مقاله پذیرفته شده در اولین كنفرانس ملی خلاقیت شناسی و نوآوری ایران / تالیف حمید میرزا آقایی
چكیده
یکی از مشکلاتی که در کشور ما وجود دارد نگرانی جوانان برای به دست آوردن شغل، تشکیل زندگی و تامین مسکن است. چرا جوانان ما با آن که در کشوری زندگی می کنند که دارای بالاترین منابع ارزشمند است، تا این حد دچار دغدغه و نگرانی هستند؟ بازارهای مادر تسخیر کالاهای بعضی از کشورها قرار گرفته و بهره وری در سطح پایینی است. در این مقاله به این موضوع پرداخته شده است که با اتفاقاتی که در عرصه فناوری اطلاعات در حال وقوع است، شرایط زندگی برای مردم جامعه ما سخت تر خواهد شد و ما باید از هم اکنون نوزادانی را که متولد می شوند برای آینده به گونه ای تربیت کنیم که در برخورد با سختی ها خلاقانه بیاندیشند و بر مشکلات غلبه نمایند و در هر جایگاه و مسوولیتی که قرار دارند به جای آنکه منتظر باشند کسی به یاری آنان بشتابد، خود با اراده و سخت کوشی به سازندگی بپردازند. این مقاله بر اساس یک مطالعه کتابخانه ای به عوامل موثر در تربیت کودک خلاق پرداخته و در انتها نتیجه گیری نموده است که برای ایجاد نسل خلاق در آینده باید یک برنامه ریزی جامع برای فرهنگ سازی و آموزش جامعه صورت گیرد تاشاهد ظهور جوانانی خلاق در آینده باشیم و امروزه کشورهای توسعه یافته از کودکان سالم و خلاق به عنوان ثروت ملی نام می برند.
واژه های کلیدی: تربیت کودک خلاق - پرورش خلاقیت
مقدمه
سرعت و شتاب زندگی و پدید آمدن تحولات شگفت انگیز از ویژگی های عصر حاضر است و هر لحظه اتفاقی جدید در حال وقوع است و این اتفاقات همچون حلقه های زنجیر به یكدیگر متصل بوده و از دل زمان خارج می شوند. تولید علم و دانش چنان سرعتی به خود گرفته است كه بارانی از اطلاعات بر روی سر انسان ها در حال فرو ریختن است.
شبكه اینترنت كه ریشه های گسترده فناوری اطلاعات را تشكیل می دهد با سرعتی شگفت انگیز به پیش می رود و هر نقطه ای از كره زمین را تحت سیطره خود در می آورد و هر لحظه مغز یك انسان را به هزاران انسان دیگر مرتبط می كند و بدین وسیله او را در میان سیلاب اطلاعات رها می سازد. اگر تا دو دهه پیش به آدمی می آموختند كه چگونه به كسب اطلاعات و گردآوری آن بپردازد. اكنون در پی آنند كه به انسان بیاموزند که چگونه سدی بسازد تا از یورش سهمگین اطلاعات، خود را ایمن سازد و تنها از آن میزان اطلاعات كه نیاز واقعی اوست بهره مند شود.
امروزه نوزادان متولد می شوند تا بتوانند آینده را مدیریت كنند و این رسالت سنگینی است که بر عهده ماست تا آنان را برای آن دوران آماده نماییم. دورانی كه انسان علاوه بر زندگی در محیط در حال تغییر، باید بتواند خلاقانه بیاندیشد و با ایجاد افكار نو به حل مشكلات بپردازد و با هنرمندی كشتی زندگی خویش را در این دریای متلاطم به پیش ببرد.
اگر کودکان ما برای آینده تربیت نشوند، جوانان آینده ما در یک رقابت سخت در مقایسه با جوانان دیگر ملل دچار شکست شده و با از دست دادن اعتماد به نفس خود به مشکلات روانی دچار خواهند شد و آنگاه ممکن است شاهد افتادن آنان در دام آسیب های اجتماعی باشیم و یا با موجی از عارضه های روانی در سطح جامعه روبرو شویم.
