نویسنده: ساناز دهخوارقانی
شطرنج یکی از مشهورترین بازی های استراتژیکی جهان است. در این چالش فکری، دو بازیکن مقابل یکدیگر قرار می گیرند و در محیطی آرام و با تمرکز کامل به رقابت می پردازند تا یکی دیگری را مات کند و شاه مهره های او را از صفحه بیرون براند. بازیکن باید تمام حواسش به صفحه چهار خانه و حرکت مهره های رقیب باشد تا هیچ فرصتی را از دست ندهد. غول های این بازی که به خاطر استعداد قوه تشخیص بالا و حرکت های تاکتیکی خود به افسانه تبدیل شده اند، کم نیستند. هر کدام سبک بازی خاص خود و شخصیتی متفاوت دارند و هر کدام در طول تاریخ فعالیت حرفه ای شان، بازی های استثنایی و زیبایی را خلق کرده اند. آنها از کشورهای مختلف و با پیشینه ای متفاوت پا به دنیای شطرنج گذاشته اند از جوان ترین تا پیرترینشان همه یک بعد مشترک داشتند و آن عشق به شطرنج و رویای قهرمانی در مسابقات جهانی شطرنج است. گاهی در این دنیای شگفت انگیز هم اتفاقات جالبی می افتد که به دنیای آرام و پر تفکر شطرنج و شطرنج بازان رنگ و بویی هیجان انگیز و تحرکی غیره منتظره می بخشد.
بازی زندگی یا مرگ
اوسیپ سامویلویچ برنستاین (Ossip Samoilovich Bernstein)، در سال 1882 و در امپراطوری روسیه به دنیا آمد. او یکی از با استعدادترین قهرمانان دنیای شطرنج بود. برنستاین مدرک دکترا در رشته حقوق داشت و به عنوان وکیل مالی برای شرکت های بزرگ کار می کرد. شطرنج را در کودکی آموخت و علاقه زیاد به شطرنج داشت. سال 1902 در مسابقات شطرنج آلمان شرکت کرد و برنده شد. از آن به بعد هم موفقیت های بسیاری در این عرصه کسب کرد و فیده (فدراسیون جهانی شطرنج) به علت پیروزی های پی در پی و بازی های درخشانش سرانجام لقب استاد بزرگ بین المللی را به او اعطا کرد.
سال 1918- پس از پایان جنگ جهانی اول و زمانی که روسیه درگیر جنگ های داخلی بود- اوسیپ روسیه را به مقصد فرانسه ترک کرد. نزدیکی بندر ادسا (جنوب اوکراین امروزی) بود که توسط چکا، پلیس مخفی بلشویک ها دستگیر شد و به زندان افتاد و به خاطر اینکه مشاور قانونی بانکداران بسیار بود، به تیرباران محکوم شد. جوخه آتش به صف شدند و اوسیپ به همراه دیگر متهمان مقابل جوخه قرار گرفتند. افسر ارشد برای آخرین بار فهرست متهمان را مرور کرد. او نام برنستاین را شناخت و از او پرسید که آیا واقعا قهرمان شطرنج هست یا خیر و برای اثبات حرفش به او پیشنهاد بازی داد.
اگر برنستاین در مدت زمان داده شده پیروز می شد، آزادش می کردند و اگر می باخت یا بازی با تساوی به پایان می رسید، او را می کشتند. اوسیپ برنستاین که خود را در چند قدمی مرگ می دید، پیشنهاد را پذیرفت و در یک بازی سخت و سرنوشت ساز، بالاخره موفق شد افسر ارشد را شکست دهد و حکم آزادی اش را دریافت کرد. او سپس با یک کشتی انگلیسی خودش را به فرانسه رساند و تا آخر عمرش آنجا زندگی کرد.
