ماریا گائتانا اَنیه زی، نخسین زنی است در دنیای غرب که به درستی می توان نام ریاضیدان بر او نهاد. او بزرگترین فرزند پئترو اَنیه زی و اَنافورتوناتوبرویو بود پدرش از ثروتمندان میلان و استاد ریاضیات دانشگاه بولونیا بود که برای برانگیختن علاقه دخترش به مطالب علمی، علاوه بر انتخاب چند تن از استادان برجسته به عنوان معلم خصوصی، یک محفل فرهنگی نیز در خانه خود دایر کرده بود. اَنیه زی می توانست در آنجا موضوع هایی را مطرح سازد و ضمن بحث های علمی در محضر استادان تراز اول، از آنها دفاع نماید. او در نشست های دوره ای، از همشهری های مشهور خود و اشراف زادگان خارجی دعوت به عمل می آورد.
اَنیه زی در تمام سخنرانی هایش در این گرد همایی ها ، نبوغ برجسته ای در زبان شناسی نیز نشان می داد. در پنج سالگی زبان فرانسوی را به روانی صحبت می کرد. در نه سالگی کار ترجمه به زبان لاتین را انجام می داد و اشعاری را از بر می خواند. او یک بار هم سخنرانی مفصلی در دفاع از حقّ تحصیلات عالی برای زنان ایراد کرد. در یازده سالگی زبان های یونانی، آلمانی، اسپانیولی و عبری را کاملاً فرا گرفته بود. بحث ها به زبان لاتین صورت می گرفت ولی در گفتگوهای متعاقب آن، هر فرد خارجی معمولاً به زبان مادری خود، او را خطاب می کرد و به همان زبان هم جواب می شنید. دامنه ی مباحثی که او درباره ی آن نظریه هایی عرضه می کرد، بسیار وسیع بود. از آن جمله می توان منطق، هستی شناسی، مکانیک، مکانیک سیالات، کشسانی، مکانیک سماوی، گرانش عمومی، شیمی، گیاه شناسی، جانور شناسی و معدن شناسی را نام برد. در حدود 190 مورد از این نظریه ها که وی از آنها دفاع کرده بود در دومین اثرش به نام گزاره های فلسفی آورده شده است.
اگر چه در تألیف اخیر آن هیچ یک از اندیشه های ریاضی خالص اَنیه زی به چشم نمی خورد، اما مدارک مختلف دیگری وجود دارد که از علاقه او به ریاضیات از ابتدا تا راهیابی ابتکاری وی، حکایت می کند. در چهارده سالگی مسائل دشوار هندسه تحلیلی و پر تابه ها را حل می کرد. مکاتبات او با برخی از معلمان خصوصی سابقش نشان می دهد که در هفده سالگی طرح ریزی برای تفسیر انتقادی از رساله تحلیلی از مقاطع مخروطی اثر گیوم دو هوپیتال، از ریاضیدانان تراز اول عصر نیوتنی، را شرح کرده بود مقاله تفسیری او علی رغم اینکه به زعم همه ی استادان از کیفیتی عالی برخوردار بود، ولی هرگز به چاپ نرسید.
اَنیه زی پس از انتشار کتاب گزاره های فلسفی در سال 1738 از این که در گرد همایی های خانه پدرش، استعدادهای او پیوسته در معرض نمایش عمومی قرار داده شود ابراز دلزدگی کرد و تمایل شدیدی به ورود در صومعه نشان داد. با اینکه پدرش او را متقاعد ساخت که چنین کاری نکند، بالاخره از زندگی اجتماعی کناره گرفت و خود را وقف مطالعه ریاضی کرد. در مراحل پیشرفته ریاضیات، کشیش رامیرو رامپینلی، که عضو دسته ی تابعین اولیتون و از فرقه بندیکتیان بود و بعدها نیز استاد ریاضیات دانشگاه پاویا شد، راهنمای او بود. ثمره یک دهه کار و اندیشه مستمر وی، در سال 1748 به صورت کتابی به نام مبادی تحلیل برای استفاده جوانان ایتالیایی که به ماریا ترزا ملکه اتریش اهدا شده بود، منتشر شد. این کتاب در سراسر اروپا مورد قبول واقع شد و برای اَنیه زی عنوان ریاضیدان را مسلّم ساخت.
