مختصری از بیوگرافی:
علاء الدین علی بن محمد سمرقندی معروف به ملا علی قوشچی دانشمند، منجم و ریاضیدان ایرانی ( متوفی 879ه.ق) بود. پدرش قوشچی الغ بیگ بود. وی در سمرقند متولدشد و هیات و ریاضیات را از قاضی زاده رومی كه مدرس مدرسه سمرقند بود و الغ بیگ ( شاهزاده تیموری پسر سلطان شاهرخ) كه در فنون ریاضی دست داشت فرا گرفت. نوشته اند كه قوشچی برای تكمیل معلومات خود به كرمان نیز رفت. از كثرت تقرب در نزد الغ بیگ به فرزندی خواندگی وی مشهور بود. وی در تكمیل زیج الغ بیگ شركت جست. پس از قتل الغ بیگ در 853ه.ق علی قوشچی عازم سفر حج شد و تبریز مورد توجه اوزون حسن آق قویونلو قرار گرفت و از سوی وی برای عقد صلح با سلطان محمد فاتح به استانبول رفت. و با موفقیت به آذربایجان بازگشت . اما به دعوت سلطان محمد فاتح به استانبول رفت و در مدرسه ایاصوفیا به تدریس و تالیف كتبی پرداخت و در همان جا 879ه.ق درگذشت.
والدین و انساب : پدر علاء الدین علی بن محمد سمرقندی ، مردی به نام محمد سمرقندی كه منصب قوشچی را در دربار شاهزاده الغ بیگ تیموری برعهده داشت.
اوضاع اجتماعی و شرایط زندگی : سمرقند از زمان تیمور گوركانی به پایتختی انتخاب شد و دانشمندان سراسر جهان اسلام به آنجا فرا خواند شدند كه موجب شكوفایی علمی و هنری آنجا شد. پس از مرگ امیر تیمور نواده او الغ بیگ به عنوان حاكم سمرقند برگزیده شد كه خود ریاضیدان و منجمی زبر دست بود. در دربار الغ بیگ محمد سمرقندی قوشچی كه نگهدارنده و مهتر بازهای شكاری سلطان بود، محبوبیتی داشت از این رو علاوه بر پایگاه اجتماعی خانواده قوشچی، موجب رفاه و آموزش مناسب ملا علی قوشچی شد.
تحصیلات رسمی و حرفه ای : علاء الدین علی بن محمد سمرقندی در سمرقند متولد شد و به سبب ثروت و نفوذ پدرش محمد سمرقندی قوشچی از كیفیت تحصیل مناسبی در آنجا برخوردار شد. چنانكه هیات و ریاضیات را نزد قاضی زاده رومی كه مدرس مدرسه سمرقند بود، و نیز نزد شاهزاده الغ بیگ كه در فنون ریاضی مهارت داشت آموخت و برای تكمیل معلومات خود سفری به كرمان كرد. پس از بازگشت تحقیقات نجومی و همكاری خود با الغ بیگ در زمینه رصد ستارگان و تهیه الغ بیگی افزایش داد.
خاطرات و وقایع تحصیل : علاء الدین علی بن محمد سمرقندی چندان نزد شاهزاده الغ بیگ محبوب بود كه به فرزند خواندگی پذیرفته شد و پس ازمرگ استادش قاضی زاده رومی، به مدیریت رصدخانه سمرقند منصوب شد.و در تكمیل زیج الغ بیگ شركت جست.
فعالیتهای ضمن تحصیل : سفر به كرمان جهت تكمیل تحصیل، مطالعه آثار گذشتگان و رصد ستارگان در روزگار تحصیل ملا علی قوشچی اتفاق افتاده است.
