را مچاله و در سطل زباله انداخت. فردای آن روز به این نتیجه رسید که یکی از طراحی هایش مناسب بوده است و وقتی کاغذ مچاله شده را باز کرد چیزی شبیه شکلی خاص دید. این تصویر را به همسرش نشان داد و متوجه شد او تصویر دیگری را می بیند و این موضوع اساس کار این آزمون شد که به نام «رورشاخ» معروف است.
به عبارتی این گونه آزمون ها ثابت می کنند افراد با ویژگی های شخصیتی متفاوت برداشت های متفاوتی از یک تصویر دارند؟
بله، به این آزمون اصطلاحا «تکه ابر» هم می گویند. افراد مختلف در مشاهده ابرها یا لکه جوهر تصویرهای خاصی می بینند. برای تعبیرهای مختلف نیز تفسیرهای استانداردی وجود دارد و روان شناس می تواند به واسطه آنچه هر فرد تجسم می کند شخصیت او را شناسایی کند.
همیشه تصاویر آزمون های روان شناسی اشکالی مبهم است؟
نه الزاما. در برخی آزمون ها تصاویر مبهم نیست. مثلا خانمی جلوی در یک اتاق نمایش داده می شود. افراد مختلف با مشاهده این تصویر تعابیر متفاوتی دارند. مثلا یک فرد مضطرب گمان می کند این خانم داخل اتاق را می بیند تا مطمئن شود اوضاع مرتب است اما یک فرد افسرده ممکن است این گونه تعبیر کند که این خانم مراقب کودکش است و...
نتایج قابل اطمینان است؟
نتایج معمولا درست است و از آن در کنار آزمون های استاندارد عینی می توان استفاده کرد. البته به شرطی که فردی ماهر در این زمینه آنها را تفسیر و تعبیر کند. هر فردی نمی تواند و صلاحیت تفسیر نتایج را ندارد.