آرش، دانش آموز کلاس دوم و ۸ ساله است. او فقط در درس دیکته دچار مشکل است به طوری که اختلاف نمره فاحشی بین نمره دیکته و سایر درس هایش وجود دارد. مثلا نمره دیکته او معمولا بین ۵ تا ۱۲ در نوسان است، در حالی که نمره سایر دروس از جمله ریاضی بین ۱۸ تا ۲۰ است. معلم او عنوان می کند که آرش از نظر هوشی در حد طبیعی است، زیرا در سایر دروس هماهنگ با دیگر دانش آموزان پیش می رود. غلط های دیکته آرش انواع مختلف دارد، مثلا حروف مشابه را با هم اشتباه می کند(مقازه به جای مغازه)، کلمات را همانگونه که می شنود، می نویسد(رفتن به جای رفتند، پمبه به جای پنبه)، وارونه نویسی و قرینه نویسی(آب آب به جای بابا) دارد یا یک حرف از یک کلمه را حذف یا به آن اضافه می کند. با توجه به مشکلات ذکر شده برای آرش اختلال یادگیری دیکته نویسی مطرح می شود. این که این اختلال چیست و چه راهکاری برای رفع آن باید در نظر گرفت را دکتر کتایون خوشابی، روان پزشک توضیح می دهد.
اختلال یاد گیری چیست؟
اختلال یاد گیری به عنوان یک اختلال عصب زیست شناختی یا اختلال پرد ازش زبان تشخیص د اد ه شد ه که به وسیله عملکرد مغز به وجود آمد ه است. اختلال یاد گیری ممکن است از لحاظ علمی د ر حوزه های شناسایی کلمه، اد راک، خواند ن، حساب کرد ن، استد لال کرد ن، هجی کرد ن یا کلمه بند ی و نوشتن به وجود آید . اختلال یاد گیری غالبا وابسته به عملکرد غیرعاد ی مغز به ویژه د ر حوزه گفتار است. اختلال یاد گیری که د ر زمینه علمی تشخیص د اد ه شد ه ممکن است د ر زمینه های د یگر نیز اختلال ایجاد کند . به طور مثال فعالیت های روزمره یک فرد د ر خانه ممکن است از ناتوانی بالقوه حافظه، استد لال یا حل مسئله تاثیر بگیرد . به علاوه ممکن است تاثیر نامطلوبی بر ارتباطات اجتماعی بگذارد زیرا ضعف فرآیند شناختی فرد موجب می شود او د ر فکر کرد ن یا رفتار، د چار اشتباه یا کج فهمی رفتار د یگران شود. اختلالات یاد گیری ممکن است با حالت های مختلف مانند اختلال بیش فعالی، اختلالات رفتاری، ناتوانایی های حسی یا د یگر شرایط کلینیکی ارتباط د اشته باشد.
علت اختلال یادگیری چیست؟
بیشترین مطالعات انجام شده در زمینه اختلالات خواندن صورت گرفته است که مجموعه ای از عوامل ارثی و محیطی را مطرح می کند.
متخصصان می گویند، ژنتیک در بروز این اختلالات نقش مهمی دارد به طوری که در تعدادی از موارد مشکل مشابه کودک در دیکته نویسی یا روخوانی در اقوام درجه اول مثل پدرومادر یا درجه دوم خانواده پدری و مادری نیز وجود دارد. یکی از تئوری های هنوز هم مطرح در اختلالات یادگیری، برطرف نکردن جانبی در کودک است. به طوری که در پایان ۶سالگی راست دستی یا چپ دستی در کودک مشخص می شود.
دست پای راست، گوش راست و چشم راست برتری دارند (توپ زدن با پای راست، شنیدن صدای ساعت مچی با گوش راست، نگاه کردن به داخل کاغذ لوله شده با چشم راست) در تعدادی از کودکانی که اختلالات یادگیری دارند برتری جانبی اتفاق نمی افتد مثلا آن ها چپ دست، راست پا، چپ چشم و راست گوش هستند. در صورتی که کودک اختلال یادگیری داشته باشد و برتری جانبی نیز مشخص نشده باشد، بهتر است با تمرین های خاص این برتری جانبی را ایجاد کرد. عوامل دیگری هم در سبب شناسی این اختلالات مطرح می شوند که هیچ یک قطعی نیستند اما به هر حال به نظر می رسد حافظه دیداری و شنیداری این کودکان دچار اختلال است.
