در کشوری که فعالان نظام آموزش عالی آن به محیط زیست شهر احترام می گذارند و برای ارتقای شاخص های کیفی محیط زیست دانشگاه محل تحصیلشان تلاش می کنند، می توان امیدوار بود که این فرهنگ والا به سایر اقشار جامعه نیز انتقال داده شود، اما اگر این قشر فرهیخته جامعه حتی برای محیط زیست دانشگاهشان هم اهمیت قائل نباشند، دور از ذهن نیست که در فضای بیرون دانشگاه نیز احترام به محیط زیست، به عنوان موضوعی حیاتی قلمداد نشود. در واقع می توان گفت بین احترام به محیط زیست دانشگاه و احترام به محیط زیست شهر، رابطه ای مستقیم وجود دارد. دانشجو یا استاد دانشگاهی که برای حفظ و اعتلای محیط زیست فضای دانشگاه تلاش می کند، حکم سفیر فرهنگی برای محیط خارج از دانشگاه را به عهده دارد که می تواند بر شاخص های کیفی محیط زیست شهر تاثیر مثبت بگذارد.
تصور کنید در کشوری که دانشجو برای فضای سبز دانشگاه اهمیت قائل نیست، نمی توان توقع داشت وضع محیط زیست در این شهر بهتر از فضای دانشگاه باشد.به همین منظور، بیش از یک دهه است که کاربرد مفهومی نوین به نام «دانشگاه سبز» در محافل علمی و دانشگاهی جهان رونق پیدا کرده است و فعالان آکادمیک ـ بخصوص در کشورهای توسعه یافته ـ تلاش می کنند محیط دانشگاه را به محیطی دوستدار طبیعت نزدیک کنند و سایر دانشجویان را نیز به سمت و سوی حفاظت از طبیعت دانشگاه تشویق کنند.
فعالان دانشگاه سبز معتقدند دانشگاه سبز، شهری سبز و در نهایت جامعه ای سبز را به ارمغان می آورد، زیرا نهادینه شدن فرهنگی والا در جمع دانشگاهیان، دیر یا زود در جامعه هم رخنه پیدا می کند و اثر آن در جامعه هم نمایان خواهد شد. آنها بر این باورند که فضای دانشگاه می تواند به عنوان نمونه ای موفق و الگویی قابل توسعه برای فضاهای بیرون از دانشگاه شناخته شود و برای این کار به هماهنگی و همکاری بین همه ساکنان دانشگاه ها نیاز دارد.
فعالیت های سبز دانشگاهیان
دانشگاهیانی که برای تحقق دانشگاه سبز فعالیت می کنند، از راهکارهای مختلفی برای ارتقای محیط زیست فضای دانشگاه استفاده می کنند. استفاده از انرژی های پاک، یکی از عمده راه حل های آنان برای کاهش جلوگیری از آلوده شدن محیط زیست دانشگاه است.
استفاده حداقلی از سوخت های فسیلی و یک بار مصرف و بهره گرفتن از انرژی های پاک مثل نور خورشید، می تواند محیط دانشگاه را به استانداردهای محیط زیست نزدیک تر کند؛ مثلا جالب است که در دانشگاه هاروارد آمریکا، از روغن های سوخته در سلف سرویس های دانشگاهی برای سوخت اتوبوس های دانشگاه استفاده می شود.
توسعه فضای سبز دانشگاه و کاشت درختان در محوطه مراکز آموزش عالی هم ازجمله برنامه های بلندمدتی است که در دانشگاه های حامی دانشگاه سبز انجام می شود. همچنین در حالی که انتشار گازهای گلخانه ای یکی از عوامل مهم آلودگی محیط زیست به حساب می آید، در دانشگاه سبز تلاش می شود انتشار گازهای گلخانه ای تولید شده در فضای دانشگاه به صفر برسد.
رها کردن زباله در فضای دانشگاه، سوزاندن سوخت های فسیلی و استفاده از خودرو در محیط دانشگاه ازجمله کارهایی است که می تواند انتشار گازهای گلخانه ای را افزایش دهد.
مرمت ساختمان های دانشگاه برای جلوگیری از هدر رفتن انرژی هم تاثیر مستقیمی بر کاهش مصرف سوخت و در نتیجه کاهش آلودگی هوا دارد که در دانشگاه های سبز سعی می شود استانداردهای معماری برای جلوگیری از هرز رفتن انرژی در ساختمان های دانشگاه پیاده شود.
یکی دیگر از اقدام های فعالان دانشگاه سبز، تفکیک و بازیافت زباله ها از مبداست. هر روز میلیون ها دانشجو، میلیون ها تن زباله در محیط دانشگاه ها تولید می کنند و اگر همین زباله ها در فضای دانشگاه ها تفکیک و بازیافت شود، کمک شایانی به محیط زیست دانشگاه و استفاده حداکثری از منابع در دسترس خواهد بود.