پس از وقوع انقلاب در ایران، کشور ما با یک رشد جمعیتی مواجه شد و نوزادان متولد شده به آرامی بزرگ شدند و سپس وارد سنین مدرسه شده و به دبستان ها راه یافتند. در این دوران مدارس ابتدایی دچار ازدحام و کمبود جا شدند. پس از از گذر از این مرحله، این متولدین وارد مدارس راهنمایی و سپس دبیرستانها و دانشگاهها شدند و همین اتفاق نیز در این مراحل رخ داد و اکنون این جمعیت که به سنین بالاتر رسیده است، در حال ورود به بازار کار و سپس تشکیل زندگی است و به همین علت در حال حاضر یک تقاضای شدید نسبت به شغل، مسکن و در نهایت تشکیل زندگی شکل گرفته است که می توان نتایج آن را در جامعه شاهد بود. پس از این مرحله تولد نوزادان این نسل است که روی خواهد داد که می توان بیان داشت این یک فرصت طلایی است که اگر بر روی این نوزادان سرمایه گذاری کنیم می توان امید داشت که نسلی توانمند پدید آید تا بتواند ایران را با سرعت بیشتری به سمت توسعه هدایت کند.
یک نکته بسیار مهم در خصوص این نوزادان، سطح تحصیلات والدین آنان است که نسبت به نسل قبلی از وضعیت بهتری برخوردار است و اگر والدین این نوزادان از آموزش های لازم برخوردار شوند می توانند فرزندان خلاقی تربیت نمایند.
در کشور ما در این رابطه بصورت پراکنده اقداماتی انجام شده است مقالات مختلف و کتاب های منتشر شده گویای این موضوع است که در فهرست منابع مطالعاتی به آنها اشاره شده است اما کافی نبوده و بسیاری از آنها ترجمه بوده و می توان گفت برای فرهنگ ما تالیف نشده است. علیرغم وجود سایت ها و وبلاگ های زیادی که به زبان فارسی وجود دارد، متاسفانه یک سایت تخصصی در زمینه تربیت خلاقانه کودک وجود ندارد. گردهمایی ها و همایش های مختلفی برگزار شده اما بطور جامع به عوامل فرهنگی موثر در زمینه کودک و خلاقیت پرداخته نشده است و گهگاه به بعضی از جوانب پرداخته شده است. برای نمونه می توانیم به گردهمایی پیامدهای فرهنگی اسباب بازی که توسط معاونت پژوهشی و آموزشی وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی اشاره کنیم که اسباب بازیها و تاثیرات فرهنگی آن را برروی کودکان مورد بررسی قرار داد. در این مقاله تلاش شده است عوامل موثر بر خلاقیت و سلامت مغز کودک بطور خلاصه مورد بررسی قرار گیرد و در نهایت پیشنهاد شده است که که در کشور در این خصوص لازم است برنامه ریزی های مورد نیاز انجام شده و با بهره گیری از کارشناسان صاحبنظر ضمن تدوین کتاب جامع "تربیت کودک خلاق "به زبان ساده برای تمام مادران ایرانی، برنامه مدونی جهت آموزش خانواده آماده و در سطح کشور اجرا شود و همچنین یک سازمان به عنوان متولی انجام این کار انتخاب گردد و از سازمان های غیردولتی نیز برای فعالیت در این رابطه حمایت بعمل آید.
تولد نوزاد، شروع یک آموزش بزرگ
هنگامی که نوزادی متولد می شود، گویی خلاقیت زاده شده است، مغز آدمی در این مرحله تشنه یادگیری و جستجوگری است و وجود یک شرایط محیطی مناسب به همراه یک معلم پرانگیزش می تواند هدایت گر انسان به سوی خلاقیت و نوآوری باشد.
