بازی کردن، مهمترین اصل دوران کودکی هر فرد به شمار می‌رود که می‌تواند فواید بسیاری به همراه داشته و در هویت بزرگسالی افراد، نحوه ارتباط‌گیری وی با محیط پیرامون، خانواده و جامعه تاثیرگذار باشد؛ در واقع بازی دریچه‌ای رو به رشد و تکامل مهارت‌های کودکانه است و هویت کودکان در چهارچوب بازی شکل می‌گیرد.
دوران کودکی یکی از مهمترین دوران‌های زندگی هر فرد به شمار می‌رود، چراکه مهارت‌های کودکان در این دوران شکل می‌گیرد و آنها راه‌های ارتباط با پیرامون خود را می‌آموزند، در این میان بازی کردن یکی از مهمترین اصول گذراندن دوران کودکی محسوب می‌شود و نه تنها سرگرمی برای کودکان به همراه دارد، بلکه در مسیر رشد و پرورش کودکان مؤثر واقع می‌شود.
به طور کلی نمی‌توان اهمیت بازی را در زندگی کودکان نادیده گرفت، هر یک از بازی‌ها مزایای خود را دارند، مهارت ویژه‌ای به کودک اعطا می‌کنند و در رشد کودک، نقشی خاص بر عهده می‌گیرند؛ در واقع کودک با بازی کردن می‌تواند خود را بهتر بشناسد و بسیاری از مهارت‌های خود را توسعه بخشد.
بنابر گفته متخصصان، کودکان از طریق بازی کردن می‌توانند مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی خود را به میزان زیادی پرورش دهند و بازی کردن با همسالان منجر می‌شود که کودکان بتوانند حل کردن تعارضات، به اشتراک‌گذاری وسایل، همدلی و کار تیمی را بیاموزند و در محیطی امن، احساسات خود را نسبت به دیگران پردازش کنند.
بازی کردن در سنین کودکی کنجکاوی کودکان را تحریک می‌کند و به آنها کمک می‌کند تا خود را بیشتر بشناسند، علایق خود را کشف کنند و پاسخ بسیاری از سوال‌های خود را بیابند؛ بر اساس تحقیقات انجام شده، بازی‌های کودکانه نقش مهمی در افزایش عزت نفس و اعتماد به نفس کودکان دارد و انجام بازی‌های مفید می‌تواند مسئولیت‌پذیری، مهارت‌های حل مسئله، مقابله با چالش‌ها و موانع را به کودکان بیاموزد.
عملکرد و واکنش‌های کودکان از طریق بازی توسعه می‌یابد و به تقویت خودتنظیمی در آنها منجر می‌شود و کودکان می‌آموزند که در موقعیت‌های استرس‌زا، تمرکز خود را حفظ کنند و هیجانات خود را به صورت کنترل شده بروز دهند، همچنین کودکان در روند بازی کردن، نحوه برقراری ارتباط سالم را یاد می‌گیرند و با جهان خود آشنا می‌شوند.
در واقع بازی کردن راهی طبیعی و لذت بخش برای فعال، پویا، سالم و شاد بودن کودک است و با توجه به اهمیت و نقش بازی در روند رشد کودکان و تقویت مهارت‌های آنها، بازی درمانی به یکی از روش‌های درمانی منتخب میان متخصصان مختلف بهداشت روان مانند روانشناسان، روانپزشکان، رفتاردرمانگرها، فیزیوتراپیست‌ها و مددکاران اجتماعی بدل شده است و بر اساس اعلام مؤسسه بین‌المللی بازی، تا ۷۱ درصد از کودکانی که به بازی درمانی روی می‌آورند ممکن است تغییرات مثبتی را تجربه کنند.
از جمله مزایای بازی درمانی می‌توان به قبول مسئولیت بیشتر در مورد بعضی رفتارها، توسعه استراتژی‌های مقابله‌ای و مهارت‌های خلاقانه، حل مسئله، احترام به خود، همدلی و احترام به دیگران، کاهش اضطراب، یادگیری، تجربه و بیان کامل احساسات، مهارت‌های اجتماعی قوی‌تر و ارتباطات خانوادگی قوی‌تر اشاره کرد.
