دانشکده فنی دانشگاه تهران، سه‌شنبه گذشته (١٨ اسفند ٤٩)، مراسم نکوداشتی برای پروفسور «لطفعلی عسگرزاده»، معروف به «لطفی‌زاده» یا به اختصار «زاده»، بنیانگذار منطق فازی، برگزار کرد. در این مراسم که به مناسبت نودوپنجمین سال تولد استاد و پنجاهمین سال معرفی سیستم‌های فازی و با همکاری انجمن سیستم‌های فازی ایران، در سالن شهید چمران دانشکده فنی دانشگاه تهران برگزار شد، چهره‌های برجسته این حوزه از ایران و دیگر کشورهای جهان حضور داشتند. سخنرانی دانشمندان ایرانی و خارجی درباره نظریه و سیستم‌های فازی و جایگاه پروفسور «لطفی‌زاده»، ازجمله برنامه‌های صبح سه‌شنبه بود. اهدای دکترای افتخاری دانشگاه تهران به پروفسور «لطفی‌زاده» (که نماینده‌اش آن را دریافت کرد)، رونمایی از سردیس لطفی‌زاده (برای نصب در دانشکده فنی)، قرائت پیام دکتر «لطفی‌زاده» به این کنگره، نمایش فیلمی مستند از زندگی «لطفی‌زاده» (که شامل بخش‌هایی درباره زندگی در ایران است) و... نیز ازجمله مهم‌ترین بخش‌های برنامه عصر سه‌شنبه بود که در باغ نگارستان تهران برگزار شد. به همین مناسبت، نگاهی داریم به زندگی، دستاوردهای علمی و جایگاه دکتر «لطفی‌زاده».
١- پروفسور «لطفی‌زاده» سال ١٢٩٩ شمسی (برابر با ١٩٢١ میلادی) در باکو متولد شد. پدر او روزنامه‌نگار ایرانی و مادرش پزشک اهل روسیه بود. او در ١٠سالگی همراه با خانواده، به خانه پدری‌اش برگشت و در تهران ساکن شد. «لطفی‌زاده» تحصیلات متوسطه را در کالج البرز (دبیرستان البرز فعلی) به پایان رساند و با کسب رتبه دوم در کنکور سراسری در رشته برق و الکترونیک دانشگاه تهران پذیرفته و سال ١٣٢٠ با دریافت دانشنامه لیسانس، از آن دانشگاه فارغ‌التحصیل شد. دوره فوق‌لیسانس مهندسی برق را در انستیتوی تکنولوژی ماساچوست (MIT) آمریکا گذراند و درنهایت در سال ١٣٢٧، مدرک دکترای خود را از دانشگاه کلمبیا دریافت کرد. پس از آن در همان دانشگاه، تحقیقات خود را در زمینه نظریه سیستم‌ها آغاز کرد. در سال ١٣٣٤ او را به‌عنوان پژوهشگر، به مرکز مطالعات پیشرفته «پرینستون» دعوت کردند. پروفسور «لطفی‌زاده» در سال ١٣٣٥ کار تمام‌وقت خود را با سمت استادی در دانشکده مهندسی برق دانشگاه «برکلی» آغاز کرده و بین سال‌های ١٣٤١ تا ١٣٤٦ ریاست این دانشکده را برعهده داشت. تحقیقات پروفسور «لطفی‌زاده»، تا سال ١٣٤٣ عموما در زمینه تئوری سیستم‌ها و تجزیه و تحلیل تئوری تصمیمات بود. وی در آن سال، تئوری منطق فازی را پایه‌گذاری کرد و سپس در زمینه کاربردهای این تئوری در هوش مصنوعی، زبان‌شناسی، منطق، تئوری تصمیمات، تئوری کنترل، سیستم‌های خبره و شبکه‌های اعصاب به تحقیقات گسترده‌ای پرداخت. درحال‌حاضر، از نتایج تحقیقات پروفسور «لطفی‌زاده» در زمینه منطق فازی در بخش‌های گوناگون طراحی نرم‌افزار و سخت‌افزار و محاسبات کامپیوتری بر مبنای کلمات، تئوری شعور کامپیوتر و درک زبان طبیعی و صنایع سبک و سنگین استفاده می‌کنند. پروفسور «لطفی‌زاده» سال ١٣٦٩ بازنشسته شد، اما همچنان به فعالیت‌های علمی خود در دانشگاه کالیفرنیا ادامه می‌داد و به صورت مستمر در کنفرانس‌ها و سمینارها در شهرهای مختلف جهان شرکت کرده و سخنرانی می‌کرد، هر چند در سال‌های اخیر به دلیل کهولت سن، کمتر در مجامع علمی شرکت می‌کند.
