زردی یکی از بیماری های شایع نوزادان است، به طوری که نیمی از نوزادان سالم و ۸۰ درصد نوزادان نارس به درجاتی دچار زردی شده و باعث نگرانی و تشویش والدین خود در نخستین روزها و هفته های عمرمی شوند.
اما چرا نوزادان به زردی مبتلا می شوند و نشانه ها و روش های درمان آن چیست؟ هموگلوبین موجود در گلبول های قرمز بدن ما در نهایت تبدیل به رنگدانه زردرنگی به نام «بیلی روبین» می شود که کبد مسئول دفع این ماده از طریق صفرا به خارج از بدن است.
بالا بودن میزان بیلی روبین خون می تواند ارثی یا نشانه ای از بیماری های کبدی باشد. بتدریج و با افزایش عدد «بیلی روبین» مناطق دیگر پوست مانند شکم و اندام ها زرد می شود. بنابراین تشخیص زردی بر اساس مشاهده زردی در پوست و چشمان نوزاد است.
دکتر شیوا رفعتی، متخصص اطفال در گفت وگو با جام جم در مورد علل بروز زردی در نوزادان به چند نکته مهم اشاره می کند و می گوید: گاهی در نوزادان، زردی فیزیولوژیک اتفاق می افتد. این زردی شرایط خاصی دارد و حتما باید با تشخیص پزشک معالج باشد. عوارضی هم ندارد و در صورتی که نوزاد تحت نظر پزشک باشد، نیاز به بستری نیست. گاهی نیز زردی ناشی از شیر مادر است که در هفته اول تولد نوزاد ایجاد شده و به علت کم بودن شیر مادر و تغذیه ناکافی نوزاد به وجود می آید. این نوع زردی ربطی به ترکیبات شیر مادر ندارد، در این نوع زردی درمان براساس تغذیه مکرر و بیشتر شیر مادر است. البته در مواردی زردی مربوط به ترکیبات نامطلوب در شیر مادر است که پس از هفته اول ایجاد می شود و تشخیص این نوع زردی فقط با مشاوره با پزشک متخصص اطفال امکان پذیر است.
این متخصص می افزاید: گاهی نیز زردی ناشی از ناسازگاری های خون است و در صورت تطابق نداشتن گروه خونی مادر و نوزاد این نوع زردی به وجود می آید. به طور معمول در مادرانی که گروه خونی O دارند، اگر نوزادشان گروه خونی A یا B داشته باشد، احتمال این نوع زردی وجود دارد. البته این حالت در تمامی مادران که گروه خونی O دارند اتفاق نمی افتد. این نوع زردی شدید بوده و حتما از سوی متخصص اطفال نیاز به بستری و درمان دارد البته در موارد دیگر نیز زردی ناشی از RH است یعنی در صورتی که RH مادر (فاکتور موجود در گلبول قرمز خون) منفی و RH نوزاد مثبت باشد، احتمال ایجاد این نوع زردی وجود دارد. هم اکنون با تزریق آمپول «روگام» از ایجاد این نوع زردی در حاملگی بعدی جلوگیری می کنند.
دکتر رفعتی با اشاره به فاویسم یا زردی ناشی از پرخونی نوزاد می گوید: این نوع زردی معمولا در نوزادانی که مادران شان دیابتی یا نوزادان دچار تاخیر رشد داخل رحمی در زمان بارداری باشند، دیده می شود که این زردی به ویزیت متخصص و درمان نیازدارد. زردی ناشی از کم کاری تیروئید نیز وجود دارد که این نوع زردی به علت کاهش هورمون تیروئید در بدن نوزاد ایجاد می شود و با تشخیص بموقع و درمان کم کاری تیروئید می توان این نوع زردی را معالجه کرد.