بازی؛ مهمترین اصل دوران کودکی
عباس زارعی، مربی بازی کودک در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با بیان اینکه انواع بازی‌ها به ویژه بازی‌های فکری در رشد کودکان تأثیر بسزایی دارد، اظهار کرد: بازی می‌تواند به کودکان مهارت‌های بسیاری را بیاموزد، جنبه‌های مختلف رشد کودک از جمله رشد ذهنی، اجتماعی و عاطفی را تقویت کند و بازی‌هایی که با فعالیت جسمانی همراه باشند، در رشد و تکامل عضلانی کودک و هماهنگی جسم و ذهن کودکان تأثیر بسزایی خواهند داشت.
وی با اشاره به اینکه مهمترین اصل دوران کودکی هر فردی بازی کردن و داشتن آزادی عمل در بازی‌ها است، افزود: بازی‌های دوران کودکی فرد را در موقعیت‌های مختلف قرار می‌دهد و آنها را به نوعی برای زندگی واقعی و شرایط مختلف آن آماده می‌سازد.
مربی بازی کودک با بیان اینکه تأثیر انواع بازی‌ها به ویژه بازی‌های فکری بر جسم و روح و جنبه‌های مختلف رشد کودکان به گونه‌ای اثبات شده است که امروزه از آموزش مبتنی بر بازی در سیستم‌های برتر آموزشی جهان استفاده می‌شود، تصریح کرد: افزایش خلاقیت و نیروی تخیل در کودکان از جمله فوایدی است که ابزارهایی ساده مانند اسباب بازی لگو برای کودکان به همراه دارد.
شکل‌گیری چهارچوب هویت کودک در قالب بازی
بازی‌های دسته جمعی و گروهی، مهارت‌های اجتماعی افراد را تقویت می‌کند و افزایش تعامل با همسالان را در پی خواهد داشت، همچنین کودکان در قالب بازی می‌توانند احساسات خود را ابراز کنند و با احساساتی از جمله عشق، شادی، نگرانی و ترس آشنا شوند.
اصل تنوع باید برای بازی‌هایی که برای کودکان در نظر گرفته می‌شود، مد نظر قرار داشته باشد، چراکه تنوع در بازی‌ها از دل‌زدگی کودکان جلوگیری می‌کند و هر بازی جنبه متفاوتی از شخصیت کودک را رشد می‌دهد و مهارت متفاوتی به او می‌آموزد.
زارعی بازی کودک با بیان اینکه کودکان با بازی کردن نسبت به طبیعت و پیرامون خود شناخت پیدا می‌کنند، اضافه کرد: والدین باید در بازی کردن همراه کودکان خود باشند، چراکه حضور آنها می‌توانند تجربیات متفاوتی را برای کودکان رقم بزند و در احساس امنیت کودک تأثیرگذار است.
کودکان هنگام بازی کردن شخصیت واقعی خود را آشکار می‌سازند و چهارچوب هویتی آنها در قالب بازی شکل می‌گیرد، در واقع بازی به نوعی راهی برای ارتباط با دیگر افراد و تخلیه هیجانات باز می‌کند و می‌تواند بسیاری از اختلالات رشدی و روحی و روانی کودک را آشکار سازد.
بازی درمانی برای چه کودکانی موفق واقع می‌شود؟
فائزه عابدی، مربی بازی کودک با بیان اینکه در پشت زمینه هر بازی فکری اهدافی گنجانده شده است که بر شخصیت کودکان تأثیر می‌گذارد، اظهار کرد: بازی‌ها هدفی مشخص را دنبال می‌کنند و کودکان پیش از ورود به جامعه‌ای بزرگ‌تر، در قالب بازی‌ها مهارت‌های بسیاری را کسب می‌کنند و نکات متعددی را می‌آموزند.
