غلامحسین شکوهی (Gholamhossein Shokouhi)
تولد: ۴ تیر ۱۳۰۵ (خوسف)
درگذشته: ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۵
ملیت ایرانی
شهرت: استاد، سیاستمدار
غلامحسین شکوهی در سال ۱۳۰۵ در شهر خوسف بیرجند متولد شد. وی درسال ۱۳۱۱ به مدرسه‌ای در شهر خوسف رفت. و در سال ۱۳۲۳ با رتبه ممتاز از دانشسرای مقدماتی فارغ‌لتحصیل شد و به روستای خود برای آموزش بچه‌های روستا بازگشت. در سال ۱۳۲۷ دیپلم کامل ادبی را اخذ کرد و بعد از گذراندن دوره سربازی وارد دانشسرای عالی در تهران شد و در سال ۱۳۳۵ در رشته ادبیات فارسی با رتبه اول فارغ‌التحصیل شد و با بورس تحصیلی و بعد از ازدواج عازم سوئیس شد و در سال ۱۳۴۰ بود که غلامحسین شکوهی در رشته علوم تربیتی مقطع دکتری از دانشگاه ژنو سوئیس فارغ‌التحصیل شد. وی در سال ۱۳۴۱ به عنوان کارشناسی اداره کل مطالعات و برنامه و سپس ریاست اداره تحقیق و ارزشیابی در سال ۱۳۴۵ به فعالیت پرداخت.
خاطرات کودکی:
غلامحسین شکوهی در کودکی در دامان مادر پرورش یافت. مادر بزرگوارش اجازه خروج وی از خانه و بازی با کودکان را به وی نمی‌داد. در عوض هر روز عصر وی را از کوچه باغ‌های با صفایی به سوی مقبره مولانا محمد حسام قهستانی (۷۸۱ تا ۸۷۳ ه.ق) که نزد مردم محلی به پای تخت مشهور بود، می برد. استاد شکوهی همچون سایر مردم محل که به این آرامگاه حرمت بسیار می‌نهادند به آنجا علاقمند شد. در آنجا درویشی پیر معتلف بود که مردم وی را «یاهو» می‌نامیدند. استاد شکوهی بدلیل سکونت وی در آن آرامگاه به وی علاقه بسیار یافت. چنین زمینه‌ای موجب شد که استاد شکوهی بعدها پایان‌نامه دوره کارشناسی خود را درباره ابن حسام بنگارد.
دکتر شکوهی از خاطرات دوران کودکی و مدرسه، تصاویر واضحی را به یاد می‌آورد: «بعد از اینکه از کلاس چهارم دبستان فارغ‌التحصیل شدم، مرتباً می‌رفتم به مدرسه و در همان فضا می‌گشتم یا در کلاس‌ها می‌نشستم، چون مثل بقیه بچه‌ها بازی نمی‌کردم، اصلاً بازی بلد نبودم. ۲ سال باقی‌مانده آموزش ابتدایی را در دبستان‌های تدین و مدرسه ضمیمه دانشسرای مقدماتی گذراندم. در این مدرسه سطوح ابتدایی و متوسطه مثل دیگر مدارس وجود داشت و از پایان کلاس سوم دبیرستان یعنی پس از ۹ سال تحصیل، ۶ سال ابتدایی و ۳ سال متوسطه، دانش آموز می‌توانست در دانشسرای مقدماتی تحصیلات خود را انجام دهد تا برای آموزگاری در مدارس ابتدایی شهر و روستا آماده شود.»
شکوهی درباره کودکی‌ها و امیدهای زندگی‌اش خاطرات زیبایی را به یاد می‌آورد. او می‌گوید: «هیچ وقت فکر نمی‌کردم من که از جنوبی‌ترین نقطه استان خراسان برخاسته بودم، بتوانم مدارج ترقی را اینگونه طی کنم. پدرم علی اکبر، خیاط زبردستی بود. با نانی که او از راه خیاطی بر سر سفره می‌گذاشت، بزرگ شدم. در منطقه محرومی که بزرگ شدم و در آنجا درس هم دادم، همیشه استعدادهای درخشانی وجود داشته است.
