از سال ۱۳۹۰ همایش های علمی و بین المللی سالانه موزه علوم و فناوری با حضور یکی از کارشناسان موزه های علمی خارج از کشور برگزار می شود. امسال سومین دوره این همایش ها با عنوان آموزش غیررسمی در موزه ها و مراکز علم برگزار شد.
هدف از برگزاری این گردهمایی علمی ایجاد فرصتی برای تبیین نقش موزه ها و مراکز علم در جامعه و همچنین برقراری و افزایش ارتباط علمی بین پژوهشگران و نهادهای آموزشی غیررسمی در حوزه علم است. راه اندازی موزه علوم و فناوری در کشور ما موضوع جدیدی است و بدون تردید دعوت از متخصصانی از دیگر کشورها که سال ها در این زمینه تجربه داشته اند، می تواند نقش مهمی در آشنایی متخصصان این حوزه با فعالیت موزه های علم و فناوری در سطح دنیا داشته باشد. پروفسور فیورنزو مارکو گالی مهمان ویژه همایش امسال موزه علم و فناوری و مدیر موزه علوم و فناوری لئوناردو داوینچی، در یک مصاحبه اختصاصی به پرسش هایی درباره ویژگی ها و نقش موزه های علم و فناوری پاسخ می گوید.
هدف از راه اندازی موزه های علوم و فناوری در دنیا چیست؟
واقعیت این است که دنیا به طور کامل در حال تغییر و تحول است. آینده برای نسل جدید آینده متفاوتی خواهد بود. جمعیت ساکن در این کره خاکی در حال افزایش است و به موازات افزایش جمعیت برقراری عدالت بیش از پیش ضروری خواهد بود تا کشورهای فقیر هم بتوانند مانند کشورهای ثروتمند از امکاناتی برای زندگی بهتر بهره مند شوند. تغییراتی که در دنیای امروز با آن مواجه هستیم فقط به تغییرات اکولوژیکی و فناوری های پیشرفته محدود نمی شود. بلکه نشانه هایی از این تغییرات در سبک زندگی اجتماعی بشر نیز دیده می شود. بیش از یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون نفر از مردم هنوز به الکتریسیته دسترسی ندارند.
در ۲۵ سال آینده دو میلیارد دیگر نیز به این جمعیت افزوده می شود. برای آینده و آیندگان به انرژی، غذا، آب و منابع نیاز داریم که امکان دسترسی به آن وجود ندارد. اگر همه ساکنان زمین مانند ایتالیایی ها زندگی کنند برای تامین نیازهای آنها به ۲.۷ سیاره دیگر نیاز خواهیم داشت. اگر همه به سبک آمریکایی ها زندگی کنند به پنج سیاره دیگر نیاز خواهیم داشت. اگر مانند اماراتی ها زندگی کنند ۱۰.۶ سیاره دیگر هم لازم است تا بتوان همه نیازهای افراد را برآورده کرد. این در حالی است که اگر بخواهیم مانند هندی ها زندگی کنیم به ۰.۵۹ سیاره دیگر نیاز داریم و این عادلانه نیست. فرصت های جدید در نتیجه فناوری های جدید ایجاد می شود و باید بتوانیم از طریق به اشتراک گذاری این امکان را برای همه به وجود آوریم. در گذشته فقط روزنامه نگاران این فرصت را داشتند که بتوانند محتوایی را تولید کنند تا مخاطبانشان بتوانند از آن استفاده کنند، اما امروزه با گسترش اینترنت و شبکه های اجتماعی من دیگر مخاطب یک رسانه نیستم، بلکه می توانم تولیدکننده باشم. این یک ارتباط دو طرفه است که همه می توانند از آن استفاده کنند. اطلاعات و دانش افراد هر دو تا سه سال دو برابر می شود. امروزه علم از نظر فرهنگی هم اهمیت دارد. در حقیقت علم و دانش در دنیای امروز یک فرهنگ است و این فرهنگ همان امکاناتی است که می تواند برای ما زندگی بهتری را به ارمغان آورد. اگر این ویژگی را در علم مورد توجه قرار دهیم به این نتیجه می رسیم که آینده متفاوتی را پیش رو داریم و همه ساکنان زمین باید خود را برای این تغییرات آماده کنند.
