مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور به عنوان یکی از مراکز ذیل وزارت علوم و فعال در حوزه سیاست‌گزاری و گفتمان‌سازی جریان‌های علم و فناوری در کشور و انجمن ترویج علم ایران نیز به عنوان یک مؤسسه غیرانتفاهی، از مراکز فعال در حوزه ترویج علم هستند که در سال ۹۸ برنامه‌های مختلفی را در حوزه ترویج علم و عمومی‌سازی آن اجرا کردند.
یکی از نخستین برنامه‌هایی که در سال ۹۸ از سوی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور به اجرا درآمد، دومین جشنواره "ترویج علم در پایان‌نامه‌های دانشجویی" بود. در این جشنواره دانش‌آموختگان هر یک از مقاطع ارشد یا دکتری که طی سال‌های ۹۶-۹۸ از پایان‌نامه خود دفاع کرده بودند، می‌بایست خلاصه‌ای از پایان‌نامه خود را در قالب ۲۰۰ الی ۴۰۰ کلمه (حدود یک صفحه) بنویسند و سپس به زبانی ساده و با استفاده از ابزارهای سمعی و بصری مورد نیاز خود، به حضار ارائه دهند.
از جمله اهداف برگزاری این جشنواره کاهش شکاف میان مردم و علم‌ورزان، جلب توجه دانشگاهیان و دانشجویان به چالش‌های پیش روی کشور و ارائه راه‌حل برای آنها، تشویق دانشگاهیان به برقراری ارتباط مستقیم‌تر با مردم و جلب توجه عمومی به آموزش غیررسمی و یادگیری مادام‌العمر عنوان شد.
وحید احمدی، رئیس مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور در این جشنواره که اردیبهشت ماه در دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران برگزار شد، ترویج علم در پایان‌نامه‌های دانشجویی را به برداشتن یک قسمت از دیوار علم- که بین دانشگاهیان و جامعه کشیده شده- تشبیه کرد و گفت: کشورمان سرمایه دانشگاهی بزرگی دارد که این سرمایه حدود یک میلیون پایان‌نامه (۱۴۰ هزار پایان‌نامه مقطع دکتری و باقی مربوط به کارشناسی ارشد) است و در راستای بهره‌مندی عموم از این سرمایه علمی باید پیوست یا خلاصه‌ای از پایان‌نامه‌ها به زبان عامه و همه‌فهم تهیه شود.
برگزاری کارگاه بین‌المللی سیاست‌گزاری علم و فناوری با حضور بیش از ۱۶ کشور عضو جنبش عدم تعهد
این کارگاه بین‌المللی سه‌روزه، خرداد ماه ۹۸ از سوی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور و با همکاری مرکز علم و فناوری کشورهای غیرمتعهد و سایر کشورهای در حال توسعه (مرکز علم و فناوری NAM دهلی نو) در وزارت علوم برگزار شد.
از مهم‌ترین اهداف این کارگاه که با حضور بیش از ۱۶ کشور عضو جنبش عدم تعهد برگزار شد، می‌توان به شناسایی بعضی از سیاست‌های پژوهشی مشترک کشورهای عضو مرکز علم و فناوری NAM از جمله شناسایی سیاست‌های ایران و سایر کشورهای در حال توسعه، شناسایی موضوعاتی برای تحقیق و فرصت‌های مالی، کمک به ایجاد گروه‌های فعال و تاثیرگذار برای حمایت نهادی از فعالیت‌های نوآورانه در سطح ملی و روستایی و کمک به ایجاد شبکه‌های رسمی و غیررسمی از افراد ذینفع، از جمله سیاست‌گزاران، دانشگاهیان، نوآوران و دیگران اشاره کرد.
در این کارگاه صاحب‌نظران بین‌المللی به ارائه تجارب و یافته‌های علمی خود در حوزه‌های سیاست‌گزاری ترویج علم، نوآوری و فناوری پرداختند و از جمله مهم‌ترین موضوعاتی که به آنها پرداخته شد، ارکان و فرآیندهای ترویج علم، مدل‌ها و چارچوب‌های نظری توزیع‌دهنده رابطه میان جامعه علمی و عامه مردم در فرآیند ترویج علم، بررسی روندهای جدید و سیاست‌گزاری منطبق با تحولات و ترندهای روز در حوزه ترویج علم و نیز حد و مرز دخالت دولت در حوزه ترویج علم بود.
نامگذاری روز تولد مریم میرزاخانی به نام روز "زنان در ریاضیات"
روز "زنان در ریاضیات" سال ۲۰۱۹ میلادی برای نخستین بار در جهان و همزمان با سالروز تولد مریم میرزاخانی (۱۲ می مقارن با ۲۲ اردیبهشت) گرامی داشته شد.