استادان و مربیان : علاء الدین علی بن محمد سمرقندی ( علی قوشچی) هیات ( ستاره شناسی) و نجوم را از قاضی زاده رومی كه مدرس مدرسه سمرقند بود فرا گرفت. وی ریاضیات را از شاهزاده الغ بیگ ( ریاضیدان و حاكم تیموری شهر سمرقند) آموخت. و البته در كرمان نیزا ستادانی داشته است كه نام آنان را نمی دانیم.
هم دوره ای ها و همکاران : غیاث الدین جمشید كاشانی كه بزرگترین و مشهورترین منجم وریاضیدان عهد تیموری است. از معاصران علاء الدین علی بن محمد سمرقندی بوده است.
همسر و فرزندان : از همسر و فرزندان علاء الدین علی بن محمد سمرقندی نام و نشانی نیست اما می دانیم كه یكی از نوادگان او میرم چلبی نام داشته است كه بر رساله الفتحیه نیای خود شرحی نگاشته است.
وقایع میانسالی : علاء الدین علی بن محمد سمرقندی پس از اتمام تحصیلات خود در سمرقند و كرمان، و پس از مرگ استادش قاضی زاده روی به مدیریت رصد خانه سمرقند منصوب شد و در تكمیل زیج الغ بیگ شركت كرد. پیش از این چون ملا علی قوشچی بدون اجازه الغ بیگ به كرمان رفته بود، بعد از بازگشت، رساله «حل اشكال القمر» رابه الغ بیگ تقدیم كرد. این رساله بسیار مورد توجه و تحسین قرار گرفت. پس از قتل الغ بیگ در 853ه.ق توسط فرزندش عبداللطیف، ملا علی قوشچی به سفر حج رفت و در تبریز مورد توجه اوزون حسن آق قویونلو ( 882 ـ 857 ه.ق) قرار گرفت. و از سوی او برای عقد صلح با سلطان محمد فاتح عثمانی ( 886 ـ 855 ه.ق) به استانبول رفت و پس از بازگشتی موفقیت آمیز به تبریز، به دعوت سلطان محمد به استانبول بازگشت و تا پایان عمر در مدرسه ایاصوفیا به تدریس و تحقیق پرداخت.
زمان و علت فوت : علاء الدین علی بن محمد سمرقندی در پنجم ماه شعبان سال 879ه.ق در استانبول در گذشت.
مشاغل و سمتهای مورد تصدی : علاء الدین علی بن محمد سمرقندی پس از تكمیل و اتمام تحصیلات خود در سمرقند و كرمان به عنوان منجم در تكمیل زیج الغ بیگی در رصد خانه سمرقند مشغول به كار شد و پس از مرگ استادش قاضی زاه رومی به ریاست رصد خانه سمرقند رسید و احتمالا درمدرسه همان جا نیز تدریس می كند. وی در اواخر عمر در مدرسه ایاصوفیای استانبول به تدریس نجوم و ریاضی می پرداخت ونیز از منجمین دربار سلطان محمد فاتح به شمار می رفت.
فعالیتهای آموزشی : علاء الدین علی بن محمد سمرقندی به احتمال زیاد علاوه بر ریاست رصد خانه سمرقند ، در دوره الغ بیگ به تدریس نجوم و ریاضی نیز در مدرسه سمرقند مشغول بوده است . در هنگام اقامت وی در عثمانی در اواخر عمر نیز رسما باسمت مدرس مدرسه ایاصوفیا به تدریس نجوم وریاضیات بود. و از نخستین معلمان كشور تركیه دراین زمینه ها مشهور است.
مراکزی که فرد از بانیان آن به شمار می آید : علاء الدین علی بن محمد سمرقندی ازنخسیتن معلمان نجوم دركشور تركیه امروز (عثمانی قدیم) بود. و در بسط علوم آن كشور كوشید. كسهرای اعشاری كه توسط غیاث الدین جمشید كاشانی اختراع شده بود، به وسیله قوشچی در تركیه شناسانده شد.
