کودکان به مرور و با افزایش سن، قدرت کنترل ادرار و مثانه خود را به دست می آورند و این موضوع در سنین مختلف رخ می دهد. معمولا بین پنج تا هفت میلیون کودک در دنیا برخی از شب ها رختخواب خود را خیس می کنند.
آمار نشان می دهد پسران دو برابر دختران شب ادراری دارند. پس از پنج سالگی حدود 15 درصد از کودکان همچنان شب ادراری دارند و تا ده سالگی، 95 درصد آنها بهبود یافته و شب ادراری در آنها از بین می رود. ولی چنین شرایطی گاه تا سنین نوجوانی نیز ادامه می یابد. پزشکان به طور دقیق نتوانسته اند علت اصلی شب ادراری را شناسایی و آن را متوقف کنند؛ ولی این حالت در بسیاری از کودکان عادی بوده و بخشی از فرآیند طبیعی رشد به شمار می رود که با بزرگ شدن و تکامل رشد اعصاب، غالبا این مشکل نیز از بین می رود.
این مساله شرایط پراسترسی را برای خانواده ها ایجاد می کند و کودکان از بروز چنین حالتی احساس خجالت و شرمندگی می کنند. ولی بسیاری از پژوهشگران بر این باورند که حمایت های عاطفی و روانی از کودکان مبتلا به شب ادراری به بهتر شدن شرایط آنها تا زمان بهبود علائم کمک زیادی می کند.
شب ادراری را بشناسید
معمولا شب ادراری به دو شکل اولیه و ثانویه اتفاق می افتد. شب ادراری اولیه شایع ترین نوع این اختلال به شمار می رود که بین چهار تا پنج سالگی و تا زمان بلوغ سیستم عصبی کودک در کنترل ادرار ادامه می یابد. در نوع اولیه، کودک حداقل دو شب در هفته دچار شب ادراری می شود. چنانچه کودک پس از هفت سالگی همچنان دچار شب ادراری شود، والدین باید با مراجعه به پزشک به دنبال درمان باشند، زیرا احتمال وجود مشکلات کلینیکی وجود دارد.
شب ادراری ثانویه پس از یک مدت طولانی، بهبودی در کودک ایجاد می شود که معمولا بین 6 ماه یا بیشتر اتفاق می افتد. این نوع شب ادراری به دنبال استرس عاطفی یا شرایط بد جسمانی مانند عفونت مثانه ممکن است ایجاد شود.
متهمان اصلی
شب ادراری اختلالی است که اغلب به صورت ارثی در خانواده ها مشاهده می شود. فرزندان والدینی که خود در دوران کودکی دچار شب ادراری بوده اند، به احتمال بسیار زیاد این اختلال را تجربه خواهند کرد. از سوی دیگر، محققان معتقدند تنها وجود یک علت نمی تواند عامل بروز چنین اختلالی باشد ولی ژنتیک بیشترین نقش را در بروز شب ادراری در کودکان ایفا می کند. از هر چهار کودک مبتلا به شب ادراری، سه کودک در خانواده درجه اول یا والدین خود فردی را دارند که از این اختلال رنج می برد. پژوهشگران همچنین اعلام کرده اند برخی نقاط ژنتیکی خاص در ژنوم این کودکان، آنها را مستعد شب ادراری می کند.
علاوه بر ژنتیک، محققان برخی عوامل دیگر را نیز شناسایی کرده اند که نقش مؤثری در بروز شب ادراری در کودکان دارند. تاخیر در بلوغ مثانه مهم ترین عاملی است که باعث ایجاد چنین وضعی می شود. ارتباط و تقابل میان مغز و مثانه مدتی طول می کشد ولی معمولا بیشتر کودکان تا پنج سالگی به این بلوغ می رسند. تاخیر در رسیدن به بلوغ مثانه، در نهایت شب ادراری را به دنبال خواهد داشت.
