دکتر مهدی بهزاد، برگزیده سومین دوره چهره‌های ماندگار در رشته ریاضی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا):
نظریه گراف در مقایسه با مثلا نظریه اعداد رشته جدیدی است، اما گراف در رشته‌های مختلفی مانند مهندسی برق، شیمی، علوم کامپیوتر و حتی علوم اجتماعی و انسانی کاربرد دارد.
تقویت و رشد نظریه گراف با خلق کامپیوتر
ریا‌ضیدانی به نام «کونیگ» در سال 1936 مفهوم گراف را به صورت مجرد معرفی کرد و در این دوران کتابی به زبان آلمانی نوشت. دومین کتاب این رشته را «برج» در سال 1957 به زبان فرانسه منتشر کرد. «اور» مؤلف سومین کتاب این رشته است که در سال 1962 به زبان انگلیسی به بازار عرضه شد. بعد از انتشار این کتاب و خلق کامپیوتر، نظریه گراف سریع رشد کرد و هر دو جنبه نظری و عملی آن تقویت شد.
بعد از گذشت سه سال از انتشار این کتاب یعنی در سال 1965 با موضوع عدد رنگی کلی گراف‌ها، دکترا گرفتم. با یک سال تدریس و تحقیق در آمریکا به ایران برگشتم و در دانشگاه شیراز به کار مشغول شدم و نخستین‌بار در ایران مبحث نظریه گراف‌ها را به دانشجویان دوره کارشناسی‌ارشد ریاضی معرفی کردم. خوشحالم که در حال حاضر این مبحث بخشی از برنامه درسی دانش‌آموزان سال آخر دبیرستان نیز هست.
به خاطر دارم حدود نیم‌‌قرن پیش «زیکوف» ریاضیدان روس، کارت تبریکی به مناسبت سال نو مسیحی به همکار آمریکایی خود فرستاد که بر آن عکس سه شیر در حالت‌های خفته، نشسته و در حال دویدن نقش بسته بود. زیر این تصاویر نوشته شده بود گراف دیروز، گراف امروز و گراف فردا. معتقدم چندی است که فردای نظریه گراف‌ها فرا رسیده است.
کتاب‌های نظریه گراف به زبان‌های آلمانی، فرانسه و انگلیسی
برنده جایزه علامه طباطبایی از بنیاد ملی نخبگان، درباره منابع دانشگاهی نظریه گراف‌ها در زمان معرفی این رشته در ایران اظهار کرد: کتاب در این حوزه همان منابع آلمانی، فرانسه و انگلیسی بود، اما بعدها با انتشار نشریه‌ای با عنوان نظریه گراف‌ها در آمریکا که من در آغاز عضو هیأت تحریریه این نشریه بودم، ابتدا مقالات زیادی تولید و منتشر شد و بعدها رفته رفته کتاب‌های متعددی به زبان انگلیسی چاپ و منتشر شدند.
هرچند در تألیف دو کتاب یکی در سال 1972 و دیگری در سال 1978 همکاری داشته‌ام که ناشران آمریکایی آنها را روانه بازار کرده‌اند، اما به زبان فارسی فقط در تألیف یک نمایشنامه با خانم دکتر نغمه ثمینی همکار بوده‌‌ام که عنوانش «افسانه پادشاه و ریاضیدان» است. کتاب از سوی نشر دیبایه در سال 1390 چاپ و منتشر شده است.
ترجمه «افسانه پادشاه و ریاضیدان» به زبان انگلیسی
دکتر مهدی بهزاد درباره «افسانه پادشاه و ریاضیدان» چنین می گوید: «افسانه پادشاه و ریاضیدان» را به زبان انگلیسی ترجمه کرده‌ام و اینک در سایت آمازون به فروش می‌رسد. برگردان ایتالیایی این نمایشنامه به زودی طی مراسم خاصی به نام «روز ایران» در شهر میلان ایتالیا رونمایی خواهد شد. لازم است یادآور شوم که متن ترجمه انگلیسی این کتاب را پروفسور «شریل الیزابت پراگر» ویرایش کرده و مقدمه‌ای هم بر آن افزوده است.