عوامل خطرساز
اما از میان علل بروز زردی که بگذریم، به عقیده دکتر رفعتی، وزن کم نوزاد در زمان تولد، نارس بودن، جنس پسر، نوزاد مادر دیابتی، سابقه زردی در نوزاد اول، عدم تطابق گروه خونی و RH مادر و نوزاد، تغذیه ناکافی نوزاد بخصوص در روزهای اول زایمان به روش سزارین همگی از عواملی است که می تواند خطر بروز زردی در نوزادان را بیشتر کند.
زردی و عوارضش
«در صورتی که مقدار بیلی روبین از حد مجاز تجاوز کند ممکن است عوارض جبران ناپذیری برای نوزاد در پی داشته باشد. ازجمله آنها، عوارض مغزی شنوایی است.» دکتر رفعتی در ادامه توضیح می دهد: هر نوزاد زرد باید حتما از سوی پزشک اطفال ویزیت و معاینه شود و در صورت صلاحدید پزشک آزمایش بیلی روبین خون انجام و براساس آن تصمیم گیری بر اساس درمان انجام می شود.
چه موقع درمان انجام می شود؟
در مورد درمان زردی تاکید متخصصان اطفال به تمام خانواده ها این است که ظاهر نوزاد ملاکی برای تشخیص زردی نیست و در صورت احتمال زردی مراجعه به پزشک الزامی است. با این حال به گفته دکتر رفعتی یکی از اصول درمان استفاده از لامپ های مخصوص به نام لامپ فتوتراپی است.
طول موج این لامپ نور سفید است که با مکانیسم های پیچیده ای سبب کاهش زردی می شود. البته این متخصص اطفال توصیه می کند که بهتر است فتوتراپی در بیمارستان و تحت نظر کادر درمان انجام شود تا از عوارض احتمالی پیشگیری شود.
نورهای مهتابی کمترین نقشی ندارند
«نور آفتاب یا نور مهتابی های معمولی هیچ گونه تاثیری در کاهش زردی و درمان آن ندارد. همچنین در مورد نوع تغذیه مادر، مصرف غذاهای گرم مانند ادویه یا خرما تاثیری در زردی نوزاد ندارد.»
دکتر رفعتی با بیان این جمله می افزاید: تنها عامل موثر در کاهش زردی تغذیه مکرر نوزاد با شیر مادر و افزایش دفع ادرار نوزاد است. البته در زردی شیر مادر، پزشک ممکن است استفاده از شیر مادر را به طور موقت قطع و شیر خشک را جایگزین کند، اما ترنجبین و شیر خشت بیشتر سبب افزایش دفع مدفوع شده و تاثیر بسزایی در کاهش میزان زردی ندارد و هیچ گاه نباید نوزاد را صرفا با این مواد تحت درمان قرار داد و حتما باید با پزشک مشاوره شود.
به عقیده دکتر رفعتی راه پیشگیری نیز تغذیه مکرر نوزاد با شیر مادر پس از تولد است. حتی در روزهای اول تولد که شیر مادر کم است نیز تغذیه مکرر نوزاد در پیشگیری از زردی موثر است. او توصیه می کند در انتخاب رنگ لباس نوزاد هم از طیف زرد استفاده نشود، چون تشخیص زردی را از سوی والدین به تاخیر می اندازد.
نوزاد را حجامت کنیم؟
اما در مورد انجام حجامت در نوزاد برای کاهش زردی، به هیچ عنوان این کار توصیه نمی شود. چون به گفته عضو هیات علمی دانشگاه شاهد، حجامت برای افراد بزرگسال کاربرد دارد،ولی در نوزادان با عوارض زیادی همراه است، اما دکتر رفعتی به این نکته هم اشاره می کند که تعویض خون در صورتی که میزان بیلی روبین از حد مجاز بالاتر باشد، با تشخیص پزشک انجام می شود. چون تعویض خون عارضه خاصی برای نوزاد در پی ندارد، اما انجام ندادن آن عوارض جبران ناپذیری مانند عقب ماندگی ذهنی یا کاهش شنوایی یا سایر عوارض عصبی را احتمالا به دنبال خواهد داشت.