در دوران کودکی و از زمانی که هنوز سواد خواندن و نوشتن نداشتیم و کتابهای داخل خانه را برعکس میگرفتیم تا زمانی که «الف» را کنار «ب» گذاشتیم و آب را خواندیم و توانستیم که جهت کتاب خواندن را درست - و نه برعکس- بگیریم، کتاب داشتن و خواندن کتابها مقولهای بود که ظاهراً آدمها را در وصف احوال با باسوادی، با فرهنگی و دهها بای دیگر پیوند میزد... تا اینکه بزرگتر شدیم و دانستیم که کتاب چیست و به چه کار میآید، اما افسوس که در کشور ما برخی یا نخواستند یا نتوانستند به دانسته هایمان در خصوص فواید کتاب و کتابخوانی بیفزایند.
کتاب و کتابخوانی اغلب به یکی دو نمایشگاه کتاب محدود شده و شعارهایی که در قالب توصیه به کتابخوانی داده میشود، اما مگر میشود با شعارهای تهی از عمل – به صرف چیدمان زیبای واژگان – اتفاق بزرگی در عرصه کتاب و کتابخوانی روی دهد؟! مگر میشود فضا را برای کتابخوانی فراهم نکرد و انتظار داشت تا جامعه کتابخوان شود؟! مگر میشود رسانه های مکتوب فقط به معرفی چند کتاب و گفتوگو با چند نویسنده – آنهم هفته ای یک یا نهایتاً دو روز – بپردازد و مردم با دیدن آن صفحات به سمت خواندن کتاب ترغیب و تشویق شوند؟! مگر میشود که رسانه دیداری - شنیداری کشور ما با این حجم کمی کاری کند که مخاطبانش، کتاب را از الزامات سبد خانواده بدانند؟! مگر میشود...
شاید بتوان از دلایل رسانه های مکتوب مبنی بر حجم محدود صفحات و تعدد حوزههای فرهنگی ادبی را با ارفاق پذیرفت، اما رسانه ای چون رادیو و تلویزیون رسانه نیست که بتوان با دلایلی چون محدودیتها و معذوریتها از این مبحث مهم به سادگی عبور کرده و فقط به چند برنامه موقتی، هفتگی، فصلی و ویژه نامه ای آن اکتفا کرد.
در کشوری که مردمانش خود را صاحب فرهنگ و ادب میدانند، شبکه اختصاصی پخش فیلم و سریال ارجحیت دارد یا کانال تخصصی کتاب و ادبیات؟!
بدون شک پخش فیلمها و سریالها و همینطور مسابقات ورزشی بخصوص فوتبال برنامه هایی نیستند که کسی منکر مخاطبپسند بودنشان شود و حتی میتوان با صراحت گفت که در عصر رسانهای اختصاص شبکه های پخش فیلم و سریال و ورزش نقطه عطف محسوب میشود اما به راستی به همان اندازه که تلویزیون و رادیوی کشور ما به این مباحث میپردازد به بحث ادبیات و کتاب و کتابخوانی هم میپردازد؟!
مخاطب نداشتن و استقبال نکردن نادرستترین پاسخی است که یک مسئول رسانه ای میتواند در پاسخ به این سوالات و پرسشهایی از این دست بدهد؛ چراکه اگر موضوع یا برنامه ای با اشکالاتی همچون کم فروغی، استقبال نکردن و بیمخاطبی روبه رو میشود اشکال از مخاطب آن برنامه ها نیست، مشکل برنامه سازاناند و آن رسانه که نتوانسته آنطور که باید فرهنگسازی کند و بحث کتاب و کتابخوانی و ادبیات شیوای فارسی را به داخل منازل ببرد.
