بهانه ای برای یادآوری حس جست‌و‌جوگری و ساختن و آفریدن که در هر کودکی وجود دارد. کودکان برای پرورش و بروز این توانایی خود به حمایت و آگاهی ما نیاز دارند. این مطلب می تواند به پدر و مادرها و آموزگاران نگاه تازه ای در این باره ببخشد.
هنگامی که شما خلاقیت و حل مسئله را در کودک تان تشویق می کنید، در او مهارت انجام کارها را پرورش می دهید. وقتی مارلا و خانواده اش به خانه ی جدید اسباب کشی کردند، دو فرزندش، جینی ۹ ساله و نیکی ۴ ساله، با علاقه، جعبه های اسباب جدید را به حیاط پشتی بردند. جعبه ها، توجه دو نفر از کودکان همسایه را به خود جلب کرد. هر چهار کودک مشتاقانه به بازی با جعبه ی ها مشغول شدند. هنگامی که مارلا از آن ها پرسید: می خواهید با این جعبه ها چه کار کنید؟ دریچه ی سد باز شد و ایده ها فوران کردند:
جف گفت: "ما می توانیم به عنوان طبل از این جعبه ها استفاده کنیم."
دنیس گفت: "بیایید بپریم توی جعبه ها بعد بپریم بیرون."
نیکی گفت: "بیابید از آن ها برای حیوان های مان خانه درست کنیم."
جینی گفت: "چرا با این جعبه ها قلعه ای برای بازی مان نسازیم؟"
همان طور که می بینید، کودکان راه های گوناگونی برای حل مسئله ای واحد پیشنهاد کردند. زاویه ی دید ویژه و منحصر به فرد هر کودکی در فرآیند اختراع، شگفت انگیزاست. در واقع، آنچه کودک اختراع می کند، دریچه ای است به علایق و فرآیند تفکر ژرف تر او. هنگامی که کودک تان اختراع احمقانه و عجیب خود را که از مواد بازیافتی ساخته است، به خانه می آورد، این موضوع را به یاد داشته باشید. آنچه او می سازد، دستاورد فکر کردن و تجربه کردن است، اگر چه اثری هنری یا وسیله ای علمی نباشد.
ساختن، به انواع گوناگون تفکر نیاز دارد
ساختن به توانایی ای نیاز دارد که کودکان به طور طبیعی آن را دارند: خلاقیت و تخیل. تفکر خلاق یک مهارت مهم در زندگی است که برای انجام هر کاری ضرورت دارد، به ویژه حل مسئله. اختراع کردن یک چیز، به منزله ی حل یک مسئله است. به خاطر سپردن اطلاعاتی مانند حروف و اعداد لازم است، اما آنچه کودک را به تفکر وامی دارد، تنها اطلاعات نیست. توانایی بهره گیری از اطلاعات به روش ها ی نو و خلاق است که کودک را متفکر بار می آورد. بسیار اهمیت دارد که کودک تان آگاه شود که با داده هایی که دارد می تواند چه کارهایی انجام دهد. او باید بداند که چگونه از آنچه در دسترس دارد، برای اختراع چیزی که نیاز دارد، استفاده کند. فرآیند اختراع، کودک شما را به تفکر انتقادی و دو نوع تفکر خلاق، تفکر سیال و تفکر منعطف وا می دارد.
تفکر انتقادی، توانایی ای است که بر پایه ی آن، یک ایده یا مشکل در ذهن به بخش های جداگانه تقسیم می شود. جدا کردن، مقایسه ی شباهت ها و تفاوت ها، گروه بندی مهارت های تفکر انتقادی است که کودکان به طور معمول از آن ها استفاده می کنند. برای نمونه، هنگامی که از او می خواهید قطعه هایی با اندازه ی مختلف را برای ساختن پلی مقاوم با هم مقایسه کند، مهارت های تفکر انتقادی خود را به کار می گیرد.
