هوش مصنوعی ازعلومی است که در دهه های گذشته پیشرفت شگرفی را در علم به وجود آورده است. هوش مصنوعی یک معمای بزرگ را مطرح می‌کند. چگونه ممکن است که یک مغز آهسته و کوچک، بیولوژیکی یا الکترونیکی، بتواند دنیایی به مراتب بزرگتر و پیچیده‌تر از دنیای خود را ببیند، درک کند، پیش‌بینی کند و به کار گیرد؟ با آن خصوصیات چه‌کاری انجام خواهیم داد؟ پاسخ این سوالات دشوار است، اما در هوش مصنوعی همه‌چیز شدنی است.
سفر با سرعتی بالاتر از سرعت نور و ساخت دستگاه ضد جاذبه شاید در حال حاضر کمی دور از ذهن باشد، اما پژوهش‌های حوزه هوش مصنوعی نشان داده که ساخت هر چیزی ممکن است. کافی است نگاهی به یک آینه بیندازید تا یک سامانه بسیار هوشمند را مشاهده کنید. مطالعه هوش یکی از قدیمی‌ترین رشته‌های جهان است. فیلسوف‌ها به مدت دو هزار سال تلاش می‌کردند تا چرایی و چگونگی مشاهده، یادگیری، یادآوری و منطق را بررسی کنند. ظهور کامپیوترهای کاربردی در اوایل دهه 50 میلادی این حدس و گمان‌ها را به رشته‌ای نظری و تجربی تبدیل کرد. کامپیوتر به ابزاری برای ساخت خلاقانه محصولات هوش مصنوعی تبدیل شد هرچند بسیاری از نظریه‌های هوش مصنوعی نتوانستند از این سنجش نمره قبولی بگیرند اما در نهایت هوش مصنوعی به تدریج جای پای خود را محکم کرد و به چیزی فراتر از تصور اولیه دانشمندان تبدیل شد.
سرو کله هوش مصنوعی از کجا پیدا شد؟
هوش مصنوعی برای نخستین بار توسط جان مکارتی (John Mccorthy) که از آن به عنوان پدر «علم و دانش تولید ماشین های هوشمند» یاد می شود استفاده شد. آقای جان مکارتی مخترع یکی از زبان های برنامه نویسی هوش مصنوعی به نام «lisp» نیز است. با این عنوان می توان به هویت هوشمند یک ابزار مصنوعی اشاره کرد. پروفسور جان مک کارتی در سال ۱۹۲۷ در شهر بوستون متولد شد. او با ادامه تحصیل در رشته علوم رایانه موفق به دریافت درجه استادی در این رشته، از دانشگاه استنفورد شد و از سال ۱۹۶۵ تا ۱۹۸۰ سرپرستی آزمایشگاه هوش مصنوعی دانشگاه استنفورد را برعهده داشت.
با اختراع رایانه های الکترونیک در سال ۱۹۴۳، هوش مصنوعی دانشمندان را به چالشی بزرگ فراخواند. در بادی امر، چنین به نظر می رسید که این فن آوری در نهایت قادر به شبیه سازی رفتارهای هوشمندانه خواهد بود. با وجود مخالفت گروهی از متفکرین با هوش مصنوعی که با دید تردید به کارآمدی آن می نگریستند فقط پس از چهار دهه، شاهد سامانه های هوشمند در صنایع گوناگون بودیم.
هوش مصنوعی علوم انسانی را رونق بخشیده
هوش مصنوعی در قرن 21 رکن مهمی از زندگی بشر شد. به زندگی خود بنگرید، در وسایل مختلف هوش مصنوعی استفاده و تمام اجزای زندگی ما به مکانی برای استفاده از هوش مصنوعی بدل شده است. هر کدام از بخش‌های علم امروز از کاوشگران اعماق دریا گرفته تا علم باستان‌شناسی و فضا به نحوی با هوش مصنوعی در ارتباط است.
تاثیر وجود هوش مصنوعی چنان زیاد بوده است که نمی‌توان آن را انکار کرد. هوش مصنوعی یا هوش ماشینی را باید عرصه پهناور تلاقی و ملاقات بسیاری از دانش ها، علوم و فنون قدیم و جدید دانست. هوش مصنوعی به هوشی که یک ماشین از خود نشان می دهد یا به دانشی در رایانه که سعی در ایجاد آن دارد گفته می شود. بیشتر نوشته ها و مقاله های مربوط به هوش مصنوعی آن را «دانش شناخت و طراحی عامل های هوشمند» تعریف کرده اند. یک عامل هوشمند سیستمی است که با شناخت محیط اطراف خود، شانس موفقیت خود را بالا می برد.
بi عنوان مثال از پیشرفت های هوش مصنوعی در علوم انسانی می توان به موتورهای جستجوی پیشرفته اشاره کرد که کارهای تحقیقی را بسیار سرعت بخشیده است.