مقصر: تلفن همراه
سریع ترین راه ممکن مات کردن حریف و برنده شدن در بازی شطرنج به جای کیش و مات، «کیش و احمق» نام دارد که طی آن تنها با دو حرکت می توان بر رقیب چیره شد و او را مات کرد. در حقیقت این نوع برد در برابر شخصی صورت می گیرد که از بازی شطرنج هیچ چیز نمی داند. این برد در بازی های واقعی به ندرت پیش می آید، چون حتی ضعیف ترین رقبا هم کمی مقاومت می کنند. اما بازی هایی هم هستند که در مدت زمان کوتاهی، به کوتاهی همین دو حرکت به اتمام می رسند و خواسته یا ناخواسته به کیش و مات شدن یکی از رقبا ختم می شوند.
یکی از کوتاه ترین بازی های شطرنج، تصمیمی دوطرفه و خواسته ای بود که میان استاد بزرگ شطرنج روبرت هوبنر آلمانی و کنت روگوف 19 ساله، برنده مسابقه جهانی دانش آموزی شطرنج به ثبت رسید. این مسابقه در شهر گراتس اتریش برگزار شد. هوبنر و رقیب 19 ساله اش پشت صفحه شطرنج نشستند.
هوبنر اولین مهره خود را هنوز به زمین نگذاشته بود که تلفن همراهش زنگ خورد و او می بایست به خاطر کار بسیار فوری ای که پیش آمده بود هرچه زودتر به خانه می رفت؛ به همین خاطر پیشنهاد اتمام هرچه سریع تر بازی را داد و به نوعی کنار کشید. رقیبش این پیشنهاد را پذیرفت؛ اما داوران مسابقه اصرار داشتند که حداقل چند حرکت باید برای به اتمام رسیدن مسابقه انجام بگیرد. به همین دلیل دو رقیب بازی بچه گانه و ساده ای را ارائه دادند و روگوف، برنده اعلام شد. بعدها داروان مقررات جدیدی وضع کردند و طبق این مقررات کسی اجازه نداشت با خودش تلفن همراه به بازی بیاورد و از دو بازیکن خواستند پس از عذرخواهی از جامعه شطرنج بازها در مسابقه دیگری حاضر شوند و بازی واقعی و منصفانه ای ارائه دهند. روگوف روز مقرر به مسابقه آمد و عذرخواهی کرد؛ اما هوبنر در محل حاضر نشد. مسابقه شروع شد و بعد از گذشت نیم ساعت هوبنر هنوز در محل مسابقه حضور نداشت و بدین ترتیب روگوف برنده اعلام شد.
تلفن همراه تا به حال برای بازیکنان زیادی دردسر آفرین بوده. بنا بر مقررات فیده (فدراسیون جهانی شطرنج و برگزارکنندگان مسابقه بین المللی) اگر تلفن همراهی طی مسابقه زنگ بخورد بازیکن صاحب آن از سالن اخراج شده و از ادامه بازی محروم می شود. این اتفاق در سال 2009 در مسابقات قهرمانی اروپا بر سر قهرمان بلغاری، الکساندر دلشود آمد؛ در طول بازی تلفن همراهش زنگ خورد و طبق مقررات بازی از ادامه دادن محروم و از دور مسابقات حذف شد.
