داشتن برنامه، یعنی فراهم کردن نقشه ای دقیق برای رسیدن به هدف و مقصد، در حالی که دانشجو در طول ترم با توجه به شرایط خاص خود فعالیت های گوناگونی را انجام می دهد تا بتواند از فرصت موجود، استفاده بهینه داشته باشد. گرچه تصور می شود که تنها وظیفه دانشجو در طول ترم، درس خواندن است، اما عملاً این گونه نیست. با طرح یک برنامه، می پذیریم که ما به عنوان دانشجو، می توانیم به سایر فعالیت ها نیز بپردازیم؛ اما هر کاری را در وقت مخصوص آن انجام دهیم. نکته ای که مهم تر از برنامه داشتن است، برنامه پذیر بودن است؛ به عبارت دیگر اجرای برنامه، بخش مهم برنامه ریزی است. با این مقدمه، به راهکارهایی جهت برنامه ریزی بهتر در طول ترم تحصیلی اشاره می کنیم.
گام اول:
برنامه ریزی تحصیلی برای ۷ هفته اول ترم
۱) فهرستی از واحدهای درسی ترم، همراه با ساعات حضور در کلاس تهیه کنید.
۲) در جدولی فهرست واحدهای درسی را بنویسید. نام استاد را در خانه بعدی یادداشت کنید و تکالیف خواسته شده را نیز در خانه سوم وارد کنید. در خانه چهارم، منابع درسی را درج کنید و در آخرین خانه، جدول تاریخ امتحان درس را یادداشت کنید.
۳) تصمیم بگیرید که از ابتدای ترم اول تا هفته سوم آبان ماه، در طول هفته، هر درسی را که تدریس می شود، مطالعه کرده، در جدول علامت بزنید. گرچه از ساعت کلاس این هفته تا هفته آینده، فرصتی است که دانشجو می تواند از آن برای مطالعه ماده درسی استفاده کند، اما بهتر است بعد از هر جلسه، در طول ۲۴ ساعت اول، محتوای مقرر، مطالعه شود؛ به ویژه در درس های فنی، تمرین ها حل شوند و اشکالات یادداشت شده و در جلسه بعد از استاد سؤال شوند. این امر باعث می شود که انگیزه بیشتری برای شرکت فعال در مباحث کلاس فراهم شود.
گام دوم:
برنامه ریزی در طول ترم
۱) از هفته سوم آبان ماه در ترم اول و هفته دوم اردیبهشت در ترم دوم، زمانی است که شما در برنامه هفتگی باید وقتی را برای دوره یا مرور درس های خود اختصاص دهید.
۲) در این مرحله از راهکارهای خلاصه نویسی و یادداشت برداری، برای دوره کردن استفاده کنید. اگر در درک مطلبی دچار مشکل شدید، با بعضی دانشجویان مسئله را در میان بگذارید. حل تمرین به صورت دو به دو، باعث یادگیری بهتری می شود.
۳) در این مرحله با ارزیابی مکرر، میزان درک و فهم خود را اندازه بگیرید؛ زیرا در این فرصت، استاد هنوز در دست رس شما می باشد و می توانید اشکالات خود را از او بپرسید.
۴) میزان تسلط خود را در هر یک از واحدهای درسی، به صورت درصد، در جدول خاصی وارد کنید.
۵) اگر امتحانات میان ترم نیز برای درس ها در نظر گرفته شده، به آنها اهمیت دهید؛ زیرا نتایج آنها بهترین منبع ارزیابی شما از میزان تسلط بر ماده درسی می باشد.
۶) در این مرحله، اگر نتایج امتحانات میان ترم و یا تمرینات کلاسی، به گونه ای بود که شما احساس کردید گذراندن این واحد غیرممکن است، با استاد خود صحبت کنید و از او راهنمایی بخواهید.
گام سوم:
برنامه ریزی برای زمان امتحانات
۱) در این مرحله، ترم تحصیلی تمام شده و شما باید خود را برای امتحانات آماده کنید؛ چه در طول ترم به خوبی کار کرده باشید و چه به هر دلیلی، این کار را نکرده باشید. این زمان، فرصتی است که شما باید تمام امور عادی خود را تعطیل کرده، به مطالعه بپردازید. ۲۰ روز یا یک ماه در هر ترم، فرصتی است که شما باید به کار فشرده بپردازید.