وی با بیان اینکه پرورش یادگیری، تقویت قدرت حل مسئله، تقویت قدرت تخیل و خلاقیت و افزایش آگاهی از جمله فواید بازی‌های فکری برای کودکان است، افزود: با توجه به تأثیر بازی‌ها و جنبه‌های مختلف شخصیت کودکان، بازی درمانی به یکی از درمان‌های مؤثر در علم روانشناسی تبدیل شده است.
از جمله شرایطی که بازی درمانی می‌تواند در آن موفق واقع شود و مهارت‌های کودکان را افزایش دهد، می‌توان به تأخیر در رشد یا درگیری کودک با اختلالات یادگیری، داشتن رفتارهای پرخاشگرانه، تجربه اتفاقاتی ناخوشایند، درمان افسردگی و اضطراب، بیش فعالی یا نقص توجه و اختلال طیف اوتیسم اشاره کرد.
کودک هنگام انتخاب بازی باید آزادی عقیده داشته باشد
عابدی با بیان اینکه کودکان هنگام بازی کردن هیجانات درونی خود را بروز می‌دهند، ادامه داد: بازی‌های هدفمند باید از سن ۱.۵ تا دو سالگی به کودکان آموزش داده شود تا اختلالات روانی احتمالی کودک در قالب بازی‌ها آشکار شود.
وی با بیان اینکه والدین در انتخاب بازی‌ها و همراهی با کودک خود در فرایند بازی کردن باید نکاتی را مد نظر داشته باشند، گفت: کودکان باید در انتخاب بازی آزادی عقیده داشته باشند، در واقع والدین نباید به هر بهانه‌ای تلاشی برای تغییر نظر کودک خود برای انتخاب بازی کنند.
مربی بازی کودک اضافه کرد: والدین باید مد نظر داشته باشند که همراهی آنها با کودکان خود در فرایند بازی کردن می‌تواند عاملی تأثیرگذار در شکل‌گیری ارتباطی صحیح باشد، همچنین پدر و مادرها هنگامی که سلامت کودک مورد تهدید قرار ندارد، باید از امر و نهی کردن پرهیز کنند و برای اوقات فراغت کودکان مطابق با میل خود، برنامه‌ریزی نکنند.
بازی کردن می‌تواند فواید بسیاری برای کودکان به همراه داشته باشد که از جمله این فواید می‌توان به تحریک اولیه رشد مغز، تقویت هوش، شکل‌گیری تفکر خلاقانه، بهبود مهارت‌های کلامی و ارتباطی، ارتقای مهارت‌های کنترل عواطف و تنظیم هیجانات، رشد همدلی و شایستگی اجتماعی، ارتقای سطح جسمی و روانی، کسب تجربیات مفید در زندگی، برقراری رابطه بهتر و محکم‌تر با والدین، مربیان و همسالان اشاره کرد.
در واقع بازی کردن برای رشد کودک ضروری است و می‌تواند شرایط بهتری را برای یادگیری کودکان فراهم کند؛ والدین کودکان باید توجه داشته باشند که تمام زندگی کودک در قالب بازی شکل واقعی به خود می‌گیرد، تجارب زندگی کودکان از طریق بازی کسب می‌شود و بازی موجب رشد و تحول کودکان می‌شود، در واقع کودکان از طریق بازی خلاقیت‌های خود را شکوفا می‌کنند و بازی در تربیت احساسات کودک تأثیر بسزایی دارد.
در این میان بازی نکردن کودکان، فرایند دشوارتری را برای رشد آنها پدید می‌آورد، این کودکان دیرتر از همسالان خود مهارت‌ها را می‌آموزند، ممکن است اعتماد به نفس کمتری داشته باشند و در توسعه مهارت‌های اجتماعی و تعامل با دیگر افراد دچار مشکل شوند، بازی‌ها طیف وسیعی دارند و والدین و مربیان باید تنوع بازی‌ها را مد نظر داشته باشند، چراکه هر بازی مهارت‌های مختلفی را توسعه می‌بخشد.