فعالیت بدنی و ورزش تا حدود زیادی در نظام های آموزشی کم رنگ شده و جای خود را به فعالیت های فوق برنامه در علوم و ریاضیات داده است به طوریکه حتی در برخی مدارس زنگ ورزش به طور کلی حذف شده و تبدیل به کلاس جبرانی برای سایر دروس گشته است. این کاهش یا از بین رفتن فرصت برای فعالیت بدنی و ورزش در مدارس تنها مختص کشور ما نیست در بسیاری از کشورها از جمله در کشور امریکا، کارشناسان آموزش نگرانی خود را از کاهش ساعات فعالیت بدنی در مدارس اعلام کرده اند. این مسئله نه تنها تشدید کننده بروز مشکلات سلامتی در کودکان و نوجوانان از جمله چاقی و اختلالات وابسته به آن می شود، بلکه تاثیر منفی بر رشد مغز و فعالیت های ذهنی دانش آموزان نیز دارد. بسیاری از کارشناسان نظام آموزشی بر این باورند که ورزش و فعالیت بدنی نه تنها می تواند به سلامت جسمی دانش آموزان کمک کند بلکه به طور غیر مستقیم بر فعالیت های مغزی و به تبع آن بر یادگیری و نمرات دانش آموزان نیز اثر مثبت دارد.
افزایش فعالیت بدنی در مدرسه
افزایش زمان فعالیت های بدنی و ورزش در محیط مدرسه باید مد نظر برنامه ریزان تحصیلی از سطح ابتدایی تا عالی قرار گیرد. گنجاندن فرصت مناسبی برای انجام فعالیت های بدنی در ساعات تحصیل در مدرسه می تواند نتایج مهم و ماندگاری نه تنها بر سلامت جسم بلکه بر افزایش سطح هشیاری و فعالیت ذهنی دانش آموزان داشته باشد.
در سال 2013 یک برنامه مشترک بین چند دانشکده پزشکی، بهداشت و سلامت، تربیت بدنی و چند بنیاد دیگر انجام شد در این برنامه سعی شده بود نشان داده شود که چگونه با کمک و همکاری تمام نهادهای ذی مدخل در ارتباط با کودکان و نوجوانان می توان یک محیط سالم برای یادگیری و رشد دانش آموزان فراهم آورد. در این برنامه به طور همزمان بر عادات غذایی و فعالیت بدنی دانش آموزان تاکید شده بود و نتایج تغییرات و اصلاحات در این مسیر از طریق مقایسه نتایج به دست آمده توسط دانش آموزان در انواع امتحانات و آزمون های درسی و غیر درسی مورد بررسی قرار گرفته بود. که خلاصه آن به شرح ذیل است:
- بعد از حتی 20 دقیقه فعالیت بدنی، عملکرد مغز به طور چشمگیری افزایش می یابد. اما تنها 25% از دانش آموزان دبیرستانی در طول روز به اندازه 60 دقیقه فعالیت بدنی دارند.
- دانش آموزانی که صبحانه صرف می کنند، حافظه و تمرکز بیشتری دارند اما تنها 38% از دانش آموزان روزانه صبحانه می خورند.
- مدارس بهترین مکان برای آغاز و تشویق به فعالیت بدنی و ورزش هستند زیرا کودکان به طور متوسط 2000 ساعت از اوقات خود را به طور سالانه در مدارس سپری می کنند. اما مدارس به شیوه فعلی، زمان ناچیزی را صرف فعالیت های ورزشی و تغذیه سالم می کنند.
حمایت نهاد مدرسه از فعالیت بدنی
تلفیق کردن فعالیت ها بدنی و ذهنی در مدارس، زمانی بیشتری اثرگذاری را دارد که توسط مدیریت مدرسه حمایت شود. به عبارت دیگر تنها زمانی کودکان و نوجوانان به طور حقیقی در چنین برنامه هایی مشارکت می کنند و آن را جدی می گیرند که مدیران، معلمان و والدین خود را به طور عملی درگیر انجام فعالیت های بدنی در کنار انجام فعالیت های ذهنی و مشغله های کاری خود ببینند. به بیانی دیگر برای آموزش و تشویق دانش آموزان برای جدی گرفتن فعالیت ورزشی، باید انجام فعالیت بدنی به طور عملی و واقعی توسط همه بزرگسالان پیگیری شود و تنها یک شعار زیبا بر سر در مدارس باقی نماند.
چند پیشنهاد ساده برای نهادینه کردن ورزش در مدارس
اگر مدیر هستید:
- مسابقات ورزشی مختلف در مدرسه ترتیب بدهید. این مسابقات را نه تنها برای دانش آموزان بلکه برای معلمان و کادر آموزشی و اداری مدرسه نیز برنامه ریزی کنید. مثلا به طور دوره ای مسابقات والیبال، دو، فوتبال یا بدمینتون ترتیب دهید. این مسابقات می تواند به طور مجزا برای دانش آموزان یا معلمان باشد.
- خلاق باشید. شاید بتوانید گروه های برنده را با هم تلفیق کنید و دو یا چند گروه از معلم ها و دانش آموزان را گرد هم بیاورید که با هم مسابقه دهند چنین گروه بندی هایی می تواند به ایجاد جو صمیمیت بین معلم ها و دانش آموزان کمک کند.
- برنامه صبحگاهی را با کمی نرمش و فعالیت بدنی آغاز کنید. برای مثال می توانید از صفهای کلاسی بخواهید قبل از ورود به کلاس، دور حیاط مدرسه بدوند و بعد وارد کلاس بشوند.