چهره ماندگار ریاضی ایران در ادامه با اشاره به بخشی از مقدمه پروفسور پراگر بر این کتاب عنوان کرد: «تاجایی که من اطلاع دارم معمای گرگ و گوسفند و گیاه (سه‌گاف) بیش از یک‌هزار و 200 سال قدمت دارد. این نمایشنامه بسیار دلپذیر از تأثیر متقابل علوم و هنر شکل گرفته است. ما مدیون ریاضیدان برجسته استاد دکتر مهدی بهزاد و نمایشنامه‌نویس خوش‌قریحه خانم دکتر نغمه ثمینی هستیم که این پروژه را به ثمر رسانیده‌اند. این نمایشنامه خنده‌دار و سرگرم‌کننده است. استاد بهزاد تحت تأثیر عشق به انتقال و قدرت ریاضیات به جوانان، افسانه را ساخته و پرداخته است.
این نمایشنامه جنبه‌ای از تاریخ را نیز معرفی می‌کند که ممکن بود اتفاق افتاده باشد. نمایشنامه راهی را نیز می‌گشاید که می‌توانست تحت تأثیر گسترش مفاهیم ذاتی مختص معمای سه‌گاف مسیر تاریخ را عوض کند. اگر شرح مختصر گسترش ریاضیات مطرح در این نمایشنامه در چند دهه یا چند سده پس از انتشار معمای سه‌گاف ارائه شده بود، آنگاه شاخه‌های مهمی از ریاضیات گسسته (ترکیبات و نظریه گراف‌ها) بهینه‌سازی (برنامه‌ریزی خطی و صحیح) و تحقیق در عملیات می‌توانستند هزار سال زودتر عرضه شده باشند. من «افسانه پادشاه و ریاضیدان» را به‌عنوان یک اثر ادبی جذاب، فرح‌بخش و آموزنده توصیه می‌کنم. من به نویسندگان اثر به‌خاطر این دستاورد تبریک می‌گویم و از آنان تشکر می‌کنم.»
شکل‌گیری ایده نگارش «افسانه پادشاه و ریاضیدان»
بهزاد درباره شکل‌گیری ایده نگارش نمایشنامه «افسانه پادشاه و ریاضیدان» ادامه داد: در سال 2007 برای یک سخنرانی عمومی به شهر «گیسن» آلمان دعوت شدم. پس از پذیرفتن دعوت، به من اعلام شد که در سخنرانی، نوشتن فرمول و به زبان آوردن کلماتی چون «قضیه» و «اثبات» گناهی نابخشودنی است!
عضو هیأت مؤسس بنیاد پیشبرد علم و فناوری در ایران تصریح کرد: فکر کردم به مخاطبان ناشناخته خود حل معما ارائه کنم. به یاد معمایی افتادم که در کودکی از پدر شنیده و حل کرده بودم اما طرح تنها یک معما در یک جلسه سخنرانی کافی نبود. «افسانه پادشاه و ریاضیدان» نتیجه تعمیم، تجرید و به تخیل کشیدن این کودکانه است.
بنیانگذار و نخستین رئیس انجمن ریاضی ایران، با اشاره به مضامینی از نمایشنامه «افسانه پادشاه و ریاضیدان» افزود: پادشاهی در قصری که از پدرانش به ارث برده بود کنار رودخانه‌ای حکمفرایی می‌کرد. تصمیم گرفت در آن‌سوی رودخانه قصری باشکوه بسازد و پایتخت را به آن‌سوی رودخانه منتقل کند. اما پادشاه یک شب خواب دید که تاجش را آب رودخانه با خود می‌برد و کوسه‌ای هم در حال حمله به اوست. از ریاضیدان و منجم دربار خواست خوابش را تعبیر کند. ریاضیدان گفت: «شما نگران انتقال پایتخت و دسیسه درباریان و نظامیان هستید. با تعمیم و تجرید معمای گرگ و گوسفند و گیاه می‌توان بدون وقوع هیچ اتفاق ناگواری پایتخت را به طرف دیگر رودخانه منتقل کرد. خاطر مبارک آسوده باشد.»
بهزاد درباره واکنش حاضران در این سخنرانی گفت: مخاطبان از شنیدن این معمای کودکانه و این افسانه خاطره‌انگیز به وجد آمدند و صبح روز بعد یکی از روزنامه‌های محلی درباره این نشست به تفصیل گزارشی نوشت که «استادی از ایران به جنبه افسانه‌ای ریاضیات پرداخته و در سخنرانی خود به گرگ و گوسفند و رودخانه و پادشاه و زلزله اشاره کرده است.»