دانش‌آموزی داشتم که هر مسأله‌ای را می‌دادم حل می‌کرد، از ۱۲ کیلومتری خوسف می‌آمد و برمی‌گشت. یک روز به مدیر مدرسه گفتم: یکی از اتاق‌های کوچک مدرسه را به این بچه بدهید که این قدر مجبور نباشد عصر برود و دوباره صبح روز بعد برگردد تا بالاخره اتفاقی افتاد. یک روز خواستم این دانش‌آموز را امتحان کنم و مسأله‌ای داده باشم که نتواند حل کند، آن روز پنجشنبه دو مسأله دادم و برای مسأله سوم گفتم: طول درخت سنجدی که در وسط حیاط مدرسه است را محاسبه کنید. صبح روز شنبه که به مدرسه رفتم، جواب حاضر این دانش‌آموز را روی میز دیدم. او روز جمعه این ۱۲ کیلومتر را طی کرده بود و به مدرسه آمده بود و یک چوب دو متری را هم با خود آورده بود و طول سایه آن (چوب) را اندازه گرفته و طول سایه درخت سنجد را هم اندازه‌گیری کرده بود و با یک تناسب که دو متر ارتفاع این قدر سایه دارد، این قدر سایه چه مقدار ارتفاع دارد؟ طول درخت را محاسبه کرده بود. اسم این پسر غلامحسین حقداد بود. البته از سال ۱۳۲۸ از او خبری نداشتم تا این که در سال ۱۳۷۲ که در دانشگاه بیرجند تدریس می‌کردم، با دانشجویی به نام زهرا حقداد روبرو شدم که معلوم شد دختر همان دانش‌آموز خلاق است که خدا را شکر با داشتن پنج فرزند که همگی فارغ‌التحصیل رشته‌های مختلف هستند و متوجه شدم یکی از آنها استاد دانشگاه کالیفرنیا شده است.»
اوضاع اجتماعی و شرایط زندگی:
غلامحسین شکوهی در سال ۱۳۰۵ در قصبه خوسف از توابع بیرجند متولد شد. در این قریه مقبره یکی از شعرای قرن نهم هجری بنام ابن حسام قرار داشت. اعتقادات محلی و علاقه شخصی استاد از دوران کودکی به این محل در شکل گیری فکر وی موثر بود. خانواده استاد شکوهی خانواده‌ای متوسط الحال بودند. پدر استاد به کار قنادی، خیاطی و حتی صاحب املاکی بود مشغول بود اما به سختی توان تأمین نیازهای مالی خانواده را داشت.
تحصیلات رسمی و حرفه‌ای:
غلامحسین شکوهی در سال ۱۳۱۱ وارد دبستان چهار علامه قریه خوسف شد. بعدها نام این دبستان بنام خیام و سپس بنام ابن حسام نامگذاری شد. وی در ۱۳۱۵ تحصیلات ابتدایی را بپایان برد اما بدلیل مشکلات مالی و تحصیل در شهر بیرجند به مدت یک سال و سه ماه از تحصیل فاصله گرفت. اما از سال ۱۳۱۶ برای تحصیل در دانشسرای بیرجند به آن شهر رفت و پس از هفت سال در خرداد ۱۳۲۳ مدرک دیپلم را از دانشسرای مقدماتی دریافت نمود. پس از مدتی تدریس و نیز پس از شاگرد اولی و بورس دانشجویان ممتاز در سال ۱۳۳۶ به ژنو اعزام شد. و تا سال ۱۳۴۱ که به ایران بازگشت مدرک‌های دیپلم مقدماتی، دیپلم علوم تربیتی، لیسانس و نیز دیپلم راهنمایی شغلی را دریافت نمود. مدتی بعد نیز از انستیتوی ژان ژاک روسو به دریافت دکترای تعلیم و تربیت نائل آمد.