شطرنج همزمان
بعضی از افرد توانایی خارق العاده ای در کنترل کردن چندین بازی به طور همزمان دارند و قادرند در یک مدت زمان مشخص با چندین و چند رقیب مسابقه دهند. در سال 1922 خوزه کاپابلانکا از قهرمانان طراز اول شطرنج با 103 نفر به طور همزمان مسابقه داد و 102 تا از این بازی ها را برنده شد و در یک بازی دیگر به تساوی رسید اما آخرین رکورد بازی های شطرنج همزمان در سال 2010 به نام استاد بزرگ اکراینی الاصل، آلیک گرشون در کتاب رکوردها ثبت شد. الیک 30 ساله بیش از 18 ساعت و نیم با 523 نفر به طور همزمان بازی کرد و با 454 پیروزی و 58 تساوی در مقابل 11 باخت موفق شد 86 درصد از امتیازات بازی ها را کسب کند. آخرین رکورد متعلق به مرتضی محجوب، استاد شطرنج ایران بود که در تابستان 2009 و با حضور 500 شطرنج باز در تهران برگزار شد، اما آلیک با امتیاز بالاتری رکورد محجوب را از آن خود کرد و نام خود را در کتاب رکوردهای گینس به ثبت رساند. به گفته آلیک که سابقه قهرمانی جوانان در سال 1992 را در کارنامه خود دارد او از همان ابتدا می دانست که نامش در کتاب رکوردها خودنمایی خواهد کرد؛ یا به عنوان رکوردشکن یا به عنوان اولین کسی که هنگام بازی جان باخته! برای برگزاری مسابقه میزهای تودر تویی در سالنی بزرگ چیده شدند. این هزار توی شطرنج، چیزی بیشتر از 500 متر طول داشت و استاد بزرگ برای هر حرکت می بایست نیم کیلومتر راه می رفت تا به میز اول برسد و مهره ای را حرکت دهد و این امر به همراه گرمای طاقت فرسای 30 درجه ای تابستان کار را برای او دشوار تر می کرد. در این مصاف سخت، کوچک ترین فرد شرکت کننده پنج سال و بزرگ ترینشان 84 سال داشت که تا آخرین دقایق بازی از مهره هایشان دفاع می کردند؛ از فلسطین گرفته تا انگلستان و روسیه شطرنج بازان بسیاری برای شرکت در این مسابقه آمده بودند. اولین کسی که توانست استاد بزرگ شطرنج را در رویارویی شکست دهد، پسر 15 ساله به نام جاناتان امیر بود که 2000 یورو هزینه کمک تحصیلی دریافت کرد. اما همه شطرنج بازان این استعداد را ندارند. آنها شاید در زمینه شطرنج بتوانند حرفه ای عمل کنند اما این دلیل نمی شود بر اینکه در بازی های «شطرنج همزمان» هم بدرخشند، در میان قهرمانان بزرگ شطرنج روبرت وید، با 30 دانش آموز 14 ساله روسی مسابقه داد و تنها 20 مسابقه را برد و 10 تا را واگذار کرد. البته احسان قائم مقامی از ایران نیز در مسابقه همرمان با 604 نفر و کسب امتیاز 97/5 رکوردار بازی های همزمان شد.
بازی روی 64 خانه سیاه و سفید
یکی از جالب ترین اتفاقات در بازی شطرنج، شركت در چندین بازی همزمان و کسب رکورد است. شطرنج نوعی چالش و ورزش ذهنی است که در آن، احتمالات غیر قابل شمارش زیادند و بازیکن باید از حضور ذهن و قدرت تفکر و تحلیل بالایی برخوردار باشد تا بتواند در بازی های همزمان عکس العمل مناسب روی هر صفحه ارائه دهد. این واقعه جالب به یک جشنواره در دنیای شطرنج تبدیل شده و هرچند سال یک بار یکی از شهرهای دنیا میزبان برگزاری «بزرگ ترین جشنواره شطرنج همزمان» می شود تا نامی میان شطرنج و شطرنج دوستان از خود بر جای بگذارد و همچنین رکوردی در کتاب رکوردهای گینس به نام خود ثبت کند. در این جشنواره که مانند یک نمایشگاه است، میزهای شطرنج در 64 مربع بزرگ با رنگ آمیزی سیاه و سفید، یکی در میان و به عنوان خانه های صفحه شطرنج چیده می شوند. در بدو ورود به بازیکنان و داوطلبان شرکت در این جشنواره تی شرت و کلاه هایی سیاه و سفید هدیه داده می شود که در طول بازی باید به تن کنند. اگر از بالا به صحنه جشنواره نگاهی بیندازید صفحه ای بزرگ را مشاهده خواهید