تفکر سیال به معنای توانایی اجرای ایده هاست و هنگامی در عمل تحقق می یابد که کودک شما به طور عملی با ابزار فیزیکی یا ذهنی کار می کند. فکر کردن درباره ی همه ی مسیرهایی که می تواند برای رفتن به مدرسه انتخاب کند، یا نام بردن همه ی چیزهایی که آبی رنگ هستند، مثالی از این نوع تفکر است.
تفکر منعطف توانایی در نظر گرفتن امکانات گوناگون یا دیدن موضوع یا موقعیت از زاویه های گوناگون است. خردسالان از این توانایی به میزان بالا برخوردارند. هنگامی که از گلدان به جای کلاه و از قاشق به عنوان میکروفون استفاده می کنند یا وقتی که درباره ی دلایل ناراحتی کودکی در تصویر کتاب داستان شان می اندیشند، از این توانایی خود بهره می گیرند.
چگونه کودک شما چیزی را اختراع می کند؟
هنگامی که کودک تان یک کشف جدید می کند، به او نگاه کنید و گوش فرا دهید. به این ترتیب، درباره او به چیزهای مهمی پی خواهید برد. گروهی از کودکان به طور کاملا طبقه بندی شده، اندازه و شکل قطعات را خواهند آموخت و گروهی دیگر به شکل ناگهانی و در یک بازی نمایشی به این دانش دست خواهند یافت. همه ی کودکان، علاقه و مهارت های تفکر خلاق و انتقادی را هنگام اختراع کردن نشان خواهند داد. دکتر هاوارد گاردنر، استاد دانشگاه هاروارد، که تئوری هوش چندگانه را ارائه کرده است، هوش را این گونه تعریف می کند: "ظرفیت حل مشکلات یا ساختن چیزهایی که در یک فرهنگ، ارزشمند است". فعالیت هایی که در فرآیند اختراع انجام می گیرند، یکی از بهترین راه های فراهم آوردن فرصت برای استفاده از هوش منحصر به فرد کودک شماست.
جالب است بدانید که بیشتر وقت ها دخترها و پسرها رویکردهای متفاوتی به اختراع کردن دارند. در حالی که پسرها به فعالیت های فیزیکی تمایل دارند یا علاقه مند به ساختن چیزهای بزرگ و نمایشی هستند، دخترها آرامش و تمرکز را ترجیح می دهند. آن ها اغلب در ساخته های شان به جزئیات توجه می کنند و هنگام ساختن، بیشتر به مشارکت توجه دارند. هنگام بحث با کودک خود، دقت کنید، نظریه هایی مانند این که پسرها سازنده هستند و دخترها تنها دستیار، ممکن است به تبعیض جنسیتی تعبیر شود. از این نظریه ها به عنوان فرصتی برای بحث یا خواندن کتاب هایی درباره ی مردان و زنان مخترع و اندیشمند استفاده کنید.
پشتیبانی از نوآوری کودک
نخستین گام برای برانگیختن قوه ی ابتکار کودک تان، در دسترس قرار دادن مقدار زیادی مواد و ابزار جالب توجه است. او در این مرحله، پیوسته به توجه، پرسش های خوب و گفت و گو برای توصیف ایده های جدید خود نیاز دارد. شما در طول فعالیت های ابتکاری کودک تان نقش چندگانه دارید. به عنوان مراقب، مهم است که مشاهده کنید، گوش بدهید و ایده ی اولیه ی کودک را با مواد ابتکاری پی بگیرید و ادامه دهید. خردسالان اغلب ایده های متفاوت و بهتری برای استفاده از ابزار و انجام کارها دارند. به عنوان پشتیبان، با تشویق تلاش های کودک تان، از او پشتیبانی می کنید. هنگامی که او در حال اجرای ایده اش است، بگویید: "وای ببین چند راه مختلف برای استفاده از این جعبه ها پیدا کردی. گذاشتن جعبه ی کوچکتر بالای بقیه، فکر خوبی بود، چون نمی افتد."