باید توجه کنید که هر چه به میزان بیشتری در مراحل قبلی کار کرده باشید، در این مرحله، کار کمتری خواهید داشت فرصت مطالعه برای امتحانات را بین همه درس ها و البته بر حسب اهمیت، تقسیم کنید و صرفا به مطالعه اولین امتحان نپردازید.
۲) وقت خود را با توجه به آسان یا مشکل بودن ماده درسی، تقسیم بندی کنید.
۳) سه یا چهار روز قبل از اولین امتحان، زمان مخصوص برای مطالعه آن امتحان است و بقیه وقت را بهتر است به صورت معکوس تقسیم کنید.
۴) اگر دو امتحان در یک روز دارید و یا بین دو امتحان شما هیچ فاصله ای نیست، در فرصت مطالعه امتحانات، وقت بیشتری را به این واحدها اختصاص دهید.
سعی کنید انتخاب واحد شما به گونه ای باشد که دو امتحان در یک ساعت نباشد؛ اما اگر مجبور شدید این کار را انجام دهید، از قبل با آموزش دانشکده هماهنگ کنید. در این گونه مواقع، سر جلسه به شما هر دو ورقه امتحانی را می دهند. نباید جلسه امتحان اول را ترک و برای امتحان دادن به جلسه امتحان دوم بروید؛ زیرا این کار، مخالف مقررات آموزشی است.
شناخت موانع برنامه ریزی
برای تنظیم یک برنامه زمان بندی، مؤثر و کارآمد، شناخت موانع معمول، ضروری است. در این جا به شرح چند مانع می پردازیم:
الف) برنامه ریزی بیش از اندازه؛ برخی افراد نمی توانند مدت زمان مناسب برای انجام کارها را تخمین بزنند و در نتیجه، برای کارهای فراوانی در محدوده زمانی اندکی، برنامه ریزی می کنند و همیشه از زمان تعیین شده، عقب هستند. برای پرهیز از چنین مواردی، کارهای زیر را انجام دهید:
۱) زمان مناسب برای انجام هر کار را با دقت تخمین بزنید.
۲) کارهای خود را از لحاظ تقدیم و اولویت، بررسی کنید. برخی افراد زمان های زیادی را به کارهای کم اهمیت اختصاص می دهند و دیگر زمانی برای کارهای مهم باقی نمی گذارند.
۳) از خود بپرسید که «چگونه می توانم در این لحظه از وقت خود بهترین استفاده را بکنم»؟
ب) همیشه و همه جا حاضر و پاسخگو بودن؛ بسیاری از افراد تحت هر شرایطی که باشند، توان «نه» گفتن به دیگران را ندارند و خود را ملزم می کنند که همه دعوت ها، تقاضاها و... را بپذیرند. در چنین حالتی، تقدم های خود فرد کنار گذاشته شده، اضطراب ناشی از عدم رسیدگی به آنها، فرد را تحت تأثیر قرار می دهد و روند برنامه ریزی را مختل می سازد. چنین افرادی با شلوغ نمودن ذهن خود، دچار خستگی و بی برنامگی می شوند.
ج) تداخل اولویت ها؛ دسته ای از افراد، فهرست بلند بالایی از کارهای روزانه خود را به ذهن می سپارند؛ ولی در طی روز، به دلیل عدم تعیین مناسب اولویت ها، دچار سردرگمی و بی نظمی می شوند و گاهی چنان درگیر کارهای غیرضروری می شوند که اولویت اصلی خود را فراموش می کنند ودائماً دچار اضطراب هستد. برای پیش گیری از چنین وضعیتی، انجام کارهای زیر لازم است:
۱) فهرستی از همه کارهایی که نیاز دارید و دوست دارید و باید طی روز انجام دهید، تهیه کنید.
مطمئن شوید که همه موارد را در ارتباط با خود، دوستان محل کار دانشگاه، خانواده تان و ...، یادداشت کرده اید. اگر این فهرست طولانی شد، نگران نشوید وسعی کنید آن را تکمیل کنید؛ سپس با بازبینی دوباره، میزان اهمیت هر یک را مشخص کنید.