مگر نه اینکه از کودکی کتاب را به نشانه ادب و سواد میخواندیم و فرهنگ زمان کودکیمان اینگونه بود که - فلانی باسواد و با ادب است چون کتاب میخواند- پس چرا رسانه های فراگیری چون رادیو و تلویزیون نتوانستند مخاطبانشان را در اعتلاو رشد این فرهنگ یاری کنند؟! هیچکس نمیتواند مدعی شود که کودک از همان بدو تولد با فرهنگ کتاب و کتابخوانی متولد نشده بلکه فرهنگی است که به تدریج و با رشد تدریجی به کودک منتقل شده اما از جایی که کودک جهش سنی میکند و به غیر از والدین، جامعه و بویژه رسانه ها میتوانند تاثیرگذاریشان را در زندگی فرد معین کنند میبینیم که هیچ برنامه ریزی، پژوهش و چشماندازی برای این مقوله بسیار مهم در نظر گرفته نشده است. حال آنکه بارها نقل قولهایی از زبان مدیران صدا و سیما در خبرها خواندهایم که بزودی شبکه تخصصی کتاب راه اندازی میشود، اما چه زمان و با چه اهداف و رویکردهایی قرار است این شبکه متولد شود چیزی معلوم نیست! حتی معلوم نیست که راه اندازی چنین شبکه هایی همانند شعارهای زیبایی است که کار را برای تیتر زدن خبرنگاران خبرگزاریها راحت میکند یا برای رهایی از انتقادهایی است که رسانه ملی بخصوص تلویزیون به صورت هدفمند به بحث ادبیات و کتاب و کتابخوانی نمیپردازد، به هرحال هرچه که هست هنوز خبری از آن نیست.
از شبکه های اختصاصی که گذر کنیم، جای برنامه ای مثل <نود> در حوزههای مختلف و بخصوص مقوله کتاب و کتابخوانی بسیار خالی است. حال اگر نگوییم که فیلم و تئاتر برنامه هایی اختصاصی همانند برنامه نود دارند میتوانیم عنوان کنیم که حداقل دو برنامه هفت – سینمایی – و مجله تئاتر – هنرهای نمایشی – به صورت مجزا به مقوله تئاتر و سینما میپردازند، اما در مقوله کتاب برنامه ای اینچنینی وجود ندارد و جای برنامهای جذاب و با محتوا بسیار خالی است.
شاید برخی عنوان کنند که برنامه هایی مانند کتاب چهار و کتابنامه برنامه هایی اختصاصی در حوزه کتاب هستند، اما باید گفت که این برنامه ها نه تنها در ساعت مناسبی پخش نمیشوند بلکه محتوای آن هم به گونه ای تولید شده که فقط عده محدودی از مخاطبان را به خود جلب میکند حال آنکه بحث کتاب و کتابخوانی یک مقوله فردی یا گروهی نیست و اگر برنامه سازان و مدیران رسانه ملی با توجه و عنایت مضاعفتری به این بحث نگاه کنند قطعاً اتفاق خجسته تری خواهد افتاد و شعاع دایره مخاطبانش بینهایت خواهد شد. البته با تمام این توضیحات باید این نکته را نیز یادآوری کرد که برنامه <کتاب چهار> برنامه ای وزین با انتخابهایی درست و کارشناسانه است و در موارد فراوانی، فضای شاداب وبا نشاطی برای کتاب ایجاد کرده است.
البته کانال پخشکننده برنامه هایی از این دست هم بسیار مهم است و اگر قرار باشد همواره پخش چنین برنامه هایی را به شبکه های کم مخاطبتر و با مخاطب خاص محول کنند هرگز اتفاق مبارکی در این حوزه نمیافتد همانطور که تاکنون نیفتاده است!
کتاب و کتابخوانی مقولهای نیست که بتوان به سادگی آن را کنار گذاشت و در طول سال به یک یا دو برنامه بسنده کرد، باید پژوهش کرد و تحقیق، تا بتوان جای خالی فرهنگ کتاب و کتابخوانی را بعد از دوران کودکی و ورود فرد یا افراد به جامعه و دنیای رسانهها پر کرد، بیشک این امتداد این رویه افکار عمومی را به آنجا میرساند که فرهنگ کتابخوانی در دوران کودکی و نوجوانی بسیار روشنتر از زمان بزرگسالی است. فرهنگ کتاب و کتابخوانی را نه به مفهوم از سر بازکردن، بلکه به معنای ترویج و رشد این مقوله گسترش دهیم.