- معلم ها را تشویق کنید در میانه درس از زنگ تفریح های کوتاه (حداکثر 5 دقیقه ای) برای تغییر جو کلاس استفاده کنند این فعالیت ها می تواند از چند بازی ساده و جذاب تا صرفا کف زدن و سرود خواندن در کلاس متغیر باشد.
- یک کمیته مخصوص پیگیری سلامت و ورزش در مدرسه تشکیل بدهید که اعضای این کمیته میتواند از بین معلم ها یا نمایندگان دانش آموزی تشکیل شود این کمیته می تواند به نحوه و چگونگی انجام فعالیت های بدنی و ورزشی در مدرسه نظارت کند و پیشنهادات عملی در اختیار کلاس ها یا مدیریت مدرسه قرار دهد.
- سعی کنید در طراحی و برنامه ریزی فعالیت های ورزشی از معلم های متخصص تربیت بدنی استفاده کنید تا احیانا فعالیت های در نظر گرفته شده، نامتناسب با سلامت و بهداشت شرکت کنندگان این برنامه ها نباشد.
- جشن های مدرسه را با تغذیه سالم همراه کنید و از آوردن انواع شیرینی و شکر و سایر خوراکی های ناسالم خودداری کنید.
- بوفه مدرسه را سالم سازی کنید. اجازه فروش خوراکی های ناسالم که حاوی قند و چربی و نمک فراوان هستند، ندهید و به جای آن از خوراکی های مقوی، سالم و تازه استفاده کنید (همچون لبنیات، مغزیجات و میوه).
- قرار ملاقات های خود را با معلم ها یا دانش آموزان تبدیل به قرارهای پیاده روی کنید مثلا وقتی می خواهید با کسی به صورت خصوصی صحبت کنید به جای اینکه او را به دفتر خود احضار کنید با او قرار پیاده روی در حیاط مدرسه بگذارید.
اگر معلم هستید
چه بخواهید و چه نخواهید جنبش و حرکت جزو وجودی بچه هاست بنابراین چه بهتر که این جنب و جوش را تحت کنترل بگیرید و به صورت هدفمند از آن استفاده کنید.
- بعد از 20 دقیقه یا نیم ساعت تدریس، به دانش آموزان 5 دقیقه استراحت بدهید این چند دقیقه را به یک بازی دسته جمعی که شامل فعالیت های بدنی است اختصاص دهید.
- معمولا مغز بعد از 15 تا 20 دقیقه تمرکز خود را روی یک موضوع از دست می دهد، بنابراین اگر 20 دقیقه به طور متناوب تدریس کرده اید، 5 دقیقه تنفس اعلام کنید تا مغز دانش آموزان تجدید قوا کند.
- اگر به دانش آموزان دوره ابتدایی درس می دهید می توانید به جای میز و صندلی، چند توپ یا صندلی بادی در کلاس قرار دهید برای کسانی که هوش حرکتی دارند و ساکت و ساکن نشستن برایشان دشوار است این دانش آموزان می توانند با نشستن روی این صندلی های بادی و حرکت در جا، هم به درس توجه کنند و هم حواس بقیه را پرت نکنند و هم بدون سر و صدا جا به جا شوند.
- در صورتی که دانش آموزانی با اختلال بیش فعالی کم توجهی ADHD یا سایر اختلالات کمبود تمرکز دارید، به طور متناوب آنها را درگیر یک فعالیت با دور تند و سپس یک فعالیت با دور کند کنید تا بتوانند ذهنشان را استراحت بدهند.
- از کاردستی استفاده کنید از بچه ها بخواهید مفاهیم درس را با کمک اشکال و احجام و وسایل مختلف به صورت دستی درست کنند.
- مشق شب نباید حتما نوشتنی باشد می توانید فعالیت های خلاق دیگری نیز در نظر بگیرید که متضمن حرکت باشد برای مثال از آنها بخواهید به جای نشستن و حفظ کردن درس علوم، به حیاط خانه یا پارک بروند و چند برگ جمع آوری کنند و گزارشی از مشاهدات خود را بنویسند در این صورت هم علوم می آموزند و هم برای یادگیری حرکت می کنند.
- به جای جایزه های خوردنی شیرین، از فعالیت های شاد و هیجان انگیز به جای پاداش استفاده کنید.
- چیدمان صندلی ها را در کلاس به صورت یو شکل یا دایره ای تغییر شکل دهید. همچنین می توانید برای کارهای گروهی چیدمان صندلی ها را به صورت حلقه های کوچک تغییر دهید که امکان جا به جایی و حرکت بین صندلیها در فضای کلاس برای دانش آموزان فراهم شود.
به خاطر داشته باشید:
- 10 درصد آنچه می خوانید
- 20 درصد آنچه می شنوید
- 30 درصد آنچه می بینید
را یاد می گیرید
ولی اگر این حواس را با هم ترکیب کنید نتیجه به مراتب افزایش می یابد به این صورت که:
- 50 درصد آنچه می بینید و می شنوید
- 70 درصد آنچه را بکه با هم بحث می کنید
- 80 درصد آنچه را که عملا تجربه می کنید
- و 95 درصد آنچه را به دیگران می آموزید
یاد می گیرید
بنابراین برای به حداکثر رساندن قوای ذهنی خود سعی کنید، هر چه بیشتر از فعالیت های متنوع استفاده کنید که متضمن استفاده از حواس مختلف شما باشد. فعالیت های بدنی در کنار فعالیت های ذهنی به دانش آموزان کمک می کند از تمام حواس خود برای یادگیری استفاده کنند.