٢- پروفسور «لطفی‌زاده» تاکنون ٩ مدال علمی دریافت کرد که پنج مدال به مناسبت‌های گوناگون توسط انستیتوی مهندسی برق و الکترونیک آمریکا و چهار مدال دیگر توسط انستیتو مهندسی مکانیک آمریکا، انجمن علوم مهندسی آمریکا، آکادمی علوم جمهوری چک و انجمن بین‌المللی سیستم‌های هوشمند به وی اهدا شده است. وی تاکنون ١٤ جایزه علمی نیز دریافت کرده که از آن جمله می‌توان به جایزه اهدایی بنیاد معروف هوندای ژاپن اشاره کرد. پروفسور «لطفی‌زاده» عضو هیأت مشورتی مرکز فازی آلمان، عضو هیأت مشورتی مرکز تحقیقات فازی دانشگاه تگزاس، عضو کمیته مشورتی مرکز آموزش و تحقیقات سیستم‌های فازی و هوش مصنوعی رومانی، عضو هیأت مشورتی مؤسسه بین‌المللی مطالعات سیستم‌ها و عضو هیأت‌مدیره انجمن بین‌المللی شبکه‌های اعصاب است. وی همچنین رئیس افتخاری اتحادیه سیستم‌های فازی بیومدیکال ژاپن، رئیس افتخاری اتحادیه منطق و تکنولوژی فازی اسپانیا، عضو هیأت مشورتی انستیتوی ملی انفورماتیک توکیو و عضو هیأت‌مدیره انستیتوی سیستم‌های هوشمند ایلینوی آمریکاست. پروفسور «لطفی‌زاده» همچنین در سال ٢٠٠٩ نشان افتخار بنجامین فرانکلین را دریافت کرد که یکی از قدیمی‌ترین نشان‌های علوم و مهندسی آمریکاست. پیش از این نیز، ٢٤ دانشگاه دیگر جهان با اهدای دکترای افتخاری به پروفسور «لطفی‌زاده» از خدمات علمی وی، به‌ویژه در ابداع منطق فازی (که علوم و مهندسی کامپیوتر و تئوری سیستم‌ها را دگرگون کرده است)، قدردانی کرده‌اند که ازجمله آنها می‌توان به دانشگاه‌های تولوز فرانسه، تورنتوی کانادا، دانشگاه ایالتی نیویورک، دورتموند آلمان، اوویدو اسپانیا، لیک‌هد کانادا، گرانادای اسپانیا، لویزویل آمریکا، باکوی جمهوری آذربایجان، گلیویس لهستان، استراوای جمهوری چک، دانشگاه فلوریدای مرکزی، هامبورگ و پاریس اشاره کرد.