خاطرات و وقایع تحصیل:
غلامحسین شکوهی در سال ۱۳۱۶ پس از پایان تحصیلات ابتدایی عازم شهر بیرجند شد، همراه با پدر سوار بر الاغی به سوی شهر رفتند و در نیمه راه که شب فرا رسید، استاد شکوهی که در روستای کوچک خوسف رشد نموده بود، برای اولین بار چراغ برق و روشنایی حاصل از آن را دید. روز بعد وی با پدرش به شهر بیرجند رسیدند و پدرش به دلیل علاقه بسیاری که به تحصیل وی داشت، اتاقی برای وی اجاره نمود. بنابراین استاد شکوهی از ۱۲ سالگی زندگی مستقل خود را آغاز نمود.
فعالیت‌های ضمن تحصیل:
غلامحسین شکوهی پس از پایان تحصیلات ابتدایی مدتی را به همکاری با مدیر دبستان سابق خود بنام سیدرضا هاشمی پرداخت و حتی گاهی از سوی وی به تدریس مشغول می‌شد.
استادان و مربیان:
از استادان وی می‌توان به استادانی چون «پیاژه» و «دوتران» در دانشگاه ژنو اشاره کرد. ژان پیاژه استاد بسیاری از چهره‌های نامی معاصر ایران در حوزه‌های علوم اجتماعی بوده است.
هم‌دوره‌ای‌ها و همکاران:
اندکی پیش از غلامحسین شکوهی کسانی چون کاردان، دکتر منصور، دکتر و خانم دکتر دادستان از انستیتوی ژان ژاک روسو مدرک دکترای تعلیم و تربیت را اخذ نمودند.
همسر و فرزندان:
خانم صفرا سره همسر غلامحسین شکوهی، که در کنار وی در سوئیس تحصیلات عالیه را گذرانده بود کتاب «روش فعال کودکستان» را نیز از ایشان به یادگار مانده است. همسر وی یکی از همکلاسی‌های دکتر شکوهی بوده است.
وقایع میانسالی:
غلامحسین شکوهی در سال ۱۳۸۰ همکلاس دیرین و همسر او بر اثر سکته قلبی از دنیا رفت. مرگ همسر، موجب شد که او از تدریس و کارهای پژوهشی دست بکشد. دو سال و نیم پس از مرگ همسر، شکوهی سکته خفیف مغزی کرد در نتیجه طرف راست بدن او و نیز تکلم‌اش مختل شد که با فیزیوتراپی و سعی خودش، دوباره قادر به حرف زدن و مطالعه شده است.
مشاغل و سمت‌های مورد تصدی:
در سال ۱۳۴۵ غلامحسین شکوهی با عنوان استادیار به دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران منتقل شد جایی که علاوه بر ۲۷ سال تدریس موفق و سازنده، سال‌هایی را به کارهای اجرایی از جمله مدیریت گروه و ریاست دانشکده علوم تربیتی پرداخت. دکتر شکوهی به عنوان اولین وزیر آموزش و پرورش در سال ۱۳۵۷ بعد از انقلاب ایران (۱۳۵۷) منصوب شد.
پس از استعفا در کنار تدریس دانشگاهی ریاست شورای عالی آموزش و پرورش را برای مدت یک دوره چهارساله بر عهده داشت.
در سال ۱۳۶۵ شکوهی به مدت یک سال برای استفاده از فرصت مطالعاتی به ژنو اعزام شد و در دفتر بین المللی تعلیم و تربیت وابسته به سازمان یونسکو به تحقیق و مطالعه پرداخت. وی معاونت رئیس دانشکده علوم تربیتی تا سال ۱۳۷۲ بر عهده داشت.