می توانید با پرسش های برانگیزاننده، برای او نقش تسهیل گر داشته باشید. پرسش های درست و مناسب، کودک شما را به راه های جدید تفکر راهنمایی می کنند. سوال های باز - پرسش هایی که تنها پاسخ بله یا خیر نداشته باشند، کودک را به تفکر خلاق و حل مسئله فرا می خوانند. پرسش هایی مانند:
درباره ی این چه فکر می کنی؟
بهتر است بعد از این چکار کنیم؟
با این جعبه ی تخم مرغ یا کاغذ توالت یا کیسه و ... چه کارهایی می شود انجام داد؟
چگونه می توانیم این را بهتر کنیم؟
چه اتفاقی می افتد اگر...؟
کودک شما همیشه به شما نگاه می کند. برای همین مهم است که نقش یک الگو را برای او داشته باشید. هنگامی که او شما را در حال یافتن و آفریدن راه حل های خلاق و ابتکاری می یابد، نمونه های ارزشمندی از تفکر خلاق را در زندگی می بیند. یک راه برای کمک به دیدن این فرآیند، بازگو کردن مرحله های آن درزمانی است که خودتان دارید این فرآیند را انجام می دهید. برای نمونه، می توانید بگویید: "من یک مشکل جالب دارم. حوصله ی ما از چاپ دستی سر رفته است. فکر می کنی چه کار دیگری می توانیم با استفاده از رنگ انجام بدهیم؟" وقتی شما این گونه رفتار می کنید و واژه هایی مانند "فکر کردن، مسئله و گمان کردن "را به کار می برید و بر آن ها تاکید می کنید، کودکان نیز از این واژه ها برای توصیف روند تفکر خلاق خود استفاده خواهند کرد.
زمان و فضا سازی برای ابتکار
زمان برای کشف و اختراع بسیار اساسی است. خردسالان، شایسته ی آن چیزی هستند که یونانیان باستان آن را: زمان مقدس یا محافظت شده و فضایی برای انجام کارهای مهم و متفکرانه، می نامیدند. هنگامی که کودک شما برای فکر کردن و اصلاح ایده هایش زمان داشته باشد، همه ی چیزهایی که یاد گرفته است می توانند به تحقق معنادار مهارت ها و دانسته هایش کمک کنند. مهم است جای امنی پر از مواد جالب توجه پیرامون کودک فراهم کنید. دختر ۴ ساله ای که با قوطی خالی فیلم، فنجان های دسر، نوار کاست و کاغذ، بازی می کرد، با این مواد دهکده ای در جزیره ی منطقه ی گرمسیری ساخت. به جای تمرکز بر موضوع ویژه ای فضای مناسبی برای اختراع، کودک شما را به استفاده ی همزمان از بسیاری از مهارت های اساسی به روشی خلاق تشویق می کند. حسن کار اینجاست که شما نیازی ندارید مواد گران قیمت یا فضایی اضافی برای این کار در نظر بگیرید. تنها چیدن چند ابزار جالب روی میز یا گوشه ای کوچک و افزودن گاه به گاه چیزهای نو کافی است.
می توانید با "جعبه ی اختراعات" که در هر زمانی می شود از آن استفاده کرد، کار را آغاز کنید. سپس در صورت نیاز به فضا برای چیزی دیگر، آن را دور بیندازید. مواد را همواره تغییر دهید تا کودک تان همیشه چیزهای جدیدی برای استفاده در اختراع خود داشته باشد. می توانید ابزار نقاشی و دیگر هنرها مانند قیچی مناسب کودک، چسب مایع، نوار چسب، رنگ های لعابی، روبان، ماژیک، مداد شمعی و خرده ریز در دسترسش قرار دهید. نوار چسب های رنگی هم برای چسباندن و مقاوم کردن سازه ها بسیار مناسب اند و استفاده از آن ها برای کودکان راحت تر است. همچنین مقوا و مواد بازیافتی طبقه بندی شده در جعبه های کوچک. می توانید روی جعبه ها برچسب بزنید تا پیدا کردن آن ها راحت باشد.