٣- پروفسور «لطفی‌زاده» به‌عنوان کاشف و مبتکر «منطق فازی» شهرت بسیاری دارد. وی طی یک مقاله علمی کلاسیک که در سال ١٣٤٣ به چاپ رسید، مفهوم مجموعه فازی را که مبتنی بر تئوری تجزیه و تحلیل سیستم‌های پیچیده است، براساس زبان طبیعی معرفی کرد. دانشمندان جهان پس از ارائه تئوری فازی، بیش از ١١١ هزار مقاله علمی درباره منطق فازی و کاربردهای گسترده آن در نشریات علمی منتشر کردند و در حدود هزار اختراع در این زمینه در ژاپن و دیگر کشورهای جهان ثبت شده است. تنها در ژاپن، بیش از دو‌هزار دانشمند در زمینه منطق فازی و سیستم‌های مبتنی بر آن کار می‌کنند. نظریه او اکنون دیگر محدود به ریاضیات و مهندسی نمانده و بسیاری از اندیشه‌ها و تفکرات فازی را که از صدها سال پیش در ذهن بشر مطرح بوده، دوباره در ابعادی جهانی برای انسان معاصر مطرح کرده است.
٤- ١٠ سال اول توسعه نظریه مجموعه‌های فازی بیشتر به توسعه نظریه‌ها گذشت تا آنکه از اواسط دهه ٧٠ میلادی، کاربردهای منطق فازی پررنگ‌تر شد. از اواسط دهه ٨٠ میلادی محصولات فازی در بازار مصرف عمومی مانند ماشین لباس‌شویی فازی و گیربکس اتوماتیک فازی ظاهر شدند و به‌سرعت بخش بزرگی از بازار را در دست گرفتند. این روزها علم هوش مصنوعی مدرن از نظریه فازی بسیار بهره می‌برد. «لطفی‌زاده»، استاد افتخاری رشته مهندسی برق انستیتوی تکنولوژی ماساچوست (MIT) در سال ١٣٤٦، محقق ممتاز آزمایشگاه تحقیقاتی شرکت آی‌بی‌ام در سال‌های ١٣٤٦، ١٣٥١ و ١٣٥٥ و دانشمند مدعو در مرکز مطالعات زبان و اطلاعات دانشگاه استنفورد در فاصله سال‌های ١٣٥٦ تا ١٣٦٦ است. وی همچنین عضو ارشد انستیتوی برق و الکترونیک آمریکا، عضو ارشد بنیاد گوگن‌هایم، عضو ارشد آکادمی ملی مهندسی آمریکا، عضو ارشد کنگره جهانی سایبرنتیک، عضو آکادمی علوم روسیه و عضو ارشد اتحادیه بین‌المللی سیستم‌های فازی است. مجله «نیچر» آبان‌ماه امسال، در پنجاهمین سالگرد پایه‌گذاری سیستم استناد (ارجاع) به مقالات، صدمقاله پراستناد تاریخ علم را فهرست کرده که مقاله معروف استاد «لطفعلی عسگرزاده» (لطفی‌زاده) رتبه ٤٦ این فهرست را به خود اختصاص داده است.
٥- دکتر «رجبعلی برزویی» دبیر کنگره بزرگداشت پروفسور «لطفی‌زاده»، پیش از برگزاری این کنگره درباره دلایل برگزاری این کنگره به «شرق» می‌گوید: «دو سال پیش که رئیس انجمن سیستم‌های فازی ایران بودم، به این فکر افتادم مراسم بزرگداشتی برای وی برگزار کنیم چراکه به نظر من یکی از مهم‌ترین کارهایی که انجمن سیستم‌های فازی ایران باید انجام دهد، شناساندن وی به جامعه ایران و جامعه جهانی است، حتی در ایران خودمان هم فقط متخصصان سیستم‌های فازی او را می‌شناختند و از ایرانی‌بودن وی اطلاع داشتند، اما بیشتر مردم شناختی از وی نداشتند. تلاش ما این بود که شناسایی وی هم در سطح مردم عادی، هم جوانان و دانشجویان و هم در سطح مجامع علمی کشوری مانند انجمن مفاخر و فرهنگستان‌ها صورت گیرد». وی تأکید کرد: «برای اینکه این کنگره بتواند به اهداف خود دست یابد، از چند نفر از برجسته‌ترین متخصصان سیستم‌های فازی در سطح جهان و همچنین یک نفر از کارشناسان تاریخ و فلسفه فازی، برای حضور و سخنرانی در این کنگره دعوت کردیم». دکتر «برزویی» درادامه گفت: «برای اینکه بهتر بتوانیم زندگی و دستاوردهای دکتر لطفی‌زاده را معرفی کنیم، فیلم مستندی هم از زندگی لطفی‌زاده به کارگردانی رضا قربان‌نژاد تهیه شده است که در این مراسم به نمایش درمی‌آید و بعدها نیز با ترجمه و دوبله، در سطح بین‌المللی منتشر خواهد شد. در این فیلم، مستنداتی از ایرانی‌بودن وی (ازجمله اسناد شناسنامه‌ای و سوابق مربوط به تحصیل در دبیرستان البرز و دانشگاه تهران)، ارائه شده که نشان‌دهنده ملیت و اصالت ایرانی وی است».