فعالیت‌های آموزشی:
غلامحسین شکوهی از یازده سالگی بطور غیر رسمی به عنوان همکاری با مدیر دبستان ابن حسام گاهی به تدریس می‌پرداخت. وی از دانشسرای مقدماتی بیرجند دیپلم گرفت و در خوسف به تدریس پرداخت. مدتی بعد در روستای گل (در نزدیکی خوسف) به تدریس پرداخت. استاد شکوهی پس از اخذ مدرک دکتری از ژنو، به ایران برگشت. مدتی را بطور رایگان در تهران به تدریس «روش‌ها» ، «راهنمایی شغلی» پرداخت. مدتی نیز بدلیل بیماری به بیرجند رفت و در دانشگاه بیرجند تدریس نمود. سال ۱۳۴۱ پس از بازگشت از ژنو، شکوهی در وزارت فرهنگ آن زمان در دفتر مطالعات تربیتی که بعد به اداره کل مطالعات و برنامه‌ها تغییر نام یافت مشغول به کار شد و به تدریج در دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران، تربیت معلم مامازن ورامین و دانشگاه فردوسی مشهد تدریس در حوزه‌های آموخته‌اش را آغاز کرد.
در سال ۱۳۴۵ شکوهی با عنوان استادیار و بعد دانشیار و استاد به دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران منتقل شد و به تدریس ادامه داد.
آرا و گرایش‌های خاص:
غلامحسین شکوهی به تدریس عملی در ریاضیات و بیشتر رشته‌های درسی اعتقاد داشت. بی‌شک زحمات غلامحسین شکوهی در تاریخ آموزش و پرورش کشور ما فراموش نخواهد شد. شکوهی کودک را در نظام تعلیم، کانون توجه قرار می‌داد و شرط لازم معلمی را پذیرش کودک به عنوان انسانی مستقل و دارای ویژگی‌هایی می‌دانست که باید آنها را شناخت و سپس به پرورش و آموزش او پرداخت.
او تفاوت‌های فردی در کودکان را اصلی انکارناپذیر می‌دانست و در این باور بود که هرگاه به این تفاوت‌ها در نظر و عمل تن ندهیم، در مسیر کار خود توفیقی نخواهیم داشت.
شکوهی می‌گوید: «درد بزرگ ما در عرصه تعلیم و تربیت این است که معلمین و دانش آموزان خیلی زحمت می‌کشند، ولی آن فایده‌ای که باید به دست نمی‌آورند و آن هم ناشی از روش تدریس اشتباه است، ما چون عجله داریم زود برسیم، هرگز نمی‌رسیم. گاهی اتفاق می‌افتد که بچه‌ها بگویند اسفند ماه دروس را دوره می‌کنیم. برای چه اسفند ماه دوره می‌کنند؟ برای این که عجله دارند. عیب بزرگ این است که سؤال و جواب را خودمان به دانش‌آموزان می‌دهیم و حال این که باید بگذاریم آنها مجال فکر کردن داشته باشند.
پیاژه می‌گفت: هر وقت بچه‌ها از من سؤالی می‌کردند، می‌گفتم: خودت چه فکر می‌کنی؟ بچه جواب نمی‌داد و پس از مدتی دوباره همان سؤال را می‌پرسید، اما این مرتبه با اطلاعات بیشتری سؤال را می‌پرسید و این باعث تفکر می‌شد.»
آثار:
از جمله آثار وی در بخش تألیف، «روش آموختن حساب و هندسه»، «مبانی اصول آموزش و پرورش» با ۴۵ بار تجدیدچاپ، «تعلیم و تربیت و مراحل آن» با ۲۰ بار تجدید چاپ و در بخش ترجمه «تعلیم و تربیت» تألیف امانوئل کانتو و «مربیان بزرگ» تألیف ژان شانو می‌باشد. دکتر شکوهی بیش از ۶۰ مقاله در نشریات علمی داخلی و دو مقاله در مجلات معتبر خارجی منتشر کرده‌است.
- تألیف تعلیم و تربیت و مراحل آن، ۱۳۶۲
- تألیف روانشناسی سال سوم آموزش متوسطه عمومی- اقتصاد و فرهنگ و ادب، ۱۳۶۰
- تالیف مبانی و اصول آموزش و پرورش، ۱۳۷۲
- ترجمه «مربیان بزرک»، ۱۳۵۵
- ترجمه «تعلیم و تربیت»
غلامحسین شکوهی در روز پنج شنبه ۱۶ اردیبهشت ۹۵ در سن ۹۰ سالگی درگذشت. روحش شاد و یادش گرامی باد.