کرد که بی شباهت به صفحه شطرنج نیست. در این جشنواره هر ساله از یکی از قهرمانان جهان به عنوان مهمان افتخاری دعوت می شود تا در آن شرکت کند و قهرمان اول جهان میان میزها قرار گیرد و با یک بازی نمایشی همزمان با چند بازیکن،جشنواره را افتتاح می کند. سال 2005 «جشنواره بزرگ شطرنج همزمان» در کوبا و با 13500 بازی کننده برگزار شد و در سال 2006 مکزیک، رکورد کوبا را در هم شکست و جشنواره را با 14000 هوادار شطرنج برگزار کرد. آناتولی کارپف هم به عنوان مهمان افتخاری در جشنواره حاضر شد. رکورد بزرگ ترین واقعه تاریخ شطرنج، مدتی طولانی در دستان مکزیک باقی ماند: چرا که سال 2010 هند با برگزاری جشنواره ای در شهر احمدآباد با 20هزار شرکت کننده و حضور ویسواناتان آناند گوی رکورد را از مکزیک ربود. ویسواناتان که خود اهل هندوستان و قهرمان فعلی جهان است، به شدت از این واقعه استقبال کرد. او از این روز به عنوان بهترین روز عمرش یادمی کند. حضور افتخاری ویسواناتان و ملاقات با مقام اول قهرمانی شطرنج در این جشنواره امید تازه ای برای شطرنج بازان هندی بود.
شطرنج چشم بسته
بازی شطرنج از جمله بازی های ذهنی ای است که بازیکن باید به صفحه چشم بدوزد و حتی یک ثانیه هم غفلت نکند تا بتواند تصمیم درستی در حرکت دادن مهره ها بگیرد. حالا تصور کنید مجبور باشید با چشم بسته شطرنج بازی کنید! چنین کاری شاید در وهله اول غیرممکن به نظر برسد، اما شطرنج بازان بسیاری موفق شده اند رکوردهای جالبی در این زمینه کسب کنند در این بازی دو قهرمان با چشم های بسته پشت صفحه شطرنج قرار می گیرند و در حالی که حرکات را در ذهنشان تجزیه و تحلیل می کنند، نفر سومی به عنوان میانجی حرکات را روی صفحه پیاده می کند. این کار تمرکز و حافظه بالایی نیاز دارد تا شطرنج باز که صفحه و حرکات مهره ها را نمی بیند بتواند در ذهنش تمام حرکات را ضبط کند. شطرنج چشم بسته سال ها مانند یک معمای پیچیده برای عوام پر رمز و راز بود تا اینکه نوشتن حرکات و ثبتشان روی کاغذ باب شد و کمی از پیچیدگی قضیه کم کرد. امروز ما می دانیم که شطرنج بازان حرفه ای قادرند حتی با دو حرف و نوشتن علامت های اختصاری، بازی کرده و مسائل سخت شطرنج را حل کنند. شطرنج چشم بسته زمانی پیچیده تر شد که تعدادی از قهرمانان تصمیم گرفتند آن را با شطرنج همزمان ترکیب کنند یعنی یک شطرنج باز با چشمانی بسته همزمان با چندین نفر مسابقه بدهد و اگر بتواند کنترل تمام بازی ها را به درستی در دست بگیرد، برنده اعلام می شود. الکساندر آلخین، یکی از قهرمانان شطرنج است که توانست اولین رکورد بازی های شطرنج چشم بسته را از آن خود کند. او برای اولین بار در بیمارستان نظامی روسیه در تارنوپول با چشمان بسته و به طور همزمان با پنج نفر شطرنج بازی کرد و پس از آن بر تعداد رقیبانش افزود تا اینکه در سال 1924 در نیویورک با بازی در مقابل 26 نفر و نتیجه 16 برد، 5 باخت و 5 تساوی در 12 ساعت بازی شطرنج با چشمان بسته رکوردی به نام خود ثبت کند. در سال 1925 او خود رکوردش را در بازی همزمان 28 رقیب و 22 برد، 3باخت و 3 تساوی شکست و نامش را ماندگار کرد، رکوردار بعدی جورج کولتانوسکی است که در سال 1937 در ادینبرگ مقابل 34 بازیکن قرار گرفت و طی 13 ساعت بازی با 24 پیروزی و 10 باخت نام خود را میان رکورداران در کتاب گینس جای داد. پس از او یانوش فلش و میگوئل ناجدورف مدعی شدند رکورد کولتانوسکی را در هم شکسته اند. ناجدورف با 45 بازی در سال 1947 و فلش با 50 بازی در سال 1960؛ اما این رکوردها از طرف گینسی ها پذیرفته نشد و کولتانوسکی در راس بازی های شطرنج چشم بسته همزمان باقی ماند.