تنیدن علم ریاضی در تاروپود یک اثر ادبی
این نمایشنامه به تأیید کمیسیون ملی یونسکو رسیده و مجوز استفاده از آرم کمیسیون را هم دریافت کرده است. در بخشی از مقدمه دکتر محمد‌رضا سعیدآبادی، دبیرکل پیشین کمیسیون ملی یونسکو آمده است: «در میان معدود کتاب‌هایی که تاکنون با تأیید و نشان کمیسیون ملی یونسکو منتشر شده‌اند، علاوه بر کتاب‌های مقدس و نفیسی همچون قرآن کریم، دیوان حافظ، گلستان سعدی و رباعیات خیام، کتاب «افسانه پادشاه و ریاضیدان» سه مؤلفه مهم و اساسی سازمان ملی یونسکو را دربردارد: هنر نمایش، فرهنگ بومی و علم ریاضی. تنیدن علم ریاضی در تاروپود یک اثر ادبی همان هدفی است که سازمان جهانی یونسکو زیر عنوان عمومی کردن آن، علم را دنبال می‌کند. این اثر در میان کتاب‌های منتشر شده از سوی کمیسیون تنها کتابی است که عمومی کردن علم را مدنظر قرار داده است.»
اگر از من پرسیده شود که بعد از گذشت چهار سال از انتشار این کتاب تا به حال چند تن از فارسی‌زبانان از جمله دانش‌آموزان و دانشجویان که مخاطبان اصلی این نمایشنامه هستند کتاب را خوانده‌اند؟ و آیا متصدیان علم و پژوهش و فرهنگ و ادب کشور از وجود این نمایشنامه باخبرند؟ می‌گویم: «سؤال بسیار جالبی است.»
نظر برخی از چهره‌های علمی و ادبی درباره کتاب
پروفسور دکتر آلبرشت بویتلزپابر، استاد و رئیس خانه ریاضیات شهر گیسن در آلمان می‌گوید: «در کنار روش‌های سنتی نوشتن مقاله و تألیف کتاب و ایراد سخنرانی می‌توان با طرح معماها و معرفی بازی‌ها و آزمایش‌ها تمام افراد جامعه به‌ویژه جوانان را به ریاضیات علاقه‌مند کرد. پروژه استاد دکتر مهدی بهزاد نمونه‌ای برجسته از سبک جدید عمومی کردن ریاضیات است.»
دکتر مهدی رجبعلی‌پور، استاد و چهره ماندگار ریاضیات کشور معتقد است: «جنبه ادبی کتاب با مشاورت ویراستاری و نویسنده و مترجم توانایی همچون خانم منیژه جوادی، همسر آقای دکتر بهزاد عاری از نقص است و می‌تواند در میان کتاب‌های ریاضی - ادبی ایران جاودانه بماند. جنبه هنری کتاب هم عالی است. این دو جنبه، همراه با طنزی لطیف که زاییده همکاری یک ریاضیدان و یک هنرشناس بوده و بر سراسر کتاب حکم‌فرماست، معجون گوارایی فراهم آورده است که ساعت‌ها می‌تواند پیر و جوان را سرگرم و راضی نگه دارد.»
استاد امید‌علی کرم‌زاده، استاد گروه ریاضی دانشگاه شهید چمران اهواز و چهره ماندگار ریاضی کشور درباره کتاب می‌نویسد: «این اثر بی‌شک در نوع خود بی‌نظیر است. یک اثر نمایشی موزون با ماهیت ریاضی یا یک بحث ریاضی یا زبان نمایش. گامی است شگفت در راستای عمومی کردن ریاضی و همه‌فهم کردن آن حتی بهتر فهماندن آن به اهل ریاضی. از دیدگاه سبک داستانی و نمایشی نیز یک رگه ترغیب‌‌برانگیز عاشقانه در نمایشنامه گنجانده شده تا حس کنجکاوی بیننده و خواننده را به ادامه کار تحریک کند. نکته ارزشمند دیگر در این اثر علمی - ادبی، زبان نوشتاری آن است که نوعی زبان کتابی و ادبی است. ایده اساسی نمایشنامه و تنیدن علم ریاضی در تاروپود یک اثر ادبی از نمایشنامه «افسانه پادشاه و ریاضیدان» در ایران و شاید در جهان اثری درخشان و منحصر به فرد می‌سازد. به هر روی ساخت نسبتا پیچیده اثر که از درهم تنیدگی ریاضیات و ادبیات نمایش و طرح قصه، گونه‌ای جذاب آفریده است به راستی شایسته تقدیر است و به‌عنوان خواننده آشنا به بحث، سختی می‌توانم شگفتی و شعف خودم را در خواندن این اثر پنهان کنم.»
نخستین چاپ کتاب «افسانه پادشاه و ریاضیدان» با شمارگان سه هزار نسخه در 149 صفحه، به بهای چهار هزار و 800 تومان از سوی نشر دیبایه منتشر شده است.