درباره یک آمریکایی - ایرانی‌تبار متولد روسیه
با برگزاری کنگره نکوداشت دکتر «لطفی‌زاده»، بار دیگر بحث‌هایی درباره ملیت وی درگرفته است، به‌ویژه آنکه برخی با اشاره به مراسم‌های بزرگداشتی که برای وی در آذربایجان برگزار شده است، با عبارت «مصادره» نام می‌برند. اما به نظر می‌رسد همان‌گونه که ما ایرانی‌ها وی را ایرانی می‌دانیم، چراکه پدرش ایرانی بود و خودش هم در دبیرستان البرز و دانشگاه تهران تحصیل کرد، آذربایجانی‌ها هم حق دارند به دلیل ریشه‌های آذربایجانی مادرش، به وی مباهات کنند. گذشته از آن، خود کشور آذربایجان، سال‌ها بخشی از ایران بود و طی تحولات قرن‌های اخیر از ایران جدا شد و به همین دلیل، اشتراک‌های فرهنگی بسیاری با ایران دارد. علاوه بر اینها، باید پذیرفت انسان‌های بزرگ، معمولا محصول ادغام و امتزاج فرهنگ‌های متعدد و متنوع هستند. اگر پروفسور «لطفی‌زاده» خود را اسیر فرهنگ خاص یا دانش و دستاوردهای علمی قومیت و ملیت خاصی می‌کرد، چه‌بسا به جایگاه بلندمرتبه کنونی نمی‌رسید که کشورهای مختلف بخواهند برای انتساب وی به خود، با یکدیگر رقابت کنند. بهتر است به جای مجادله با کشورهای دیگر درباره ملیت وی، از خودش بپرسیم اهل کجاست؟ پروفسور «لطفی‌زاده»، این دانشمند پرآوازه ایرانی که کوله‌باری از افتخارات علمی را با خود دارد، به‌عنوان فردی که از پدر ایرانی و مادری آذربایجانی به دنیا آمده و ده‌ها سال در کشوری دیگر زندگی کرده است، تعصبی نسبت به ملیت خود ندارد. درعوض بر این نکته اصرار می‌کند که موضوعات بسیار مهم‌تری در زندگی انسان وجود دارند. وی می‌گوید: «مهم نیست که من آمریکایی، روسی، ایرانی، آذربایجانی یا اهل کشور دیگری هستم. همه این مردم و فرهنگ‌ها به من شکل داده‌اند و من با همه آنها کاملا راحتم». او در مصاحبه‌ای می‌گوید: «لجاجت و سرسختی، نترسیدن از دشواری‌ها، تا حد زیادی سنت ترکی است که بخشی از شخصیت من هم هست. من می‌توانم خیلی سرسخت باشم. این احتمالا برای توسعه منطق فازی مفید بوده است». او خود را «از حیث جهت‌گیری ریاضیاتی، یک آمریکایی و یک مهندس برق ایرانی‌تبار، متولد روسیه» توصیف می‌کند.