ورود نوزاد به خانه شروع یک آموزش بزرگ و خانه یک مدرسه ارزشمند است که در آن معلمی پرانگیزش به نام مادر آماده آموزش نوزاد خویش است. از این زمان تا موقع ورود کودک به مهدکودک یکی از با ارزش ترین فرصت های آموزشی است که اگر به درستی مورد استفاده واقع شود، می توان گفت مهم ترین قدم در راه تربیت یک انسان خلاق برداشته شده است اما باید به این گفته گوته (Johann Wolfgang Von Goethe) شاعر و نویسنده بزرگ آلمانی توجه داشته باشیم که والدین را مورد خطاب قرار داده است که: "با بچه داشتن، شما پدر و مادر نمی شوید!"
به راستی که ما انسان ها می بایستی برای پدرو مادر شدن آموزش ببینیم و خود را برای انجام این رسالت بزرگ آماده نماییم. اریک برن (Eric Berne) روانپزشک معروف معتقد بود ما در هنگام تولد، نوشتن داستان زندگیمان را آغاز می کنیم که نکات اصلی طرح داستان آن در حدود چهار سالگی مشخص می شود و داستان با همه جزییات مهمش در حدود هفت سالگی کامل می شود. بزرگسالی زمان مرور این داستان و آزمودن مضمون های اصلی آن، یا به قول برن "اجرای نمایش" است.
اما برای رسیدن به این هدف بزرگ دو شرط اساسی وجود دارد:
-- خانه ای مملو از صمیمیت
-- مادری آگاه و آموزش دیده
در غیر این صورت این فرصت گرانبها می سوزد و به راحتی به خاکستر تبدیل می شود و برای همیشه از دست می رود.
درست زمانی که کودک وارد سنین چهار تا پنج سالگی می شود، به آرامی شخصیت وی نیز شکل می گیرد. در این میان مادر و محیط خانواده نقش بسیار مهمی در شکل گیری یک شخصیت خلاق خواهند داشت و خانواده باید در این مرحله مورد حمایت واقع شده و از نعمت آموزش برخوردار شود.
برای تربیت کودک خلاق از زمان تولد تا قبل از ورود به مرحله پیش دبستانی توجه به نکات زیر ضروری است:
محبت در فضای خانواده
روابط صمیمانه پدر و مادر و ریزش محبت بر روی سر کودک، سبب خواهد شد که ذهن کودک در فضایی آرام بخش به جستجو گری و یادگیری خویش ادامه دهد و انرژی او برای مبارزه با دغدغه ها و نگرانی های درون خانواده، به هدر نرود. این موضوع مهمی است که تمامی زوج های جوان در شروع زندگی باید برای آن از آموزش های لازم برخوردار شوند. وجود آرامش به همراه محبت یک عامل مهم در محیط خانواده برای شکل گیری یک کودک خلاق است.
شیوه تربیت
برای پرورش خلاقیت، ضرورت بکارگیری شیوه های درست تربیتی ضروری است و اگر اهمیت این موضوع نادیده گرفته شود می توان با صراحت بیان داشت با افزایش سن کودک، خلاقیت نیز در او سرکوب می شود.