پایین بودن میزان هورمون آنتی دیورتیک نیز از جمله عوامل بروز شب ادراری است. به طور طبیعی ترشح این هورمون باعث تولید حجم پایین تری از ادرار در کلیه ها شده و تحقیقات نشان می دهد برخی کودکان مبتلا به این اختلال با مشکل پایین بودن هورمون آنتی دیورتیک مواجه اند و در نتیجه مقدار ادرار بیشتری در بدن آنها بخصوص در طول شب تولید می شود.
کودکانی که در مقایسه با دیگران خواب سنگین تری دارند، بیشتر در معرض شب ادراری قرار می گیرند. خواب برخی از این کودکان به حدی سنگین است که مغز سیگنال های ارسالی از مثانه مبنی بر لزوم تخلیه، دریافت نمی کند. اندازه کوچک تر از حد طبیعی مثانه در کودکان نیز ممکن است از دیگر عوامل بروز شب ادراری به شمار رود. گاهی با وجود طبیعی بودن اندازه مثانه در کودک، سیگنال های مربوط پیش از تکمیل ظرفیت مثانه به مغز ارسال می شود. یبوست از دیگر عوامل بروز شب ادراری است. فشاری که روده ها در حالت یبوست به مثانه وارد می کنند، باعث انقباضات غیرقابل کنترل مثانه در زمان بیداری یا خواب می شود. آموزش نگرفتن کودکان توسط والدین در زمینه فواصل تخلیه روده ها از جمله عوامل پس زمینه ای پنهانی به شمار می رود.
حمایت از کودک با رفتار درست
همان طور که اشاره کردیم، شب ادراری کودکان به مرور زمان از بین می رود و جای نگرانی نیست ولی این موضوع به خودی خود برای کودک عذاب آور و ناراحت کننده است. بنابراین، چگونگی برخورد پدر و مادر و اطرافیان با این اختلال، اهمیت بسیاری در روند بهبود کودک دارد. والدین باید در نخستین گام به کودک اطمینان دهند این مشکل، بخشی از روند رشدی اوست و همیشگی نیست. در صورت وجود سابقه خانوادگی، آن را برای فرزندشان بازگو کنند و مطمئن باشند همین حرف ساده کودک را از نظر روانی بسیار آرام می کند.
کودکانی که با چنین مشکلی دست به گریبان هستند، باید بیشترین بخش مایعات را در طول روز مصرف کنند و زمان عصر که به ساعت خواب نزدیک می شوند، کم ترین حجم مایعات را بنوشند.
از دادن نوشیدنی های حاوی کافئین و نیز غذاهای حاوی ادویه در ساعات پایانی شب به کودک خودداری شود. زیرا این قبیل نوشیدنی ها و مواد، محرک بوده و دفع ادرار را تشدید می کنند.
برخی والدین استفاده از روش های انگیزشی را مانند دادن برچسب، کتاب یا جایزه های کوچک به کودک پس از یک شب خشک بودن رختخواب مفید می دانند. شاید بدترین رفتاری که بتوان با چنین کودکانی انجام داد، دعوا یا تنبیه کردن آنها به دلیل خیس بودن رختخواب است. این کار نه تنها کاری از پیش نمی برد بلکه شرایط را بدتر می کند.
بروز شب ادراری به طور ناگهانی یا پس از چند ماه توقف یا همراه بودن این اختلال با برخی علائم دیگر، می تواند نشانه وجود مشکل کلینیکی در کودک باشد و بهتر است حتما با پزشک مشورت شود.
برخی عفونت های مجاری ادراری، یبوست، مشکلات مثانه، دیابت یا حتی استرس های شدید ممکن است باعث بروز چنین اختلالی در کودکان شود. بروز این اختلال در طول روز، احساس سوزش یا درد موقع ادرار، دفع مکرر ادرار، نوشیدن مایعات بیش از حد، تورم پاها یا قوزک پا و چنانچه کودک بعد از هفت سالگی همچنان دچار شب ادراری می شود، نشانه هایی است که باید مورد توجه قرار گیرد.