اگر به هر علتی نتوانید از ابزارهایی که زندگی آینده شما را تحت تاثیر قرار می دهد، استفاده کنید، کیفیت زندگی تان دستخوش بحران های جدی می شود. البته این به معنی گسترش مصرف گرایی نیست، بلکه باید به موازات این رویکرد، مصرف ها را نیز به حداقل برسانید البته به این شرط که به کیفیت زندگی شما صدمه ای نزند. فرهنگی که برگرفته از علم و دانش باشد بهترین راه برای برای بهره مندی از بهترین کیفیت در زندگی است. ابزار لازم برای رسیدن به این هدف مادی نیست، بلکه برگرفته از ذهن شماست که می تواند در قالب شعر، موسیقی، تئاتر، سینما و ادبیات خود را نشان دهد. هدف از راه اندازی موزه های علم و فناوری نیز گسترش و اشاعه فرهنگ علمی در سطح جامعه است. توجه به موزه ها به عنوان نماد فرهنگی قدمت تاریخی دارد؛ اگرچه با گذشت زمان پایه و اساس آن دستخوش تغییرات قابل توجهی شده است، اما همچنان موزه ها از مراکز بنیادی است که در آموزش و غنای فرهنگی نقش بسزایی دارد.
موزه های علوم و فناوری در ترویج علم چه نقشی دارد؟
نقش موزه ها این است که به مردم این امکان را می دهد تا بیش از پیش اهمیت و نقش علم را در زندگی آینده شان مورد توجه قرار دهند. در حقیقت این مراکز برای همه شهروندان و بویژه نسل جدید این امکان را فراهم می کنند که شبکه های اجتماعی را به عنوان شیوه ای جدید از زندگی اجتماعی در روابط اجتماعی در سطح کشورها یا حتی در روابط بین کشورها مورد توجه قرار دهند. امروزه هر پدیده ای باید در سطح جهانی مورد بررسی قرار گیرد تا تاثیرگذار باشد و موزه ها امکان بررسی علم در سطح جهانی را فراهم می کند.
آیا می توان موزه های علوم و فناوری را ابزاری ضروری برای زندگی آینده دانست؟
موزه های علوم و فناوری نه تنها ابزاری ضروری، بلکه استراتژیک و راهبردی است و ابزاری نیست که فقط برای مدت زمان کوتاهی در حد چند دقیقه موجب بهبود کیفیت زندگی بشر شود، بلکه این ابزار می تواند کیفیت زندگی بشر را در ابعاد وسیعی بهبود بخشیده و تضمین کننده آینده زندگی بشر باشد.
موزه های علم و فناوری در آموزش علوم مختلف به کودکان و نوجوانان چه نقشی ایفا می کند؟
موزه ها در آموزش نقش مهمی ایفا می کنند. گروه سنی کودک نه تنها بازدیدکنندگان آینده موزه ها هستند، بلکه از اعضای جامعه ای هستند که علاقه زیادی به یادگیری دارند. بازدید از موزه ابزار آموزشی مهمی است که در افزایش آگاهی دانش آموزان، مهارت و درک علمی آنها نقش مهمی دارد. دانش آموزان طیف وسیعی از مخاطبان موزه های علوم و فناوری را تشکیل می دهند و هدف اصلی ما هستند. دانش آموزان، نسل آینده را می سازند و بیشتر فعالیت های موزه های علوم و فناوری با همین هدف برنامه ریزی شده است. حفظ میراث علمی و فناوری برای نسل آینده بخشی از ماموریت موزه علم است که متاسفانه به علت توجه نداشتن به علم و فناوری به عنوان بخشی از هویت فرهنگی، منسوخ شدن سریع فناوری های پیشین و همچنین استفاده نکردن از ابزارهای علمی قدیمی در آزمایشگاه های امروزی در معرض خطر است. این موزه ها می تواند راهی برای حفظ این میراث باشد.
در این موزه ها برای به تصویر کشیدن اهمیت تاریخ علم، نقش علم در زندگی امروز و تاثیر آن در زندگی آینده از چه ابزاری استفاده می شود؟
تاریخ علم را می توان جمع آوری کرد. اسناد، مدارک و تصاویری وجود دارد که استفاده از آنها برای اطلاع از تاریخ علم موثر است. آنچه مهم است ارتباط تاریخ گذشته علم و هویت امروز ماست. ما باید گذشته را به حال و حال را به آینده متصل کنیم. زمان حال بدون در نظر گرفتن گذشته و آینده مفهومی ندارد. گذشته، ریشه درخت حال است و آینده، شاخ و برگ آن را تشکیل می دهد. انقلاب آینده، انقلاب شبکه است و موزه ها می تواند در رسیدن به این هدف نقش مهمی داشته باشد.