پیشنهاد نامگذاری این روز که از سوی کمیته بانوان انجمن ریاضی ایران مطرح شده بود، در جلسه عمومی بانوان اتحادیه بین‌المللی انجمن‌های ریاضی جهان در ۹ مرداد سال ۹۷ به تصویب رسید و اولین "گرامیداشت روز زنان در ریاضیات" نیز ۲۲ اردیبهشت همزمان با سالروز تولد "مریم میرزاخانی" در دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد و طی آن جمعی از نخستین بانوان فارغ‌التحصیل ریاضی و پیشکسوتان انجمن ریاضی ایران تقدیر شدند.
فعالیت‌های ترویجی موزه ملی علوم و فناوری ایران
موزه‌های علم و فناوری در دنیا در کنار نهادهای دیگر همچون مراکز علمی، نمایشگاه‌ها، جشنواره‌های علمی، همایش‌ها، انجمن‌های علمی و رسانه‌ها نقش مؤثری را در ترویج علم یا به عبارتی انتقال علم از لایه‌های بالاتر و تخصصی جامعه به لایه‌های پایین‌تر و عموم بازی می‌کنند.
در ایران نیز موزه ملی علوم و فناوری ایران از طریق نمایش تاریخ علم، دستاوردهای علمی، فرآیندهای علمی و ... در محل موزه و نیز برگزاری جشنواره‌های علمی و سایر برنامه‌ها نقش خود را در حوزه ترویج علم ایفا کرده است.
در آبان ماه سال ۹۸ و به مناسبت روز جهانی "علم در خدمت صلح و توسعه" (۱۰ نوامبر، ۱۹ آبان) و آغاز هفته ترویج علم در ایران موزه علوم و فناوری ایران با شهرداری تهران تفاهم‌نامه همکاری امضا کردند و به همین مناسبت جشنواره علم و عامه در محل باغ موزه قصر برگزار شد. در این جشنواره نهادهایی چون پژوهشگاه رویان حضور یافته و به معرفی دستاوردهای علمی خود به زبان ساده و همه فهم پرداختند.
از دیگر برنامه‌های ترویجی موزه علوم و فناوری ایران در سال ۹۸ می‌توان به برگزاری دو رویداد "جدولیف" و "جدولیوم" به مناسبت سال ۲۰۱۹، سال جهانی جدول تناوبی اشاره کرد. این موزه در اکتبر سال ۲۰۲۰ (اواخر مهر و اوایل آبان ۹۹)، میزبان نشست کمیته بین‌المللی موزه‌های علوم و فناوری (سیموست) با حضور ۷۰ کشور دنیا خواهد بود.
برنامه‌های هفته ترویج علم ۹۸ با محوریت "علم باز، برای همه"
هفته ترویج علم (از ۱۸ تا ۲۳ آبان ماه) در تهران با برگزاری رویدادهای مختلفی همراه بود، مسئولان بسیاری در این حوزه به اظهارنظر پرداختند و وعده‌هایی نیز برای سال آینده داده شد.
در سال ۲۰۱۹، روز علم در خدمت صلح و توسعه به مضمون "علوم باز" اختصاص یافت؛ با این مضمون که علوم یا علم باز را ابزاری برای دسترسی بیشتر به علم قرار دهیم، فرآیندهای علمی را مشمول همه بدانیم و نیز از آنها به مثابه ابزاری استفاده کنیم که خروجی علم را به راحتی در دسترس همه قرار می‌دهد.
در همین راستا برنامه‌های انجمن ترویج علم ایران در این هفته به موضوعات شناخت ایران‌زمین با محورهای آب و هوا و فرهنگ اختصاص داده شد و دلیل پرداختن به این موضوعات چنین عنوان شد که "بایستی افراد ابتدا از محیط پیرامون خود شناخت و آگاهی داشته باشند تا بتوانند درباره سایر موضوعات نیز اظهارنظر کنند."
طی این هفته صاحب‌نظران در نشست‌های تخصصی که در مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور برگزار شد، به موضوعات مهمی از جمله آینده‌پژوهی، آینده‌پژوهی در شرق، روزنامه‌نگاری علم، روزنامه‌نگاری محیط زیست، نقش رسانه در ترویج علم، ایده درهای باز دانشگاه و ... پرداختند.
همچنین در حوزه سیاست‌گزاری چنین عنوان شد که سال آینده برنامه مشخصی برای دانشگاه‌ها در حوزه ترویج علم تدوین می‌شود که بر مبنای اعطای نقش مسئولیت اجتماعی به دانشگاه‌ها خواهد بود؛ بر این اساس که ایفای نقش اجتماعی در حیطه مسائل اجتماعی از سوی دانشگاه‌ها مورد تشویق قرار گرفته و این موضوع در ارزش‌گذاری دانشگاه‌ها و اساتید لحاظ خواهد شد.
در پایان هفته ترویج علم سال ۹۸، مراسم اهدای جایزه ترویج علم از سوی انجمن ترویج علم ایران برگزار شد. این انجمن هر ساله از افراد یا سازمان‌هایی که بهترین و مؤثرترین فعالیت‌ها را برای همگانی کردن علم، گسترش اندیشه و فرهنگ علمی در ایران و کاربرد علم در هر یک از سطوح زندگی اجتماعی انجام داده‌اند، تقدیر می‌کند که امسال از سرویس علمی و دانشگاهی خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) نیز به پاس تلاش در جهت ترویج علم و تشویق عموم به فعالیت و زمینه‌سازی برای ارتقای بینش و تفکر علمی در جامعه تقدیر شد. بیستمین دوره جایزه ترویج علم در حالی به بخش خبری علمی و دانشگاهی ایسنا اعطا شد که خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) در بیستمین سال فعالیت خبری خود قرار داشت.