تجربه استفاده از هوش مصنوعی با بازی ها
یکی از ملموس‌ترین کاربردهای هوش مصنوعی برای کاربران رایانه کاربرد هوش مصنوعی در بازی‌های کامپیوتری است. این مسئله باعث شده تا سالانه با ظهور بازی‌های جدید، کاربران شاهد پیشرفت‌های فراوانی در هوش مصنوعی صنعت بازی‌های کامپیوتری باشند. این پیشرفت‌ها تجربه‌ای لذت‌بخش را برای آنها به ارمغان می‌آورد.
راز ثروتمندی برخی شرکت ها چیست؟
هرچند که پیشرفت های کنونی در حوزه هوش مصنوعی درخور توجه اند اما یک تکنولوژی وقتی به ثمر نشسته است که بتواند خود را در متن زندگی مردم جای دهد.به عنوان مثال صنعت خودرو یا کامپیوتر که امروزه توانسته به عرصه کاربرد روزمره بیاید. برای اینکه هوش مصنوعی نیز بتواند جای خود را باز کند، باید "به صرفه” باشد.
در این دو مورد اخیر نیز که مثال زدیم، این فاکتور کاملا رعایت شده است. به همین دلیل است که ثروتمندترین شرکت ها را می توان در همین دو صنعت مشاهده کرد. با پیشرفت هر چه بیشتر کشور ها و استفاده از تکنولوژی هوش مصنوعی چه در زمینه زندگی روزمره و چه در زمینه توسعه دولت ها پیش بینی می شود هوش مصنوعی نیز به یکی از بزرگ ترین صنعت ها در تاریخ بشر تبدیل شود.
افق های روشن نزدیک است
یکی از مواردی که هر چند روز در زمینه هوش مصنوعی تکرار می شود ساخت روبات های جدید و پیشرفته است. البته بعضی از این روبات های هوش مصنوعی چه از لحاظ ظاهر و چه از لحاظ برنامه ریزی آنچنان عجیب هستند که انسان را به شگفتی وا می دارند. درمیان این روبات ها، روبات های انسان نما با جلوه ای نوین، اهداف دیگری مثل درک هرچه بیشتر احساسات و محسوسات را دنبال می کنند.
در واقع همین مورد است که باعث شود آن ها را انسان نما بدانیم. روبات انسان نما روباتی است که با محیط اطراف خود تعامل داشته باشد، از آن اطلاعات دریافت کند و بر اساس آن اطلاعات پردازش مناسبی داشته باشد. بعد از پردازش اطلاعات حال نوبت پاسخ هوش مصنوعی به محیط می باشد. در واقع هدف همین است. هر قدر پاسخ مناسب تر باشد ما به هدف خود نزدیک تر شده ایم. اما مقدمات این کار بسیار دشوار است و یکی از مشکل ترین مراحل کار، فراهم آوردن سخت افزار هوش مصنوعی مناسب برای ایجاد تعامل مناسب با محیط است. به هر حال ساخت روبات ها یکی از بزرگترین اهداف بشر در عصر امروز، یعنی عصر تکنولوژی و انفجار اطلاعات و هوش مصنوعی است. تلاش ها همچنان ادامه دارد، اما افق های روشن نزدیک هستند.
انسان یا روبات، کدام برترند؟
کافی است به این فکر کنید که «هوش مصنوعی» خیلی باهوش شود. تکیه بیش از حد انسان به هوش مصنوعی موجب میشود تا ما بیش ازحد به وجود آنها وابسته شویم. حال اگر آنها تصمیم بگیرند که کار نکنند یا مشکلی فنی برای آنها به وجود آید، زندگی و اقتصاد ما به بحران روبه‌رو می شود.
اگر روبات‌ها هر کاری را بهتر از ما انجام دهند، آن وقت انسان خود را پایین‌تر از روبات می‌بیند. نتیجه دیگر آن نیز می‌تواند بیماری‌های روحی و چاقی باشد. ایده آلِ این مسئله این است که بشر کنترل روبات‌ها را در دست داشته باشد، حال اگر شرایط برعکس شود چه پیش خواهد آمد؟ آشوبی جهانی به پا خواهد شد. ماشین‌های هوشمند می‌توانند انسان را به بردگی و استثمار خود درآورند. در واقع، خلاقیت کاذب بشر، می‌تواند نوع بشر را به دام بیندازد.
ربات ها جای انسان ها را میگیرند؟
اگر قرار باشد روبات‌ها تمام فرصت‌های شغلی را به بهانه تولید بیشتر در انحصار خود درآورند، دیگر بیکاری به معضلی جهانی تبدیل خواهد شد. در این صورت، ممکن است انسان در زمان بیکاری خود رو به کارهای خرابکارانه بیاورد. اما واقعا این گونه نیست! بسیاری افراد به کارگیری ربات ها را به معنی اخراج نیروی کار در نتیجه افزایش بیکاری می دانند ، به این دلیل با توسعه این رشته به مخالفت می پردازند ، این یک سنت است که با هر چیز جدیدی به مخالفت می پردازند . به عنوان مثال ابتدا که ماشین آلات نساجی آمده بود آن ها مخالف می کردند و می گفتند باعث بیکاری افراد زیادی می شود اما این در حالی بود که امروزه دیگر کسی این برداشت را ندارد و همه می دانند استفاده از این ماشین آلات باعث ایجاد شغل های جدید گردید . متاسفانه این دیدگاه هنوز نیز در بسیاری از مدیران کشور دیده می شود .