والدین باید در خصوص تمامی نکات تربیتی زیر از آموزش درست برخوردار شوند تا در راه افراط و تقریط گرفتار نشده و ثمره آنان در سنین بزرگسالی تبدیل به آفتی برای جامعه نشود:
-- شناخت درست والدین نسبت به ویژگیهای یک کودک خلاق
-- آشنایی در خصوص هماهنگی میان والدین در برخورد با کودک
-- نحوه رشد صداقت در کودک و جلوگیری از رشد ریاکاری و دوشخصیتی بودن در کودک
-- نحوه رشد پرسش گری و اکتشاف در کودک
-- نحوه درست اعمال انضباط در کودک
-- شیوه درست تنبیه و تشویق
-- آشنایی با نحوه برخورد با کودکی که شکست را تجربه می کند
-- چگونگی برخورد با تخیلات درکودک
-- نحوه آزادی دادن به کودک
-- وجود فضای دمکراتیک در منزل به جای استبداد
-- چگونگی ایجاد فضای شاد در منزل بنحو درست و منطقی
-- نحوه ایجاد اعتماد به نفس در کودک
-- آشنایی با نحوه رشد استقلال در کودک
-- چگونگی برخورد با کودکی که کاری نو انجام داده است
-- رشد دقت نظر در کودک
-- چگونگی پایبندی کودک به ارزش های اخلاقی
-- آشنایی والدین در رابطه با بکارگیری صبر در راه تربیت کودک خلاق
-- رشد نگرش درست کودک نسبت به جامعه خود
-- چگونگی رشد ارزش گذاری و احترام به جامعه در ذهن کودک
اگر در خصوص موارد فوق والدین به درستی عمل نکنند ممکن است خلاقیت را در کودکان خود از بین برده و در بزرگسالی شاهد انسان های خلاق و شکوفا نباشیم. دیگر نمی توان جامعه را با کلی گویی در خصوص والدین آموزش داد و ضروری است گروههای پژوهشی در خصوص خلاقیت کودکان ایرانی شکل گرفته و با توجه به بافت فرهنگی جامعه ما تلاش نمایند تا با بررسی های انجام گرفته دریابند شیوه درست آموزش کودکان چگونه باید باشد تا با طراحی یک نظام آموزشی کارآمد در داخل خانواده و نهادهای آموزشی، زمینه برای تربیت کودکان خلاق شکل گیرد.
نقش شعر در خلاقیت کودک
خواندن شعرهای مناسب تاثیرات خوبی بر قوه تخیل و فعال کردن ذهن کودک دارد.هنگامی که مادر از همان ابتدا کودک خود را با لالایی ها به خواب می برد ، اولین تاثیرات را بر ذهن کودک خود می گذارد و امروزه ثابت شده است که لالایی ها بر روی رشد ذهنی کودک بسیار تاثیر گذارند.
یکی از فعالیتهای اساسی که کودکان با آن می توانند در دنیای سرشار از تخیل قرار گرفته و افکار و احساسات و تاثرات خود را بیان کنند، شعر است و به همین علت مادران باید در خصوص چگونگی نحوه بهره گیری از شعر در رشد ذهنی کودک به سوی خلاقیت از آموزش لازم برخوردار شوند.
داستان و خلاقیت کودک
شنیدن داستان برای رشد خلاقیت کودک بسیار ضروری است. کودک از طریق داستان به سرزمین های حیرت انگیز می رود و با مردمان مختلف آشنا می شود و این خود سرآغاز فعال کردن مغز کودک برای تفکر کردن است و می تواند سبب ایجاد جرقه های خلاقیت در ذهن کودک شود و در این رابطه مادران باید به اهمیت بکارگیری داستان در تسریع خلاقیت کودک پی ببرند و آن را در این دوران حساس بکارگیرند و از طرفی لازم است نویسندگان جامعه ما از آموزش های لازم برخوردار شوند که چه نوع کتاب هایی برای این سنین بنویسند که هم در رشد خلاقیت آنها تاثیر گذار باشد و هم زمینه علاقمندی به فعالیت های گروهی را در آنان افزایش دهد.
بازی های کودکان و خلاقیت
چه نوع بازی هایی برای رشد ذهنی و جسمی کودک موثر است؟ و چه نوع بازیهایی علاقمندی به فعالیت های گروهی را در کودک تسریع می ورزد؟ این ها سوالاتی است که باید پاسخ داده شود و مادران لازم است در این زمینه آموزش ببینند.