افتتاح کرسی یونسکو در ترویج علم با چشم‌انداز گفتمان‌سازی
کرسی یونسکو در ترویج علم به عنوان هفدهمین کرسی دانشگاهی یونسکو در ایران و به میزبانی مرکز تحقیقات علمی کشور، دی ماه ۹۸ افتتاح شد. کرسی‌های یونسکو، ارگان‌های ملی یا منطقه‌ای هستند که فعالیت‌های آنها پیرامون یک موضوع خاص علمی (در اینجا ترویج علم) متمرکز شده است. ریاست این کرسی را دکتر اکرم قدیمی، رئیس انجمن ترویج علم ایران بر عهده دارد.
وحید احمدی، رئیس مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور در مراسم افتتاحیه این کرسی، چشم‌انداز آن را گفتمان‌سازی در عرصه ترویج علم و شبکه‌سازی گفتمان‌ها عنوان کرد و گفت: منفعت این کرسی این است که از طریق آن می‌توانیم از مجاری و محمل‌های بین‌المللی استفاده کرده و صدای خود و مخاطبان‌مان را به دنیا اعلام کنیم. همچنین پیام‌ها و ارتباطات بین‌المللی را به مجموعه‌های داخلی برسانیم.
آغاز به کار اولین کارگروه کرسی با عنوان "زن و علم"
کارگروه "زن و علم" کرسی یونسکو در ترویج علم، نخستین رویداد "گفتمان پیشرو علمی: ایده‌ها و تجربه‌های زنان در علم و فناوری" را اواخر بهمن ماه ۹۸ -همزمان با هفته بزرگداشت مقام زن و مادر و روز جهانی "زنان و دختران در علم" در دانشگاه الزهرا(س) برگزار کرد. طی این مراسم در دو بخش دانش‌آموزی و اعضای هیئت علمی، از بانوان دارای ایده‌های علمی و فناورانه تقدیر شد.
در پایان این مراسم همچنین از "شبکه علمی متخصصان" به عنوان یک بانک اطلاعاتی از متخصصان، اساتید، محققان و اعضای هیئت علمی کشور رونمایی شد. این شبکه شناخت جامع و دقیق از توانمندی‌ها و ظرفیت‌های کشور را به خصوص شناخت ظرفیت متخصصین، پژوهشگران و اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی و پژوهشی ارائه می‌کند.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
همگانی کردن علم در اروپا سابقه‌ای طولانی دارد و ضرورت پرداخت به ترویج علم در جامعه مدرن به خوبی احساس می‌شود. خوشبختانه این موضوع در جامعه ایرانی نیز از سوی مسئولان امر جدی گرفته شده، اما هنوز با تحقق آن به‌ویژه با شعار "علم باز، برای همه" فاصله زیادی داریم. یکی از پیش‌نیازهای ترویج علم در جامعه، رفاه همگانی و تحقق عدالت آموزشی است.
و اما از جمله نهادهایی که می‌توانند قدم‌های مؤثری در همگانی‌سازی علم بردارند، دانشگاه‌ها هستند. چه بسا که در چند سال اخیر بر ضرورت برداشتن دیوارهای دانشگاه‌ها یا اصطلاحاً مرز دانشگاه با عموم مردم، در قالب برنامه‌هایی همچون "روز درهای باز" دانشگاه تأکید شده است.
در همین راستا سحر کوثری، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور در گفت‌وگویی با ایسنا طی هفته ترویج علم ضمن پرداخت به الزامات شکل‌گیری زیست‌بوم ترویج علم در کشور، بر نقش انجمن‌های علمی در ترویج علم تأکید و این پیشنهادات را مطرح کرد که در قدم اول، موضوع ترویج علم در اسناد توسعه دیده شده و به عنوان یک اقدام عملیاتی نیز، "دفاتر ترویج علم" در دانشگاه‌ها ایجاد شوند.
با توجه به اینکه در هفته ترویج علم سال 98 هیچ برنامه‌ای از سوی دانشگاه‌ها به مناسبت این هفته برگزار نشد، به نظر می‌رسد یک اقدام عملیاتی در دانشگاه‌ها بتواند نقش آنها را در همگانی‌سازی علم پررنگ‌تر کند.
در پایان، امیدوار هستیم از طریق اجرایی شدن برنامه‌های نهادهای متولی ترویج علم در کشور در لایه‌های سیاست‌گزاری، راهبردی و عملیاتی، جامعه ایرانی بتواند به تدریج شعار "علوم باز، برای همه" را محقق کرده و از این طریق گامی در راستای تحقق عدالت آموزشی و اهداف توسعه‌ای خود بردارد.