سایر فعالیتها و برنامه های روزمره : مطالعه آثار گذشتگان و تالیف كتاب درسی درزمینه نجوم وریاضیات و انجام تحقیقاتی جدی در نجوم و علم حساب در ریاضیات اسلامی از اموری بود كه بسیاری از عمر علاء الدین علی بن محمد سمرقندی را به خود معروف داشت.
چگونگی عرضه آثار : ملا علی قوشچی چون در جوانی بدون اجازه الغ بیگ برای تحصیل به كرمان رفته بود، بعد از بازگشت رساله « حل اشكال القمر » را به وی تقدیم كرد. و بسیار مورد توجه و تحسین قرار گرفت. ملا علی قوشچی در اواخر عمر در عثمانی در دربار سلطان محمد فاتح می زیست و دو كتاب به نام سلطان محمد فاتح نوشت یكی رساله محمدیه در حساب و دیگری رساله فتحیه در هیات « ستاره شناسی ».
آثار :
1 رساله ای درهیات
ویژگی اثر : ملا علی قوشچی رسا له درهیات به زبان فارسی داشته است كه در واقع كتاب درسی مشهور بوده است . كه بارها به چاپ نیز رسیده است و نسخه های خطی متعددی از این كتاب موجود است كه درفهرست فارسی به آن اشاره شده است. شرحی براین رساله توسط شیخ مصلح الدین لاری ( متوفی 979ه.ق) نگاشته شده است.
2 رساله حل اشكال القمر
ویژگی اثر : این رساله درباره هیات ( ستاره شناسی ) است به بحث قمر و اقمار می پردازد و پس از بازگشت ملا علی قوشچی از سفر كرمان به شاهزاده الغ بیگ تقدیم شده است.
3 رساله در حساب و هندسه
ویژگی اثر : این رساله كه از ملاعلی قوشچی به زبان فارسی است و در كتابخانه مركزی دانشگاه تهران نگهداری می شود
4 رساله در هندسه
ویژگی اثر : درنشریه كتابخانه مركزی دانشگاه تهران ( دفتر 3، صفحه 45) از رساله در هندسه اثر ملا علی قوشچی یاد شده است كه به احتمال بسیار به زبان فارسی است
5 رساله فتحیه
ویژگی اثر : از این رساله كه به زبان عربی تالیف شده و به سلطان محمد دوم عثمانی ( سلطان محمد فاتح) تقدیم شده است .نسخه به همراه شرحی كه میرم چلبی نواده ملاعلی قوشچی برآن نگاشته است، در پاریس موجود است.
6 رساله محمدیه در حساب
ویژگی اثر : از این رساله عربی كه به نام سلطان محمد فاتح عثمانی است ، چند نسخه خطی باقی است . كه شامل دو فن باشد. فن اول در پنج مقاله (حساب منجمان ، حساب اهل هند، استخراج مجهولات به طریق خطاین ،جبر و مقابله، قواعد گوناگون در حساب) . فن دوم در سه مقاله ( مساخت خطوط و سطوح مستوی و مساحت سطوح مستدیر، مساحت اجسام)
7 شرح زیج الغ بیگ
ویژگی اثر : از این شرح كه به زبان فارسی ، چند نسخه خطی وجود دارد كه از آن جمله است: نسخه شماره 6375مجلس شورای اسلامی
8 میزان الحساب ( زبده الحساب =حساب فارسی )
ویژگی اثر : این كتاب به زبان فارسی و درسه مقاله نگاشته شده است كه عبارتند از : حساب هندی در یك مقدمه و دو باب ، حساب تنجیم دریك مقدمه و شش باب ومساحت دریك مقدمه و سه باب، این كتاب دوبار به عنوان میزان الحساب درتهران به چاپ سنگی رسیده و چندین نسخه خطی از آن در كتابخانه های استان قدس رضوی و كتابخانه مركزی دانشگاه تهران ، كتابخانه مجلس و كتابخانه خانقاه نعمت اللهی موجود است.