کودکان از طریق بازی هم یاد می گیرند و هم لذت می برند و تاحدی آشنا می شوند که چگونه در کنار یکدیگر فعالیت نمایند و این مهم ترین فرصتی است که والدین می توانند از آن بهره گرفته و در رشد ذهنی کودک خود تاثیر بگذارند و آنان را به سوی خلاقیت هدایت نمایند. در این زمینه لازم است محتوی آموزشی به شکل کتاب، لوح فشرده و کارگاه های آموزشی به والدین کودک ارائه شود.
امروزه یک از معضلات مهم در روند توسعه کشور، ضعف در ایجاد گروه های فعال کاری است که باید در این مرحله به آن پرداخت و این ضعف بزرگ را برطرف کرد.
فیلم ها و خلاقیت کودک
چشمان کودک دروازه ورود اطلاعات به ذهن کودک است. مشاهده فیلم ها می تواند ذهن کودک را انباشته از دانسته های مختلف کند. آیا کودکان ما آزادند که هر اطلاعاتی را از طریق مشاهده فیلم ها وارد ذهن خود کنند. دیدن صحنه های خشونت زا و غیرمنطبق با سن کودک ممکن است ذهن کودک را دچار تشویش و نگرانی کند و باعث گردد که کودک نتواند به جستجوگری و یادگیری خویش در فضایی آرام بخش بپردازد.
مادران ما باید از آموزش های لازم برخوردار شوند که مشاهده برنامه های تلویزیونی و یا فیلم ها در چه سطحی و محتوایی برای کودکان آنها آزاد است، در غیر اینصورت، ذهن کودک به مکانی برای رژه رفتن اندیشه های مضر و خطرناک تبدیل می شود و این برای خلاقیت کودک مضر است و از طرفی صدا و سیما باید با توجه به نظرات کارشناسی، کلیه برنامه های تلویزیونی خود را بر اساس گروه های سنی علامت دار نماید تا والدین با دیدن این علائم دریابند کودکان خود را از دیدن چه برنامه هایی منع نمایند.
بازیهای رایانه ای و کودک
روز به روز به تعداد بازیهای رایانه ای افزوده می شود و با ورود رایانه به منازل، کودکان نیز به پای این دستاورد بشری کشیده شده اند و این نزدیکی زمینه استفاده کودکان از بازیهای رایانه ای را فراهم نموده است.
ورود اینترنت سبب شده است که حتی کودکان بتوانند از بازی های متنوع آن استفاده کنند. وجود تلفن های همراه و بهره گیری گسترده از آن باعث شده است که کودکان از بازیهای آن استفاده کنند و این موضوع از این جهت اهمیت می یابد که صاحبنظران و کارشناسان ما برای بهره گیری و یا استفاده درست از این فرصت ها چه تدابیری اندیشیده اند و از طرفی والدین باید از چه آموزش هایی برخوردار شوند که این فرصت به یک تهدید خطرناک تبدیل نشود؟ اگر کودکان ما به شدت به این بازیها وابسته شوند علاوه بر اینکه علاقه به جستجوگری در آنان کاهش می یابد از تحرک جسمی آنان کاسته شده و مستعد ابتلا به بیماریهای مختلف خواهند شد.
بازدید از نمایشگاهها، موزه ها و مکان های دیدنی
کودکان با بازدید از موزه ها، نمایشگاهها و مکان های دیدنی، تجارب ارزشمندی فرا می گیرند و چه بسا سبب شود که علاقمندی کودکان در این بازدید ها کشف شده و با هدایت آن، زمینه شکوفایی در آنان پدید آید.