انواع اختلالات یادگیری چیست؟
اختلالات یادگیری دسته ای از اختلالات مربوط به یادگیری هستند که شامل ۳اختلال یادگیری در دیکته نویسی، روخوانی و ریاضی است. تعدادی از کودکانی که مشکل دیکته نویسی دارند اختلال روخوانی هم دارند و بالعکس کودکان نارساخوان در دیکته نویسی هم مشکل دارند. در مجموع ۳۰ تا ۵۰ درصد مردم دچار اختلال یادگیری ناشناخته هستند و تقریبا ۳ میلیون کودک بین ۶ تا ۱۸ سال به نوعی برخی اختلالات یادگیری را دارند. نکته مهم آن است که این اختلالات در پسران بیشتر از دختران است. حدود نیمی از اختلال های یادگیری در حوزه های اختلال خواندن طبقه بندی می شوند، در بیشتر موارد شروع اختلال یادگیری در فاصله زمانی پیش از دبستان تا کلاس دوم مشخص می شود. شروع پیش از کلاس اول معمولا نشانگر نوعی تاخیر رشدی در زبان، تاخیر در یادگیری مفاهیم جدید در خانه یا تاخیر در عملکرد، در مقایسه با همسالان پیش دبستانی و مهدکودکی است. شروع در اوایل ورود به مدرسه معمولا به شکل نمره های پایین و یادگیری ضعیف معلوم می شود.
چطور می توان اختلال یادگیری را تشخیص داد؟
این کودکان بهره هوشی طبیعی دارند، از نظر حواس بینایی و شنوایی سالم بوده و امکانات محیطی و آموزشی نسبتا مناسبی هم دارند. این کودکان محدودیت های شدید عاطفی ندارند اما با وجود این، در یک یا چند زمینه مثلا درس دیکته یا روخوانی پایین تر از حد انتظار با توجه به بهره هوشی هستند. برای تشخیص انواع اختلالات یادگیری در کلاس اول باید حداقل ۶ تا ۹ماه از شروع سال تحصیلی گذشته باشد زیرا بسیاری از اشکالات ذکر شده در شروع سوادآموزی طبیعی تلقی می شوند. برای تشخیص اختلال یادگیری دیدن دفتر دیکته، ریاضی و مشاهده روخوانی کودک الزامی است و در صورت داشتن آگاهی از این اختلالات بهترین مرجع تشخیص، معلمان هستند.
اختلالات مربوط به ریاضی کدام است؟
در این اختلال کودک به طور اختصاصی با وجود داشتن هوش طبیعی در عملکرد ریاضی بسیار ضعیف عمل می کند و اختلاف نمره ریاضی با سایر دروس کاملا مشخص است. در هر مقطع تحصیلی کودک در کسب مهارت های ریاضی مربوط به همان مقطع اشکال دارد. مشکلات شایع در این گروه از کودکان شامل نفهمیدن اصطلاحات ریاضی، درک نکردن اعمال و مفاهیم ریاضی، نشناختن نمادهای عددی یا گروه بندی ارقام، رعایت نکردن مراحل ریاضی، شمارش اشیا و یادگیری جدول ضرب و اشکال در مهارت هایی که نیاز به تمرکز دارد مانند کپی کردن درست اعداد و به خاطر سپردن اعداد است. در تعدادی از کودکان که اختلالات یادگیری و علائم مربوط به کمبود تمرکز نیز وجود دارد، اشتباهات ناشی از بی دقتی نیز به علائم اختلالات یادگیری اضافه می شوند. در صورت وجود هر ۲ اختلال یادگیری و کمبود تمرکز، استفاده از داروهای اختصاصی برای افزایش تمرکز، کمک کننده است. علائم همراه دیگر شامل اضطراب، افسردگی، بی علاقگی به انجام تکالیف مدرسه و بی میلی برای حضور در مدرسه به دلیل کاهش اعتماد به نفس در کودک است.
این اختلال چطور درمان می شود؟
از نظر درمانی این کودکان نیازمند آموزش های خاص هستند و موثرترین راه، استفاده از آموزش های کمکی است. در تهران ۲ مرکز ویژه اختلالات یادگیری وابسته به سازمان آموزش و پرورش و تعدادی مراکز خصوصی که برای این دسته از کودکان برنامه آموزشی خاص دارند، وجود دارد. به هر حال دانش آموزانی که اختلالات یادگیری دارند، مظلوم ترین کودکان در نظام آموزشی هستند که با تشخیص زودرس و درمان به موقع در بسیاری از موارد مشکلات یادگیری آن ها حل می شود. با حمایت درست و مداخله مناسب، این کودکان می توانند در مدرسه موفق بوده و در بزرگسالی نیز انسانی موفق باشند.