ایجاد انگیزه برای اختراع در خانه
یکی از جنبه های لذت بخش طرح ایده ها، ایجاد امکان تجربه ی همکاری و هیجان انگیز بودن آن برای کودکان و والدین است. کودکان، بیشتر به چیزهایی فکر می کنند که به ذهن بزرگسالان نمی رسد، مانند درست کردن دود کش با رول کاغذ توالت برای خانه ی پرنده ها یا درست کردن کلاه با مقوا و روبان. آن ها به این ترتیب نه تنها از مهارت های تفکر خلاقانه و انتقادی استفاده می کنند، بلکه به مهارت های اجتماعی و تجربه ی کارهای گروهی دست می یابند. هنگامی که کودکان با دوستان شان برای بازی گرد هم می آیند یا وقتی بی کارهستند، آن هارا کنار جعبه ی اختراعات ببرید یا این امکانات را برایش فراهم کنید: جعبه ای از هدیه های کوچک تهیه کنید. کودکان، شگفتی یافتن گنج را دوست دارند. کیسه ای کاغذی یا پارچه ای را با چیزهای قدیمی و دور انداختنی هیجان انگیز پر کنید. در این بسته، دست کم چیزی شبیه سینی بگذارید تا کودکان بتوانند از آن به عنوان زیر بنای اختراع شان استفاده کنند. از کودک تان بپرسید:" با این هایی که در کیسه هستند، می توانی چه چیزهایی درست کنی؟"
از مواد طبیعی استفاده کنید. کودک شما می تواند چه کارهایی با گل های آفتاب گردان، میوه های کاج، گل های خشک شده و بنشن انجام دهد؟
جدا سازی: اختراع و نوآوری، تنها ساختن و به هم وصل کردن نیست، بلکه می تواند شامل جدا کردن چیزها و تکه تکه کردن آن ها هم باشد. دستگاه های مکانیکی دور انداختنی مانند تلفن ها، رادیو و تلفن های همراه قدیمی را در دسترس او قرار دهید تا آن ها را کشف کند.
بازی با سایه: موادی را که نور را بازتاب می دهند، مانند آینه های نشکن، فویل آلومینیم، جواهرات بدلی براق، چراغ قوه و عینک آفتابی فراهم کنید. با پرسش "از چند راه؟" او را دعوت کنید کشف کند "از چند راه" می تواند از وسیله ای مانند بشقاب، قرقره، کیسه، حلقه های پلاستیکی یا جعبه ی تخم مرغ استفاده کند. با کاغذ بازی کنید. کاغذها به شکل ها و بافت های گوناگونی در می آیند. انواع گوناگونی از فرآورده های کاغذی مانند بشقاب، پاکت، فنجان، جعبه های کوچک، کارت های تبریک و خرده کاغذ های دیواری جمع کنید.
کودک شما هر روز به شیوه ی خودش نوآوری می کند. این کار برای او درست مانند نفس کشیدن، طبیعی است. با پشتیبانی از قوه ی ابتکار ذاتی کودک، او را برای استفاده ی نوآورانه از دانشی که دارد و به دست خواهد آورد، تشویق کنید. همان گونه که آلبرت انیشتین می گوید: "تخیل بسیار مهم تر از دانش است. دانش برای همه ی ما که می دانیم و درک می کنیم، محدود شده است، در حالی که تخیل شامل همه ی جهان می شود و همه ی آن چه دانسته و درک خواهد شد. زیرا، دانش محدود است به آن چه اکنون می دانیم و می فهمیم، اما تخیل فراتر از زمان و مکان حرکت می کند."