به عنوان یک فرد صاحب نظر فکر می کنید آینده موزه های علوم و فناوری به چه سمتی پیش می رود؟
بدون تردید ابزارهای دیجیتال در هم افزایی بین مولفه های ارتباط، بازاریابی و نشر نقش مهمی دارد. بنابراین نمی توان نقش وب و رسانه های جدید را در موزه ها نادیده گرفت. وب سایت ها، شبکه های اجتماعی و تعاملات چندرسانه ای ابزاری است که موزه می تواند برای نمایش فعالیت های دیجیتالی خود از آنها استفاده کند. هر یک از این ابزارها که ویژگی ها و محدودیت های خاص خود را دارد، مجرایی است برای بهره مندی از ظرفیت های فناوری امروز، اما این به معنی نیست که موزه ها باید به سمت دیجیتالی شدن پیش رود. ما به ابزارهای های سنتی و دیجیتال در کنار هم نیاز داریم. گاهی دیدن نمونه اصلی از یک اثر تاثیرگذاری بیشتری دارد. اگر می خواهید در همه جای دنیا شناخته شوید و با مردم جامعه ارتباط گسترده ای داشته باشید باید به دنبال ارتباطات شبکه ای باشید، اما هیچ گاه موزه ها به شکل امروزی نباید از بین برود.
موزه علوم و فناوری لئوناردو داوینچی
موزه علم و فناوری لئوناردو داوینچی از بزرگ ترین موزه های علم و فناوری در ایتالیاست که به عنوان یکی از مهم ترین موزه های اروپا و همچنین از برترین موزه های دنیا از آن نام برده می شود. این موزه ۶۱ سال پیش در بنایی به وسعت ۲۳ هزار مترمربع راه اندازی شد. ساختمان قدیمی موزه، صومعه ای است که در قرن ۱۶ میلادی بنا نهاده شده است. ساختمان حمل و نقل ریلی و هوایی و ساختمان ناوگان دریایی از دیگر بخش های اصلی این موزه است. یکی از قسمت های جالب توجه این موزه بخشی است که در آن مدل های چوبی و دست ساز لئوناردو داوینچی ازجمله ماشین پرنده، پل و ساختمان های دفاعی یک شهر ایده آل به نمایش درآمده است. گالری های حمل و نقل، انرژی، ارتباطات و علوم از دیگر بخش های اصلی این موزه است. در این موزه ۱۵ هزار اثر در حوزه علوم و فناوری به نمایش گذاشته شده است که تاریخ علم و فناوری و صنعت ایتالیا را به تصویر می کشد.
این آثار مجموعه ابزارها و تجهیزات مختلفی از قبیل ماشین آلات بزرگ در حوزه های مختلف حمل و نقل، تولید انرژی، صنعت آهن و فولاد، ارتباطات و نجوم را شامل می شود. یکی از اهداف اصلی این موزه از ابتدای تاسیس آموزش بوده است. بر این اساس موزه می تواند مکانی مناسب برای کاوش و کسب تجربه باشد. آنچه در موزه به نمایش گذاشته می شود و همچنین منابعی که بازدیدکنندگان با خود به موزه می آوردند ازجمله مولفه هایی است که شیوه های آموزش غیررسمی در این موزه بر این اساس بنا نهاده شده است. موزه لئوناردو داوینچی در فعالیت های آموزشی برای خانواده ها و مدارس و همچنین کودکان و نوجوانان و تشویق آنها به درک پدیده های جدید در عرصه علم و فناوری نقش بسیار مهمی داشته است که بدون تردید در ایجاد فرهنگ علمی تاثیرگذار بوده است. آزمایشگاه های تعاملی از دیگر ابزارهای آموزش غیررسمی در موزه لئوناردو داوینچی است که بازدیدکننده را به برقراری ارتباط با علم و فناوری سوق داده و دید علمی فرد را نسبت به خود و جهان پیرامونش افزایش می دهد.