سفید قدرتمند
اکثر شطرنج بازان آمتور مهره های سفید را بیشتر اكثر شطرنج بازان آماتور مهره های سفید را بیشتر دوست دارند و ترجیح می دهند در نقش سفید بازی را آغاز کنند. این علاقه فقط میان آماتورها نیست، بلکه گاهی می بینیم استادان بزرگ شطرنج هم به رنگ سفید تمایل بیشتری دارند و یور وارن آدامس- یکی از بزرگ ترین استادان آمریکایی- نویسنده و نظریه پرداز شطرنج بود که در سال 1948 مقام اول مسابقات قهرمانی آمریکا را کسب کرد او علاقه شدیدی به رنگ سفید داشت و سفید را رنگ شانس می دانست. آن قدر به این رنگ علاقه داشت که سرانجام مرد سفید نام گرفت. کتابی هم در زمینه شطرنج نوشته که در آن از تئوری شروع بازی با مهره های سفید دفاع می کرد. علاقه او به این رنگ به دنیای حرفه ای او هم رسیده بود؛ کتاب «با سفید بازی کن و برنده شو» در سال 1939 به چاپ رسید. در این کتاب وارن آدامس ادعا می کرد تمام بازی هایی که با رنگ سفید و حرکت مهره سرباز به عنوان اولین حرکت آغاز می شود، به پیروزی ختم می شود او معتقد بود بازی با مهره سفید قدرت خاصی به بازیکن روی صفحه شطرنج می دهد. اما جالب است بدانید که او خودش هیچ گاه در بازی هایی که با رنگ سفید آغاز می کرد برنده نمی شد. در سال 1940 در مسابقات آمریکا شرکت کرد و تمام بازی هایی را که در آن با مهره های سفید بازی می کرد به رقیب واگذار می کرد. در عوض در تمام بازی هایی که با مهره های سیاه انجام داد توانست به راحتی رقیبانش را مغلوب کند و برنده شود. وارن آدامس اگرچه به رنگ سفید اعتقاد داشت؛ اما هیچ وقت نتوانست نظریه سفید را که ارائه داده بود، به اثبات برساند.
امضا و رکورد زنی
آناتولی کارپوف یکی از بزرگ ترین مردان عرصه شطرنج و قهرمان سابق جهان در جشنواره بزرگ «شطرنج همزمان»، سال 2006 در مکزیک به عنوان مهمان افتخاری حضور داشت. او در این حضور در کتاب گینس رکوردی به نام خود بر جای گذاشت، رکورد عجیب امضا دادن. او طی مسابقه مجبور شد 1951 نسخه از کتابی را که دیوید لیادا در مورد زندگی او نوشته بود برای طرفدارانش امضا کند و با این حرکت رکورد بیشترین امضایی را که تا به حال یک فرد مشهور داده است از آن خود کرد. رکورد دار قبلی این مقام بیل کولن ایرلندی بود که در سال 2005، 1484 نسخه از کتابش با نام «سیب های طلایی» را امضا کرد. کارپوف پس از امضا کردن 1951 نسخه از امضا کردن دست کشید، چرا که خسته شده بود و دستش هم دیگر درد می کرد اما دلیل اصلی این بود که 1951، سال تولدش بود. او پس از کسب رکورد اعلام کرد امضا کردن این تعداد نسخه کتاب و شش ساعت نشستن بدون وقفه، حتی از سخت ترین و طولانی ترین بازی های شطرنج هم برایش سخت تر بود.