با این رشته در خواستگاری، بله بگیرید!
اگر نگاهی کلی به گرایش های هوش مصنوعی بیندازیم، این گرایش بین نرم افزار و معماری کامپیوتر است و در هردو آن ها کاربردهایی دارد اما بیشترین کاری که دنبال می شود، ساختن سامانه های هوشمند و رباتیک است. با وجود این که رشته هوش مصنوعی و رباتیک از سال 1381 در ایران تدریس می شود و فارغ التحصیلانی زیادی داشته است . هنوز این رشته ، تا حدودی گمنام و بسیاری از افراد از وجود این رشته خبری ندارند . بعضی ها فکر می کنند این رشته ، برای ساخت آدم آهنی و اسباب بازی ایجاد گردیده است . این مشکل در کارفرمایان و مدیران صنایع نیز به شدت یافت می شود . اگر به آگهی های استخدام نگاهی بیاندازیم متوجه می شویم که در این هشت سال تعداد اندکی آگهی جذب مهندسی رباتیک ، منتشرشده و بعضی از فارغ التحصیلان این رشته که به دنبال کار رفته اند در صحبت با کارفرمایان به این نتیجه رسیده اند که آن ها نمی دانستند این رشته وجود دارد .
در بعضی از آگهی های استخدام که مربوط به کار با ربات ها بوده است به دنبال مهندسی برق و مکانیک بوده اند و نه رباتیک ! به همین علت اساتید رشته های دیگر ، رباتیک را جدی نمیگیرند و در برخی جاها عنوان کرده اند که مهندسی رباتیک رشته ای است که فقط با اسمش میشود به خواستگاری رفت.
نیروهایی خستگی ناپذیر برای مدیران
دستاورد سیستم‌های خبره یا هوش مصنوعی را می‌توان صرفه‌جویی در هزینه‌ها و نیز تصمیم‌گیری‌های بهتر و دقیق‌تر و بسیاری موارد تخصصی‌تر دیگرعنوان کرد. استفاده از سیستم‌های خبره برای شرکت‌ها می‌تواند صرفه‌جویی به همراه داشته باشد. در زمینه تصمیم‌گیری نیز گاهی می‌توان در شرایط پیچیده، با بهره‌گیری از چنین سیستم‌هایی تصمیم‌های بهتری اتخاذ کرد و جنبه‌های پیچیده‌ای را در مدت زمان بسیار کمی مورد بررسی قرار داد که تحلیل آنها به روزها زمان نیاز دارد.
لذا از فواید هوش مصنوعی در فعالیت ها می توان به افزایش قابلیت دسترسی به اطلاعات، کاهش‌هزینه، استفاده برای کار در شرایط و محیط هایی که برای انسان سخت و خطرناک است، دائمی و فناناپذیر بودن، افزایش قابلیت اطمینان ( چراکه سیستم‌های خبره هیچ وقت خسته وبیمار نمی‌شوند، اعتصاب نمی‌کنند و یا علیه مدیرشان توطئه نمی‌کنند، درصورتی که اغلب در افراد خبره چنین حالاتی پدید می آید.)، قدرت تبیین ، پاسخ دهی سریع و در هرحال (در مواقع اضطراری و مورد نیاز، ممکن است یک فرد خبره بخاطر فشار روحی و یا عوامل دیگر، صحیح تصمیم‌گیری نکند.) و.. اشاره کرد.
هوش مصنوعی زیر ذره بین
از سوی دیگر، به‌کارگیری سیستم‌های خبره محدودیت‌های خاصی دارد. به عنوان نمونه، این سیستم‌ها نسبت به انچه انجام می‌دهند، هیچ حسی ندارند. چنین سیستم‌هایی نمی‌توانند خبرگی خود را به گستره‌های وسیع‌تری تعمیم دهند؛ چراکه تنها برای یک منظور خاص طراحی شده‌اند و پایگاه دانش آنها از دانش متخصصان ان حوزه نشأت گرفته و از این‌رو محدود است.همچنین سیستم‌ها از انجا که توسط دانش متخصصان تغذیه اطلاعاتی شده‌اند، در صورت بروز برخی موارد پیش‌بینی نشده، نمی‌توانند شرایط جدید را به درستی تجزیه و تحلیل نمایند.
هوش مصنوعی هنوز در اول راه خود قرار دارد. با این حال، محصولات مهم و جالبی تاکنون با کمک هوش مصنوعی تولید شده است. هنوز کسی قادر نیست تا آینده هوش مصنوعی را با جزئیات کامل پیش‌بینی کند. اما چیزی که مشخص است این است که کامپیوترهای کنونی (در سطح هوش انسان) و کامپیوترهای نسل بعد، نقشی اساسی در آینده هوش مصنوعی دارد.
گزارش از محیامعصومی