مقدمه
فرض کنید دو فرد تصمیم به یادگیری یک موضوع می گیرند. آنها هر دو اقدامات لازم برای یادگیری این موضوع را بطور یکسان انجام می دهند، تمرین می کنند، مطالعه می کند و مدت زمان یکسان را برای کارهای مختلف که به آنها در یادگیری کمک می کند، صرف می کنند. بعد از همه این اقدامات می بینیم که یکی از آنها مهارت مورد نظر را به آسانی و در حد عالی یاد گرفته است، ولی دیگری با زحمت و سختی زیاد آن را یادگرفته و میزان یادگیری اش نیز پایین تر از نفر قبلی است. علت این تفاوت در چیست؟
چرا دو نفر با امکانات و تلاش یکسان ، نتایج متفاوتی می گیرند؟
این دو نفر در استعداد انجام و یادگیری موضوع مورد نظر با یکدیگر تفاوت داشتند و چنین تفاوتی موجب این شد که فرد دوم به سختی آن را یاد بگیرد و در نهایت نیز عملکرد او بسیار ضعیف تر از نفر بعدی باشد که استعداد زیادتری در این حوزه داشت. براساس چنین تفاوت هایی که صاحبنظران بین افراد مختلف از لحاظ استعدادها مشاهده کردند به این فکر افتادند که با مشخص کردن استعدادها و توانایی های ویژه افراد می توان صرفه جویی هایی بسیار قابل توجهی از جنبه های مختلف داشت. و در واقع آزمون های تعیین استعداد نیز با همین هدف ساخته و طراحی شدند. که آزمون استعداد تشخیصی یکی از این آزمون های تعیین استعداد است که کاربرد زیادی در مراکز مختلف داشته است.
ویژگی های اساسی آزمون استعداد تشخیصی (DAT)
این آزمون همچون سایر آزمون های استعداد با هدف تعیین استعداد افراد در حوزه های مختلف ساخته شده است. طراح این آزمون نبت و وسمن هستند که در چند حوزه مختلف سوال هایی را طراحی کرده و به صورت مجموعه ای تحت عنوان آزمون استعداد تشخیصی ارائه کرده اند. این آزمون چاپ های متعدد داشته و در هر یک از این مراحل تجدیدنظرها و تغییراتی در آن صورت گرفته است. حوزه هایی که در این آزمون مورد سنجش قرار می گیرند عبارتند از:
۱) استعداد کلامی
۲) استعداد عددی
۳) تفکر انتزاعی
۴) استعداد مکانیکی
۵) روابط فضایی
۶) کاربرد زبان و...
هر یک از این حوزه دارای سوالاتی هستند که به صورت چند گزینه ای طراحی شده اند و آزمودنی باید در مدت زمان معین به سوالات پاسخ دهد. نمره فرد که حاصل جمع پاسخهای صحیح اوست توانایی او را در آن حوزه نشان می هد. بسته به اهداف فرد یا سازمانی که اجرای پرسشنامه (آزمون) مورد نظر را به عهده می گیرد، می توان سوال های مربوط به یک یا چند حوزه و یا کل حوزه ها را در اختیار آزمودنی قرار داد و به نتایج مورد نظر دست یافت.
استعداد کلامی
هر چند که به نظر می رسد تمامی افراد قادر به درک مفاهیم و مطالب کلامی هستند، اما این افراد از این لحاظ تفاوت های معنی دار وجود دارد. بطوری که می توان گفت، توانایی درک مفاهیم برخی افراد بیش از سایر افراد است و این توانایی می تواند استعداد و قابلیت آنها را در انجام برخی فعالیت ها و مشاغل تحت تاثیر قرار دهد. این حوزه از آزمون استعداد تشخیصی برای سنجش استعداد افراد برای درک مفاهیم طراحی شده است. به عبارتی استعداد افراد برای درک روابط بین کلمات و عبارات کلامی را مورد سنجش قرار می دهد. کسانی که در این حوزه نمره بالایی می آورند، می توانند در مشاغلی چون وکالت آموزش ژورنالیست و علوم موفق باشند.
استعداد مرتبط با اعداد و ارقام
افراد از لحاظ استعداد در زمینه کار با اعداد و ارقام نیز تفاوت هایی با یکدیگر دارند. این حوزه از آزمون استعداد عمومی سوالاتی را شامل می شود که توانایی فرد در رابطه با درک و کار با اعداد و ارقام را می سنجد. سوالات این حوزه طوری طراحی شده اند که از سطحی پایین تر از سطح آزمودنی شروع می شوند. افرادی که نمره بالایی در این حوزه بدست می آورند، در ریاضیات فیزیک شیمی مهندسی علوم و مشاغل آزمایشگاهی و ساخت ابزار موفقفیت بیشتری کسب می کنند.
تفکر انتزاعی
افراد مختلف از لحاظ ادراک منطقی و درک روابط انتزاعی نیز تفاوت هایی با یکدیگر دارند. به نظر می رسد حتی در زندگی روزمره نیز چنین تفاوتهایی قابل مشاهده باشد. برخی افراد روابط موجود بین پدیده ها را بهتر و آسانتر می کنند. این حوزه سوالاتی را شامل می شود که آزمودنی باید روابط موجود بین مطالب ارائه شده را پیدا کند. افرادی که نمره بالایی می گیرند، در مشاغل و فعالیت هایی چون برنامه سازی کامپیوتر ریاضیات تعمیر اتومبیل مهارت بیشتری از خود نشان می دهند.
استعداد مکانیکی
توانایی کار با ابزار، وسایل و دستگاه ها، استعداد دیگری است که جالب است بدانیم افراد مختلف از این لحاظ نیز تفاوت هایی با یکدیگر دارند. سوالات این حوزه از آزمون استعداد تشخیصی، استعداد فرد برای کار با ابزار و دستگاه ها را می سنجد. افردای که نمره بالایی در این حوزه کسب می کنند، در مشاغل و فعالیت های چون ساخت ابزار و دستگاه ها، اپراتوری دستگاه های صنعتی، الکترویسین و ... عملکرد بهتری خواهند داشت.
استعداد تجسم فضایی
سوالات مربوط به این حوزه از آزمون استعداد تشخیصی، توانایی درک فضایی را می سنجد و تجسم سه بعدی از یک الگوی دو بعدی را در آزمودنی مورد سنجش قرار می دهد. طرح هایی در اختیار آزمودنی قرار می گیرد و آزمودنی باید تشخیص دهد که طرح سه بعدی آنها به چه صورت خواهد بود. افردی که در این آزمون نمره بالایی می گیرند، در فعالیت هایی چون هنر و طراحی لباس موفقیت های قابل توجهی بدست می آورند.
استعداد کاربرد زبان
این حوزه از آزمون، توانایی تشخیص و درک اشتباهات گرامری را مورد سنجش قرار می دهد. افرادی که نمره بالاتر می گیرند، در یادگیری زبان های خارجی و سایر فعالیت هایی مرتبط با زبان و زبان آموزی و... عملکرد بالایی نشان می دهند.