هوش و رشد
در یک کار یکسان، کودکان بزرگتر بهتر از کودکان کوچکتر از خود موفق می شوند اما تفاوت هایی که بین آنها دیده می شود بر حسب نوع فعالیت فرق می کند. می توان از میان این فعالیت ها آنهایی را که ارزش تشخیصی بهتری دارند -می توانند گروه های سنی متفاوت را از یکدیگر جدا کنند- انتخاب کرد. بعضی از روان شناسان پذیرفته اند هر فعالیتی که موفقیت در آن بر حسب سن تغییر کند یک فعالیت هوشی است. مثلا هر اندازه سن کودک بالاتر می رود به همان اندازه توانایی او در یادگیری خواندن، نوشتن ، حساب کردن بیشتر می شودو. هر اندازه یک کودک بزرگتر می شود به همان اندازه خزانه لغات او نیز افزایش می یابد. بنابراین یادگیری خواندن، نوشتن، حساب کردن و یادگیری لغات را فعالیت های هوشی به حساب می آوریم. لازم به توضیح است که این فعالیت باید ذهنی باشد نه جسمی. مثلا زور بازو را نیم توان یک فعالیت هوشی نامید. البته قبول اینکه رشد با هوش ارتباط دارد و می تواند ملاک اندازه گیری آن باشد تنهای می تواند در مورد کودکان کاربرد داشته باشد.
در سال 1905 برای اولین بار آلفرد بینه روی تحول هوش کودک بر حسب ازدیاد سن او انگشت گذاشت. او می گفت: هر اندازه سن کودک بالاتر می رود هوش او نیز به همان میزان بیشتر می شود و کودک از عهده حل مسائل بیشتر و مشکل تری بر می آید. بینه اعتقاد داشت که هوش کودک عقب مانده رشد نمی کند حال آنکه هوش کودک عادی رشد می کند. اما امروزه همه معتقدند که هم هوش کودک عادی و هم هوش کودک عقب مانده هر دو رشد می کند.
تفاوتی که در رشد هوش کودک عادی و کودک عقب مانده وجود دارد این است که رشد هوشی کودک عقب مانده نسبت به رشد هوشی کودک عادی، هم کند تر است و هم زودتر متوقف می شود. بنابراین اگر بخواهیم تفاوت کودک باهوش را نسبت به کودک عادی بیان کنیم باید بگوییم هوش کودک عادی هم سریع تر رشد می کند و هم دیرتر متوقف می شود.
هوش به عنوان استعداد
هوش تعاریف مختلفی دارد اما تعریفی که بیشتر از همه مورد قبول قرار گرفته تعریفی است که هوش را استعداد سازگاری با موقعیت های تازه در نظر می گیرد. این تعریف دو عیب دارد اولا به قدری کلی است که هر نوع کاربرد عملی را غیر ممکن می سازد زیرا برآورد هوش آزمودنی به موقعیتی بستگی دارد که این برآورد را امکان پذیر می سازد. ثانیا ماهیت هوش بر حسب دیدگاهی که در آن قرار می گیریم بر حسب موقعیتی که در آن آزمودنی را مورد مشاهده قرار می دهیم آشکارا فرق می کند. مثلا به نظر یک معلم شاگرد باهوش، شاگردی است که با محیط مدرسه سازگار شود. در نظر یک مهندس، کارگر باهوش کارگری است که با موقعیت کارخانه سازگار می شود.
برای حل این دشواری ها نوع فعالیتی را که انجام دادن آن هوش را مشخص می کند محدود می سازند. مثلا هوش را استعداد حل کردن مسائل تعریف می کنند. این مسائل ممکن است عینی یا ذهنی باشد. در حالت اول از هوش عینی و در حالت دوم از هوش انتزاعی سحبت می شود. مثلا وقتی از آزمودنی می خواهیم که با مکعب ها تصویری بسازد هوش عینی او را اندازه می گیریم اما وقتی از او می پرسیم دو عدد 49 و 121 از چه نظر مثل هم هستند هوش انتزاعی او را می سنجیم.
اما باید قبول کرد که موفقیت در مسائل مختلف تا اندازه ای به توانایی های اختصاصی بستگی دارد و در نتیجه باید از انواع مختلف هوش صحبت شود. تصور بر این است که عنصر مشترک در حل همه مسائل عنصری که در عین حال اساس سازگاری انسان را تشکسل می دهد عبارت است از استعداد تشکیل مفاهیم. پس هوش یعنی استعداد تشکیل مفاهیم. بنابراین وقتی هوش به این صورت تعریف می شود استعدادی را تشکیل می دهد که از نظر سلسله مراتب در بالا قرار می گرد و با معیار رشد سازگاری بهتری پیدا می کند.
بدین تریت هر چه سن کودک بالاتر می رود قدرت تشکیل مفاهیم نیز در او افزایش می یابد.. بنابراین می توان برای هر یک از گروه های سنی متوالی میانگین تعداد مفاهیم لازم را محاسبه کرد. این تعریف هر امتیازی هم که داشته باشد در عمل دشواری هایی به وجود می آورد زیرا استعداد تشکیل مفاهیم انتزاعی تا پیش از 10-12 سالگی تجلی نمی کند.