امروزه شهرداری ها باید اقدام به طراحی گردشگاه های تفریحی آموزشی و هنری نمایند که با جذابیت خود سبب شوند کودک به همراه والدین در آنجا حضور یافته و باعث رشد ذهنی کودک شود. در این مكان ها كودكان می توانند خاك بازی كنند، با گل چیزهای مختلف خلق كنند، رنگ آمیزی كنند، در نمایش های خلاق شركت كنند، آهنگ ها ی شادی بخش تولید کنند، در فضاهای سرسبز و زیبا گردش كنند و با دیگر كودكان بازی كنند و از دیدن آثار ایجاد شده یكدیگر لذت ببرند، آنچنان كه قادر باشند در لحظاتی شیرین ذهن خود را به پرواز درآورده و با تجربه اندوزی به افكار جدید برسند و این خاطره خوش را تا آخر عمر با خود به همراه داشته باشند. در این مکان ها می توانند با مربیان علاقمند و دوستدار علم و هنر بحث و گفت و گو كنند و با خریداری كتاب های جذاب با پرنده خلاقیت ذهن خود به آسمان شگفت انگیز تفکر پرواز کنند. در همین اتفاقات است كه ممكن است جرقه خلاقیت در ذهن كودكان رخ داده و زمینه های وقوع یك تحول فکری در وجودشان شكل گیرد. برای مثال می توانیم از خاطرات استفان جی‌گولد (Stephan J Gould) دانشمند معروف دیرین‌شناس ( (paleontologist كه در سال 2002 میلادی درگذشت، ذكری به میان آوریم كه در خاطرات خود گفته است: زمانی كه پنج‌سال سن داشتم، از موزه تاریخ طبیعی دیدن كردم و آثار به نمایش گذاشته شده در این موزه چنان در وجود من اثر گذاشت كه از همان زمان علاقه‌مند شدم كه یك دانشمند دیرین‌شناس شوم.
آشنایی کودک با کتاب
اگر میان کودک و کتاب رابطه صمیمانه ای برقرار شود می توان بیان داشت که یک معلم با ارزش تا آخر عمر در کنار او خواهد بود که زمینه ساز بروز افکار نو در وی خواهد شد. مادران باید با شیوه های مناسبی این علاقمندی را در کودک خود ایجاد نمایند تا کودک او هیچ گاه از کتاب دوری نکند و از دیدن آن دچار انزجار نشود و از طرفی محتوی مناسب کتاب ها بسیار با اهمیت هستند تا ذهن کودک را به سوی خلاقیت و فعالیت های گروهی سوق دهد و دانسته های او را در موضوعات مختلف افزایش دهد، البته در این سنین کودکان بندرت می توانند بخوانند، اما خواندن کتاب های جذاب به همراه تصاویر زیبا توسط مادر می تواند زمینه علاقمندی را در کودک فراهم آورد و یا از کتاب هایی استفاده شود که خلاقانه طراحی و چاپ شده اند.
نمایش های عروسکی و کودک
نمایش های عروسکی علاوه بر آنکه شادمانی را برای کودک به ارمغان می آورند باعث تحریک ذهن او نیز می شوند. کودک دوست دارد با شخصیت های عروسکی ارتباط برقرار نماید و از آنها یاد بگیرد و حتی با آنها صحبت کند. مادر می تواند با عروسک های مختلفی که تهیه می کند روزها نمایش های عروسکی اجرا کند و لحظات شادی را برای کودک پدید آورد. اما برای رسیدن به این هدف باید مادران را آموزش داد و موضوعات نمایشی مناسبی را نیز برای او فراهم نمود تا با بکارگیری آن موضوعات و به کمک عروسک ها وارد دنیای رنگارنگ ذهن کودک شده و باعث ایجاد جرقه های خلاقیت در ذهن او شود.
هنر و کودک
برقراری ارتباط درست میان کودک و هنر باعث می شود که هنر در عمق وجود کودک راه یافته و خلاقیت را در او رشد دهد. هنر علاوه بر افزایش حس زیبا شناسی کودک، باعث می شود مغز کودک رشد یافته و قابلیت های خود را افزایش دهد.