جای خالی دانشگاه سبز در ایران
بسیاری از دانشگاه های کشور ـ بخصوص دانشگاه های دولتی در مراکز استان ها ـ از فضای فیزیکی مناسبی برای نهادینه کردن فرهنگ دانشگاه سبز برخوردار هستند، اما همچنان این مفهوم در دانشگاه های ایران، جا نیفتاده است و فعالیت های منظم و هدفداری نیز برای دستیابی به اهداف دانشگاه سبز در دانشگاه های ایران انجام نمی شود.
اگرچه برخی دانشگاه های کشور در سال های اخیر، فعالیت های موثری برای ارتقای شاخص های کیفی محیط زیست در دانشگاه ها انجام داده اند، اما هنوز هم بسیاری از فضاهای فیزیکی در دانشگاه های ایران بدون استفاده رها شده است و در حقیقت، حفظ و اعتلای محیط زیست دانشگاه ها، همچنان به عنوان دغدغه ای جدی برای اغلب دانشگاهیان مطرح نیست.
دانشگاه تبریز، یکی از دانشگاه های پیشرو در مسیر دانشگاه سبز است و می توان این دانشگاه را یکی از بهترین الگوهای دانشگاه سبز در بین مراکز آموزش عالی کشور به شمار آورد. محمد تقی علوی که حدود پنج سال ریاست این دانشگاه را به عهده داشته، درباره لزوم حرکت به سمت دانشگاه سبز، به «جام جم» می گوید: یکی از اولویت های اصلی دانشگاه های ایران، حرکت در مسیری است که فضای دانشگاه به عنوان محیطی آرامش بخش برای تحصیل و زندگی باشد.
علوی معتقد است که در کارهای علمی، استاد و دانشجو در دانشگاه به محیطی شاداب نیاز دارند، اما این ضرورت هنوز از سوی بسیاری از دانشگاهیان کشور دیده نشده است. با وجود این که دانشگاه های کشور در چند سال گذشته، همواره با مشکل کمبود بودجه روبه رو بوده است، اما علوی بر این باور است که کمبود بودجه نمی تواند دلیل موجهی برای نادیده گرفتن ارتقای شاخص های محیط زیست دانشگاه باشد و می توان با کمترین بودجه و با مدیریتی قوی، دانشگاه را به محیطی سرسبز و پرنشاط برای دانشگاهیان تبدیل کرد. مثال هایی که این عضو هیات علمی دانشگاه تبریز به آن اشاره می کند نیز در جای خود بسیار تامل و قابل الگوبرداری است.
مثلا در دانشگاه تبریز مرسوم است هر استادی که کتابی منتشر می کند، چون برای چاپ آن کتاب درختانی قطع شده، بنابراین آن استاد موظف است در همان فضای دانشگاه یک درخت بکارد. فضای فیزیکی دانشگاه تبریز به عنوان مرکزی حامی دانشگاه سبز حدود 500 هکتار است که در آن، درختان به شکل سنتی احیا می شوند و باغ بزرگ موجود در این دانشگاه را نیز می توان محصول همکاری چند ساله دانشجویان و مدیران این دانشگاه به حساب آورد.
البته برخی دانشگاه های دیگر مثل دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران، دانشگاه شیراز، دانشگاه فردوسی مشهد و دانشگاه اصفهان نیز تلاش های زیادی کرده اند که اهداف دانشگاه سبز را در دانشگاه خود محقق کنند، اما هنوز اغلب دانشگاه های ایران با این واژه و مفاهیم آن بیگانه هستند. از سوی دیگر، افزایش تعداد دانشگاه های بسیار کوچک در سال های اخیر نیز باعث شده امکان تحقق کامل دانشگاه سبز در این فضاهای کوچک آپارتمانی وجود نداشته باشد.
شناسانده نشدن مفهوم دانشگاه سبز به جامعه دانشگاهی کشور و دراولویت نبودن فعالیت های زیست محیطی در محیط دانشگاه ها نیز از دیگر عواملی است که تحقق دانشگاه سبز در دانشگاه های ایران را با رکورد مواجه کرده است.
حمایت از کانون های دانشجویی حامی محیط زیست
یکی از عمده راه هایی که می توان به فرآیند دانشگاه سبز در مراکز آموزش عالی کمک کرد، تاسیس و حمایت از کانون های دانشجویی دوستدار محیط زیست است.
هم اکنون در اغلب دانشگاه های ایران، چنین کانون هایی وجود ندارد و در برخی دانشگاه هایی هم که وجود دارد، فعالیت جدی برای اعتلای محیط زیست فضای دانشگاهی انجام نمی شود. این کانون ها می توانند با آموزش سایر دانشجویان و جذب نیروهای مستعد، زمینه فراهم شدن دانشگاه سبز را در زمانی کوتاه تر میسر کنند. البته واضح است که آموزش و فرهنگسازی برای پاسداشت محیط زیست فضای دانشگاهی، بدون اختصاص اعتبار کافی به سرانجام نمی رسد و به همین منظور، حمایت مالی و معنوی مدیران دانشگاه ها از کانون های دانشجویی حامی محیط زیست دانشگاه ها، فرصتی را فراهم می کند که تحقق دانشگاه سبز در سراسر ایران به هدفی واقع بینانه و قابل باور تبدیل شود.