بیشتر مشکلات انضباطی دانش آموزان که در کلاس درس رخ می دهد، جزیی هستند، اما همین مشکلات جزیی باعث اختلال در نظم کلاس می شوند. در واقع بسیاری از این مشکلات مربوط به خارج از کلاس درس و خانواده است که معلم باید با مدیریت کارا و موثر این بی نظمی ها و مشکلات را تا حدودی کاهش دهد. از جمله راه های مفید و موثر در کلاسداری، آموزش خودکنترلی و مسوولیت پذیری به دانش آموزان است.
خودکنترلی نه یک ویژگی ذاتی، بلکه حاصل یادگیری است.
از آنجا که تجربه روی رشد خودکنترلی تاثیر می گذارد، افراد در سنین مشابه ممکن است مقدار متفاوتی از این صفت (خودکنترلی) را داشته باشند. تردیدی نیست که برخی دانش آموزان در کنترل خودشان مشکل دارند و مواردی از بدرفتاری های جزیی را از خود نشان می دهند. عکس العملی که معلم در برابر این مشکلات رفتاری از خود نشان می دهد می تواند در آموزش دانش آموزان برای انجام خودکنترلی مفید باشد. برخی پاسخ های معلمان می تواند باعث دستپاچگی، عصبانیت، خشم و حتی خصومت دانش آموزان شود. وقتی که این گونه رفتارها بروز می کند امکان ندارد دانش آموزان خودکنترلی را تمرین کنند و حتی این احتمال وجود دارد که آنان بدرفتاری های بیشتر و جدی تری بروز دهند.
کمک به دانش آموز برای یادگیری خودکنترلی با معلم شروع می شود. معلمان باید به منظور اجرای خودکنترلی و غلبه بر مشکلات، برای دانش آموزان الگو شوند و بعلاوه باید مطمئن شوند که واقعا به فکر کمک به دانش آموزان هستند.
ما از طریق آموزش مهارت های خودکنترلی به دانش آموزان، آنها را قادر می سازیم تا به خاطر رفتارشان به خودشان بازخورد بدهند. ما به آنها آموزش می دهیم تا اعمالشان را مورد ارزشیابی و نظارت قرار دهند و به خاطر رفتار درستشان، به طور نظام مند به خودشان پاداش بدهند و به این ترتیب به آنان آموزش می دهیم زمانی که معلم به مدت طولانی کنار آنها نیست، به طور موثر عمل کنند. وقتی دانش آموزان از خودکنترلی رفتار استفاده می کنند، یعنی آنها در حال تقویت خودشان هستند. خودکنترلی نه تنها به آنها کمک می کند که رفتارهای مناسب را یاد بگیرند، بلکه به آنها اجازه می دهد تقویت رفتار مناسب را نیز بیاموزند. دانش آموزان به کمک خودکنترلی رفتارشان را کنترل می کنند و در نتیجه کمتر به حمایت بیرونی یعنی تقویت معلم یا والدین وابسته می شوند.
نقش تکلیف تحصیلی
شیوه های خودکنترلی رفتاری می تواند برای بهبود برخی رفتارهای مورد توجه والدین و مربیان به کار رود، از جمله رفتار مناسب با انجام تکلیف، رفتارهایی که باعث اختلال در پیشرفت تحصیلی دانش آموز می شود و رفتارهای مربوط به پیشرفت تحصیلی آنان. تحقیقات نشان داده است، خودکنترلی رفتاری در افزایش بروز رفتارهای مربوط به تکلیف و مانند اینها مفید و موثر است و زمانی که رفتارهای مناسب با انجام تکلیف دانش آموز افزایش می یابد، منطقی است که تکالیف تحصیلی را به طور موفقیت آمیز انجام دهد.
این گونه رفتارها برای کودکانی که تشخیص اختلال نقص توجه یا بیش فعالی دارند، اهمیت ویژه دارد. همچنین شیوه های خودکنترلی رفتاری می تواند موجب کاهش رفتارهایی شود که با شرایط یادگیری درست ناسازگارند. برای مثال دانش آموزی ممکن است یاد بگیرد که برای سرجای خود ماندن و بالا بردن دستش و با اجازه صحبت کردن، از خودکنترلی رفتاری استفاده کند.