کتاب مبادی تحلیلی ...در دو جلد و به قطع خشتی انتشار یافته بود و بیش از هزار صفحه داشت. هدف مؤلف ارایه یک دوره ی کامل ، جامع و قابل فهم از آنالیز و جبر بود که با تکیه به مفاهیم نوشته شده در اواسط سده ی هجدهم، تازگی داشتند. در ارتباط با این موضوع باید توجه داشت هنگامی که اَنیه زی چشم به جهان گشود. نیوتن هنوز زنده بود. به طوری که حساب دیفرانسیل و انتگرال در طول زندگی اَنیه زی راه تکامل را می پیمود. از آنجا که جوانان، بسیار مورد نظر وی بودند، به جای اینکه کتابش را به لاتین بنویسد به ایتالیایی نوشت و از جبر مقدماتی گرفته تا نظریه کلاسیک معادلات، هندسه مختصات و سپس حساب دیفرانسیل و انتگرال و دنباله های نامتناهی و بالاخره حلّ معادلات دیفرانسیل مقدّماتی، همه را در آن گنجاند. در جلد اول به اعمال متناهی و در جلد دوم به آنالیز بی نهایت کوچک ها پرداخت.
اَنیه زی در پیشگفتار کتابش اشاره کرده بود که بعضی از روش ها و تعمیم ها کاملاً ابتکاری و از آن خود او بوده است. جای شگفتی است که اغلب نام او همراه است با یک کشف کوچک که در آن با دیگران سهیم بود و آن هم عبارت است از به معادله در آوردن خمی که به ایتالیایی به آن هم گردنده گویند و خم درجه ی سومی است. به معادله ی (x2y=a2(a-y که این خم بر اثر ترجمه تحت لفظی از زبان عامیانه به جادوی اَنیه زی معروف است. ظاهراً اَنیه زی نمی دانست که فرما در سال 1665 معادله این خم را پیدا کرده بود. به هر حال در سال 1703 به نام ورسیئرا (خم گردنده) نامیده شد.
نکات بارزی را که برای کیفیت عالی رساله اَنیه زی قایل شده اند به حدی زیاد است که فهرست کردن همه ی آنها ممکن نیست؛ ولی آنهایی که به ترجمه ی اثرهای او مربوط می شوند ذکر می کنیم. اجازه ترجمه جلد دوم کتاب مبادی تحلیلی .... به زبان فرانسه، از طرف فرهنگستان علوم فرانسه داده شد. در سال 1749 یک کمیته علمی فرانسوی نظر خود را چنین ابراز کرد: « صفات مشخصه این کتاب بیانگر نظم دقیق، وضوح و دقت آن است. هیچ کتاب دیگری به هیچ زبانی وجود ندارد که خواننده را قادر سازد، با این عمق و سرعت به کنه مفاهیم بنیادی آنالیز پی ببرد. ما این کتاب را کامل ترین و بهترین اثر مکتوب در نوع خود می دانیم.
ترجمه ای از کتاب مبادی تحلیلی ....به زبان انگلیسی توسط جان کولسن استاد ریاضیات دانشگاه کمبریج انجام شد و در سال 1801 به هزینه بارون دومازر به چاپ رسید. در مقدّمه ای بر کتاب، ناشر آن چنین نوشت: « کار او (اَنیه زی) در نظر مترجم به قدری عالی است که وی در دوران کهولت و پیری، فقط برای ترجمه اثر به زبان انگلیسی، رنج فرا گرفتن زبان ایتالیایی را بر خود هموار کرد تا جوانان انگلیسی نیز بتوانند از آن مفاهیم ارزشمند برخودار شوند.
در نظر اَنیه زی مهمترین قدر دانی از کار او، دو نامه تشکری بود که از پاپ بندیکت چهاردهم به دستش رسیده بود. نامه ا ول به تاریخ 1749، تبریکی بود به مناسبت چاپ کتاب وی که به همراه یک مدال طلا و یک دیهیم زرین جواهر نشان بود و نامه دوم در سال 1750 که پاپ وی را به استادی ریاضی و منطق در دانشگاه بولونیا منصوب کرد.
اما اَنیه زی که همواره گوشه گیر بود. هرگز در دانشگاه بولونیا تدریس نکرد و تنها در دوران بیماری پدرش از سال 1750 تا 1752، افتخار این مقام را عهده دار شد. اما پس از مرگ پدر در سال 1752 اَنیه زی به تدریج از کلیه فعالیت های علمی دست کشید و در سال 1762 چنان از جهان ریاضیات فاصله گرفته بود که از قبول تقاضای دانشگاه تورین برای داوری مقاله های لاگرانژ جوان در مورد حساب تغییرات نیز امتناع ورزید.
سال های بعد از 1752 اوقات خود را وقف مطالعات دینی و کارهای اجتماعی نمود و برای کمک به مستمندان حوزه دینی خود، به فداکاری های بزرگی دست زد و در سال 1771 اَنیه زی در میلان، مدیریت مؤسسه نگهداری از افراد مسن و بیماران تهیدست را پذیرفت و تا آخرین روزهای زندگی این مقام را حفظ کرد و سرانجام این زن دانشمند در 9 ژانویه ی سال 1799 چشم از دنیا فرو بست.