هنر دارای تاثیرات زیر در کودک است:
-- ایجاد فضایی آرام بخش جهت ذهن کودک به منظور کشف چیزهای جدید
-- فعال نمودن قوه تخیل
-- کسب تجربیات جالب و وادارکردن کودک به تفکر
-- فعال کردن نیمه راست مغز
-- کاهش احساس خشم ،نفرت و پرخاشگری در کودک
اگر هنر در عمق وجود کودک راه یابد می تواند تاثیرات خویش را بر جای بگذارد و این جدای از انجام کارهای تقلیدی است که وادار می کند کودک در یک چارچوب و بدون تفکر با هنر رابطه برقرار کند که تاثیری نیز در خلاقیت کودک ندارد نظیر تقلید از نقاشی ها. در این رابطه نباید آزادی كودكان را به هنگام انجام فعالیت های هنری محدود كرد تا كودك بتواند خواسته ها، تمایلات، افكار و احساسات خوشایند خود را بیان كند. اگر آنان تحت نظر یك مربی كارآزموده قرار گیرند كه به آنان كمك كند كه آزادانه قوه تخیل خود را بكار گیرند، می توانند با خلق آثار هنری به رشد فکری خود کمک کنند و از طرفی باعث می شود انسان به ماهیت درونی كودك پی برده و شناخت بیشتری به دست آورد و همین ویژگیها سبب گردیده كه بسیاری از هنرمندان بزرگ دنیا از جمله پیكاسو، كله و ماتیس بطور عمیق تحت تاثیر بیان كودكانه قرار گرفته و شیوه های جدیدی را در نقاشی ارائه نمایند و همچنین هنرمندان بزرگی چون كاندینسكی، كله، شاگال و بسیاری دیگر برای یافتن شیوه جدید در هنرهای تجسمی به بیان كودكانه گرایش پیدا كنند.
این وظیفه متخصصان و متولیان هنر کشور است که در این زمینه فعال شده و راههای درست آموزش هنر به کودک در دوران قبل از ورود به مهد کودک را از طریق نهادهای آموزشی به والدین آموزش دهند.
در كشور ما متاسفانه به علت ضعف درآموزش والدین، مادر به مطالب و دانسته هایی كه به خوبی او را در آموزش هنر به كودك یاری نماید دسترسی ندارد و نهادهای آموزشی نیز وجود ندارد که به این مهم بپردازد و یا از طرفی بسیاری از آموزش ها نیز غلط است و كمتر مادری را می توان یافت كه بتواند در این دوران به درستی كودك خود را از آموزش هنر سیراب نماید و به همین خاطر یکی از بهترین زمان ها برای آموزش به کودک به راحتی از دست می رود و این فرصتی است كه دیگر به دست نمی آید و شاید بتوان گفت این مهم ترین دورانی است كه می توان آشیانه هنر را در وجود شخصیت انسان ساخت و مرغ هنر را برای یك عمر بر بالای سر انسان رها كرد تا همیشه در كنار او باقی بماند.
طراحی کارگاههای آموزشی برای آموزش تکنیک های خلاقیت به کودک
تحولات سریع دنیا یکی از عواملی بوده است که باعث گردید ماتیو لیپمن (Mathew Lipman) مبحث فلسفه اندیشیدن در كودكان را مطرح نماید تا به رشد تفكر خلاق كودكان كمك نماید تا آنان را برای زندگی در دنیای پیچیده امروز و آینده آماده نماید.
انبوه مجلات و ایجاد سایت های اینترنتی متعدد، نمونه هایی از تلاش های گسترده برای آماده كردن كودكان امروز برای زندگی سخت و دشوارو پرچالش آینده است. طراحی کارگاههای آموزشی که مادر و کودک در کنار هم آموزش ببینند باعث می شود کودک همراه با مادر از همان ابتدای زندگی، مهارت هایی را بیاموزد که در عرصه تفکرکردن از آن بهره برده و ذهن خود را توانمند نماید. محتوی این کارگاهها باید در گروههای کارشناسی مدون شده و در شکل کارگاههای آموزشی در سطح فرهنگسرا به مرحله اجرا درآید. اگرچه نمونه ای از آنها در سطح فرهنگسراها اجرا شده اما بر طبق برنامه مدونی طراحی نشده است.