د) تعلل و پشت گوش انداختن؛ هر انسانی در مواقعی برای انجام وظایف و یا کارهایی خاص، تعلل می کند. مسئله مهم این است که فرد بداند در چه مواردی و در چه مواقعی و چرا این کار را انجام می دهد و در برابر انجام کار مذکور، به چه فعالیتی مشغول می شود.
در چنین شرایطی باید علت چنین تعللی را بررسی کنید و برای این کار به امور زیر توجه کنید:
۱) بسیاری از چیزها به راحتی به تعویق انداخته می شوند؛ به این دلیل که به طور ذاتی از اهمیت و ارزش کمی برخوردارند.
۲) بعضی کارهای دیگر، به وقت دیگری موکول می شوند؛ به این علت که شما نمی دانید و مطمئن نیستید که چگونه باید آنها را انجام دهید و بعضی دیگر از کارها به تأخیر انداخته می شوند؛ چون بسیار با اهمیت هستند و یا خیلی مشکل می باشند و شما نگران شروع آنها هستید.
۳) بعضی دیگر از کارها به تأخیر می افتند؛ چون که انگیزه ای برای انجام آنها وجود ندارد.
۴) بعضی کارها به تعویق می افتند؛ چون شما فردی کمال گرا هستید و برای انجام هر چه بهتر کار، همواره انجام آن را به عقب موکول می کنید.
۵) پس از شناسایی علت، موارد و مواقع اهمیت هر کار را مشخص کنید و در رفع آنها کوشا باشید.
و) ترس از عدم موفقیت؛ برخی افراد دائماً با خودشان در حال بحث و گفت وگو هستند و با انتقادهای درونی، روحیه خود را تضعیف کرده، ترس از شکست و عدم موفقیت را در خود تشدید می کنند. چنین افرادی، همیشه به خود می گویند «من در امتحانات موفق نمی شوم»، «من آخر راه هستم» و... .
فکرهای نامعقولی که به صورت سرزش در ذهن هر انسانی به وجود می آیند. باعث افزایش بیش از حد تنش و فشار عصبی می شود؛ پس اگر در چنین موقعیت قرار دارید، به امور زیر توجه کنید:
۱) توانایی وضعف های خود را شناسایی کنید.
۲) واقع بین باشید و ایده آل هایی غیرواقعی و دست نیافتنی در ذهن خود ترسیم نکنید.
۳) با استفاده از کتاب های خاص و یا راهنمایی مشاوران، انگیزه خود را تقویت بخشید.
هـ) ناامیدی و افسردگی؛ به طور کلی همه انسان ها در مقطعی از زمان دچار افسردگی و ناامیدی می شوند. علت این مسئله، می تواند تغییرات بیولوژیکی، شکست، جدایی و... باشد. این احساسات، قسمت طبیعی انسان تلقی می شوند؛ ولی اگر طولانی شوند و در روند طبعی زندگی شخصی، اجتماعی و تحصیلی فرد خللی وارد سازند، نیاز به توجه و رسیدگی بیشتری دارد. بنابراین، اگر به واسطه چنین احساساتی، در تنظیم برنامه خود دچار مشکل هستید، به نکات ذیل توجه کنید:
۱) علت افسردگی خود را شناسایی کنید. علت افسردگی شما، شاید شکست، عدم توانایی در برقراری ارتباط، انتظارات غیر معمول از خود و دیگران باشد.
۲) صحبت های شخصی خود را بررسی کرده، آنها را با جملات مثبت و واقع گرایانه، عوض کنید.
۳) روابط اجتماعی خود را فعال کنید.
۴) از دوستان خود کمک بگیرید.
۵) تغذیه مناسب داشته باشید و به ورزش و دیگر سرگرمی ها بپردازید و نسبت به توانایی های خود، واقع بین باشید و از راهنمایی مشاورین خاصی در مراکز مشاوره، استفاده کنید.
۶) مطالب فوق را مرور کنید و ببینید کدام یک از عوامل فوق در برنامه ریزی های شما دخالت دارد.