وقتی خودکنترلی رفتار سبب افزایش رفتارهای سرجای خود ماندن و دست بالا بردن شود، رفتارهای خارج از جای خود بودن و بی موقع صحبت کردن خود به خود کاهش می یابد چرا که این نوع رفتار نمی تواند در یک زمان اتفاق بیفتد. شواهد نشان داده است، خودکنترلی رفتاری دانش آموز تاثیر بسزایی در افزایش دستاوردهای تحصیلی وی دارد و موجب افزایش پیشرفت دانش آموزمی شود. یکی از گام های مهم برای خودکنترلی دانش آموزان، آموزش آنها برای بازبینی رفتارشان است. مطالعات متعدد نشان داده، آموزش دانش آموزان برای بازبینی رفتار خودشان در کمک به آنها برای تمرین خودکنترلی موثر است. امتیاز این تمرین این است که دانش آموز را از رفتارش آگاه می سازد و کنترل رفتار را به خود دانش آموز به جای کنترل معلم واگذار می کند و این امر معلم را از نقش اداره کننده دائم آزاد می کند.
نقش بی بدیل معلمان
معلمان نیز می توانند از روش هایی برای کمک به دانش آموزان به منظور کنترل رفتارشان استفاده کنند. یکی از این روش ها، ارائه برخی سوالات شفاهی به دانش آموزان برای پرسیدن از خودشان است، زمانی که به تخلف از قوانین مدرسه وسوسه می شوند یا زمانی که آنها فکر می کنند در حال از دست دادن کنترلشان هستند. همچنین معلم می تواند به دانش آموزان برخی روش ها را برای نگه داشتن اثرات مثبت و منفی ناشی از رفتارشان بگوید. برای نمونه دانش آموزی که بدون اجازه، مکررا سوالاتی را مطرح می کند، تعداد زمان هایی که در طول روز بدون اجازه خواستن حرف می زند و تعداد دفعاتی را که از قوانین پیروی می کند، یادداشت می کند.
سپس این یادداشت ها باید از سوی معلم و دانش آموز مورد بررسی قرار گیرند تا به دانش آموز فهمانده شود رفتارش خیلی بیشتر از آنچه او فکر می کرده، مخل کلاس است. این کار فرصتی برای دانش آموز جهت رشد رفتار مناسب فراهم می آورد. در حقیقت روش های خودبازبینی پتانسیل های زیادی برای کمک به دانش آموز دارد تا خودکنترلی را یاد بگیرد و به آنها مهارت هایی را که می تواند در موقعیت های مختلف زندگی استفاده شود، آموزش می دهد.
از دیگر مزایای آموزش خودکنترلی رفتاری به دانش آموزان این است که دانش آموزان در فرآیند رشد باید یاد بگیرند، رفتارشان را حداقل تا حدی هدایت و نسبت به رفتارشان احساس مسوولیت کنند. شاید بتوان گفت یکی از اهداف مهم آموزش و پرورش این است که به دانش آموزان آموزش داده شود تا مسوولیت اعمال خود را بپذیرند، زیرا جامعه ای که ما در آن زندگی می کنیم، انتظار دارد مدارس همان طور که خواندن و نوشتن را به کودکان آموزش می دهند، مسوولیت پذیری را نیز به کودکان بیاموزند تا به شهروندان مسوولیت پذیری تبدیل شوند.
تحقیقات نشان می دهند که در مدارس کارآمد برای دانش آموزان فرصت های زیادی است تا عهده دار مسوولیت شوند و در تصمیم گیری ها مشارکت کنند. مسوولیت دادن به دانش آموزان در آنها حس قدرت و تعلق به وجود می آورد و آنها احساس مهم بودن می کنند. واگذاری مسوولیت به دانش آموزان به آنها نشان می دهد که معلم نه تنها به تقسیم مسوولیت اعتماد دارد و به نظرات آنها احترام می گذارد، بلکه باعث احساس خوشایندی در آنها می شود. برای نمونه واگذاری برخی تکالیف به دانش آموزان، فرصت بیشتری را برای متمرکز شدن روی تکالیف مربوط به آموزش می دهد و علاوه بر این، خود دانش آموز نیز از کار و از کمک کردن احساس لذت و رضایت بیشتری می کند.
برای مدیریت بهتر کلاس درس
- با دانش آموزان دوستانه رفتار کنید.
- برخی رفتارهای بد دانش آموزان را نادیده بگیرید.
- از قدرت خود به عنوان معلم سوءاستفاده نکنید.
- به سخنان دانش آموزتان گوش دهید و از خود درک و همدردی نشان دهید.
- به جای تنبیه، به دنبال راه حل های بهتر و موثرتری باشید.
ـ در صورت لزوم به دانش آموزان هشدار بدهید.
- رفتارهای خوب و شایسته دانش آموزان را هم در نظر داشته باشید.
- آرام و خونسرد و حرفه ای برخورد کنید.
- دانش آموزان را در پیدا کردن راه حل مشکلاتشان یاری کنید.