شطرنج بوکس
گری گاسپاروف همیشه می گفت شطرنج نوعی شکنجه ذهنی است. این جمله معروف سال ها سر زبان بسیاری از شطرنج بازان و شطرنج دوستان بود تا اینکه در سال 1992، انکی بیلال، کارتونیست معروف اهل یوگسلاوی در یکی از کتاب هایش به نام «استوای سرد» شطرنج و ورزش بوکس را به یکدیگر ربط داد و همین جرقه ای بود برای نوع جدیدی از این ورزش. در سال 2001 هنرمند هلندی ایپه روبینگ، تصمیم گرفت ایده بیلال را در دنیای ورزش پیاده کند، یعنی ترکیبی از ورزش بوکس به همراه شطرنج! این رشته جدید ترکیبی نوعی آزمایش قدرت بدنی و ذهنی است که در آن شرکت کنندگان متناوباً بعد از نبرد بوکسینگ، به دور از دغدغه های رینگ باید شطرنج بازی کنند و شخص برنده کسی است که رقیبش را درون رینگ ناک اوت یا روی صفحه شطرنج کیش و مات کند. 11 راند دارد که معمولا با یک بازی شطرنج چهار دقیقه ای شروع می شود و همین منوال ادامه دارد تا 11 راند به پایان برسد. این نوع ورزش اگرچه ابتدا عجیب به نظر می رسید؛ ولی از محبوبیت خاصی برخوردار شد تا جایی که سازمانی به این منطور شکل گرفت. طبق شعار تبلیغاتی سازمان بوکسینگ و شطرنج، «جنگ و نزاع روی رینگ به پایان می رسد؛ اما نبرد روی صفحه همچنان ادامه دارد.» اولین دور مسابقات شطرنج و بوکس در سال 2002 و در آمستردام برگزار شد و خود روبینگ، اولین کسی بود که مقام قهرمانی در این رشته را کسب کرد. شطرنج-بوکس از پرطرفدارترین ورزش های ترکیبی دنیای امروز است و تاکنون چندین تورنمنت بین المللی در این رشته در کشورهای مختلف برگزار شده است.
انسان در برابر ماشین
بازی های شطرنج های کامپیوتری متنوعی که امروز می بینیم، از دستاوردهای عصر تکنولوژی هستند. اما جالب است بدانید ایده نرم افزارهایی که قادرند در برابر انسان شطرنج بازی کنند، اولین بار توسط میخائیل بوتوینیك- شطرنج باز نامدار روس- مورد بررسی قرار گرفت. او 15 سال تمام (سال های 1948 تا 1963) مقام جهانی قهرمانی شطرنج را در دست داشت و یکی از اولین کسانی بود که به شطرنج به عنوان یک علم و ورزش ذهنی نگاه می کرد و از بنیانگذاران آنالیز مدرن شطرنج بود. اگرچه پروژه اختراع برنامه کامپیوتری او به جایی نرسید ولی راه را برای مطالعات بیشتر باز کرد. در سال 1985، تعدادی از دانشجویان دکترا، فنگهسیونگ هسو، مورای کامپبی و توماس انانتارامان موفق شدند کامپیوتری اختراع کنند که به نوعی قدرت تفکر داشت و قادر بود در برابر انسان شطرنج بازی کند. این سیستم کامپیوتری گسترده تر شد و سرانجام کامپیوتری با نام دیپ بلو تولید شد. دیپ بلو قدرت عجیبی در شطرنج بازی کردن داشت و بالاخره افسانه کامپیوترهای شطرنج باز به حقیقت پیوست. در سال 1996 گری کاسپاروف، از مردان طراز اول دنیای شطرنج مقابل این کامپیوتر قرار گرفت و در کمال تعجب موفق