تحرک و خلاقیت
عادت دادن کودک به ورزش و تحرک نقش مهمی در سلامت ذهن و جسم کودک دارد. یک از ویژگیهای انسان خلاق، فعال بودن، پرتحرک بودن و میل به انجام تجربه های جدید است. انسانی که از کودکی کاهل، تنبل و بی تحرک تربیت شود، فرصت های فراوانی برای موفقیت و رشد خویش را از دست می دهد و ذهن چنین انسانی با گذر زمان خالی از افکار ارزشمند خواهد بود. ورزش می تواند شروعی برای پرتحرکی در کودک باشد و مادران باید آموزش ببینند چه حرکات ورزشی برای کودک مناسب است تا هم به سلامت جسمی او کمک نماید و هم در رشد ذهن او تاثیر گذار باشد و این عادت بسیار ارزشمند در زندگی کودک از زمان حال تا آخر عمر ماندگارشود.
تغذیه و کودک
مغز انسان با کسب انرژی قادر به تفکر کردن است و تغذیه می تواند این انرژی را برای مغز فراهم نماید و لازم است یک محتوی آموزشی مدون در خصوص تغذیه مناسب برای سنین کودکی که می تواند در رشد سلامت مغز موثر باشد تدوین شود و مادران در این زمینه آموزش ببینند.
حمایت از نهاد خانواده
از طرفی نهادهای اجتماعی نیز باید در قبال خانواده مسوول بوده و حمایت های لازم را برای تربیت کودک خلاق در محیط خانواده فراهم نمایند.
مهم ترین اقداماتی که باید به انجام برسد شامل موارد زیر است:
1- ایجاد یک ساختار سازمانی به عنوان اندیشگاه خلاقیت که بتواند در زمینه خلاقیت برای تمامی اقشار جامعه تفکر نماید و برنامه ملی ارائه دهد و در این رابطه لازم است یک زیر شاخه تخصصی به نام کودک و خلاقیت در این اندیشگاه تشکیل شود و با جذب متخصصان و صاحبنظران سیاستگزاریهای لازم را به انجام رساند .یکی از اقدامات بسیار مهم این اندیشگاه، مطالعات آینده شناسی کودک ایرانی است بنحوی که متخصصان وضعیت بیست سال آینده ایران و جهان را باید مورد بررسی قرار داده و خصلت های رفتاری در آن دوران را مورد تحلیل قرار دهند و محتوی آموزشی لازم برای تعلیم و تربیت کودکان امروز بنحوی که بتوانند برای آن دوران آماده شوند را تدوین نمایند.
2- راه اندازی یک سایت ملی در زمینه خلاقیت کودک که می بایستی آخرین دستاوردها، فعالیت ها، گزارشات و پیوند سایت های مرتبط در آن ارائه شود تا کلیه علاقمندان از هر نقطه کشور بتوانند به آخرین اطلاعات آن دسترسی داشته باشند و از طرفی دانشمندان داخل و خارج کشور نیزبتوانند در انتقال تجربیات و نظرات سهیم شوند.
3- حمایت از گروه ها و سازمان های غیردولتی فعال در زمینه خلاقیت کودک.
4- تدوین کتاب جامع تربیت کودک خلاق به زبان ساده برای ارائه به خانواده ها جهت آموزش و فرهنگ سازی در زمینه خلاقیت.
در پایان باید به خاطر داشته باشیم کودکان سرمایه های ارزشمندی هستند که اگر به درستی تربیت شوند به گنجی ارزشمند برای جامعه تبدیل خواهند شد در غیر اینصورت بارگرانی خواهند شد بر دوش جامعه. پس از این فرصت طلایی پیش رو استفاده نماییم و این ضرب المثل چینی را نیز بخاطر داشته باشیم که بیان می کند: پول، ثروت بی جان است، ولی بچه ها ثروت زنده هستند.