شد قهرمان شطرنج را در شش نبرد مهیج شکست دهد. اگرچه گری کاسپاروف در چند بازی دیگر با این ماشین توانست دیپ بلو را مغلوب کند یا بازی را با نتیجه مساوی به پایان برساند اما حتی یک باخت هم کافی بود تا دیپ بلو را به شهرت برساند. پیروزی های گری کاسپاروف مخترعان دیپ بلو را ناامید نکرد. آنها باز هم زیر نظر شرکت آی بی ام، روی این دستگاه کار کردند و کامپیوتر جدیدی ساختند که قادر بود در هر ثانیه 200 میلیون موقعیت روی صفحه را تجزیه و تحلیل کند. کامپیوتر جدید بار دیگر موفق شد گری کاسپاروف را با اختلاف امتیاز قابل توجهی شکست دهد. بعد از این شکست ها که برای گری قابل درک نبود او کامپیوتر آی بی ام را به تقلب محکوم کرد و در خواست بازی برگشت داشت، اما مسئولالن آی بی ام نپذیرفتند و کاسپاروف را بازنده اعلام کردند. کار روی نرم افزارهای کامپیوتری ادامه داشت و قهرمانان دیگری مانند ولادیمیر کرامنیک هم در برابر این ماشین های پیچیده شکست خوردند. بازی های کامپیوتری، امروز به یکی از اجزای اصلی دنیای شطرنج و آموزش های شطرنجی تبدیل شده اند و هر کدامشان به راحتی می توانند لقب استاد بزرگ شطرنج را از آن خود کنند.
ترک، ماشین شطرنج باز
ترک، ماشین مکانیکی ای بود که در قرن هجدهم می توانست به راحتی با انسان ها شطرنج بازی کند. ولفگانگ ون کمپلن در سال 1770 ماشین ترک را اختراع کرد. این ماشین همانند ماکت بزرگی بود که یک مجسمه با پوشش مردم ترکیه به عنوان رقیب در یک طرف میز نسشته بود. درهای ماشین که باز می شدند چرخ دنده ها و مهره های بسیاری به چشم می خوردند که دست مکانیکی مجسمه را حرکت داده و بازی را اداره می کردند. ماشین ترک در زمان خودش یک نابغه به حساب می آمد که تمام رقبایش را به راحتی شکست می داد و ناپلئون بناپارت و حتی بنجامین فرانکلین هم شانس خود را در بازی با این ماشین امتحان کردند و به راحتی شکست خوردند. این ماشین مکانیکی و ساده حتی قادر بود پیچیده ترین حرکات شطرنج را هم بازی کند و عکس العمل مناسبی در موقعیت های حساس ارائه دهد. ماشین ترک در زمان خود مانند یک معمای پیچیده بود تا اینکه سال ها بعد در یک آتش سوزی نابود شد و اینجا بود که راز آن آشکار شد. داستان ماشین شطرنج یک حیله بود تمام مدت یک شطرنج باز حرفه ای درون جعبه قرار داشته که همه حرکات شطرنج را کنترل می کرده. ون کمپلن حتی درون جعبه محفظه ای قرار داده بود که شطرنج باز درون آن مخفی شود و تمام چرخ دنده ها و مهره نمایشی بودند. این ماشین اگرچه واقعا قادر به بازی نبود اما توانایی بالایی در فریب دادن ذهن افراد داشت، طوری که حتی باهوش ترین افراد مانند بناپارت را هم که روزی با همین هوش و ذکاوت به امپراطوری بزرگ تبدیل شده بود به راحتی فریب داد، بدون اینکه خودش متوجه باشد چه کلاهی بر سرش رفته.