عوامل گوناگونی وجود دارند که در تمام مراحل زندگی از بدو تولد تا بزرگسالی می توانند به اشکال مختلف خلاقیت فرد را با مانع روبه رو کنند. برخی از این موانع منشأخانوادگی دارند، یعنی در جریان تعامل کودک با والدین و محیط خانه پدید می آیند. ما در این مطلب سعی داریم به عوامل خطرسازی که مانع خلاقیت کودکان در خانواده می شود، بپردازیم. با آشنایی این موانع می توان بستری فراهم آورد که خلاقیت فرزندان عزیزمان شکوفاتر شود. عواملی که مانع خلاقیت کودکان در خانواده می شود به شرح زیر است.
تبعیض :
تبعیض جنسیتی یا تبعیض میان فرزندان ازجمله عوامل آسیب زای قوه خلاقیت است. بسیاری از والدین آگاهانه یا ناآگاهانه با اعمال تبعیض میان فرزندان موجب اختلاف بین آنان و دلسردی از زندگی می شوند. تبعیض در برخورد با خطاها و اشتباهات فرزندان موجب سلب اعتماد به نفس در آنان می شود. تاکید بسیار بر جنسیت کودک و تمایز قائل شدن زیاد میان دختر و پسر، یکی از موانع مهم رشد خلاقیت کودکان در برخی خانواده هاست.
وعده پاداش:
محققان با تحقیقات وسیعی که انجام داده اند دریافته اند بچه هایی که در ازای پاداش اقدام به انجام کار می کنند به قدری به خاطر انتظار پاداش، حواس پرت می شوند که لذت آنها از فعالیت با مانع مواجه می شود. همچنین از میزان انگیزش آنها کاسته شد و این کودکان وقت کمتری برای کار اختصاص می دهند؛ بعلاوه کیفیت کارایی این کودکان در مقایسه با آنها که منتظر دریافت پاداش نبودند، پایین تر بود. ارزیابی پی درپی رفتارهای کودک و زیر ذره بین قرار دادن و انتقاد از کارهای او در خانواده آزادی، امنیت خاطر و اعتماد به نفس کودک را مختل و ترس از اشتباه را تقویت می کند.
بیهوده شمردن تخیلات کودک:
تخیل کودک، اساس خلاقیت اوست و چنانچه تخیلات و رویاهای کودک با بی توجهی، تمسخر و بیهوده انگاشتن از جانب والدین روبه رو شود، در واقع سرچشمه خلاقیت او خشکانده شده است. محکوم کردن خیالپردازی کودک و وادار کردن او به واقع بینی در خانواده، نگرش و شیوه ای کاملا اشتباه است و برای بذر حساس خلاقیت کودک، آفتی مهلک محسوب می شود. البته لازم است تا به او آموزش دهیم که خلاقیت مکان و زمان خاص خود را دارد و برای مواقعی باید به واقعیت فکر کرد.
تحمیل علاقه :
بعضی والدین به خاطر آن که آرزو دارند فرزندانشان در زندگی موفق شوند، آنها را در زمینه هایی هدایت می کنند که چندان مورد علاقه کودکان نیست. نتیجه این می شود که کودکان ممکن است تمام اقدامات استاندارد شده را بخوبی انجام دهند. ممکن است بهترین رتبه را کسب کنند، برنده جوایزی بشوند و در بهترین مدرسه پذیرفته شوند؛ اما به یقین در آن زمینه مبتکر، نوآور و خوشبخت نخواهند شد و نمی توانند محصولی خلاقانه به وجود آورند، چون آنچه به دست می آورند از علاقه آنها سرچشمه نگرفته و از درون برای آنها لذت ایجاد نمی کند.
نشناختن علایق درونی کودک:
بسیاری از کودکان بخصوص در سنین پایین، از علایق و کشش های خود نسبت به موضوعات و پدیده های پیرامون اطلاع روشنی ندارند یا این که نمی توانند آن را به زبان بیاورند. این موضوع از موارد بسیار حساس به شمار می رود که باید از همان دوران کودکی مورد توجه والدین قرار گیرد. خانواده هایی که نسبت به این مساله بی تفاوتند و سعی نمی کنند انگیزه ها و موضوعات مورد علاقه کودک خود را شناسایی و کشف کنند، ناخواسته فرصت های زیادی را برای رشد خلاقیت کودک از وی سلب می کنند.
قوانین خشک و دست و پاگیر در منزل:
بسیاری از والدین برای کودکان خود قوانین و مقررات خشک و محدودکننده ای نظیر مقدار ساعت های درس خواندن در روز، راس ساعت معین خوابیدن، استفاده از لوازم خاص و... قرار می دهند. پدید آوردن چنین شرایطی در منزل و اصرار و پافشاری بر رعایت آنها از جانب کودکان سبب می شود کودک بتدریج به قالبی و تکراری رفتار کردن عادت کند. باید توجه داشت که افکار و رفتارهای کلیشه ای و تکراری نقطه متضاد خلاقیت است. تحمیل نقش کاذب بزرگسالی به کودکان، روند رشد اجتماعی آنان را مختل می کند و باعث می شود بسیاری از استعدادهای خلاق دوران کودکی از میان برود.
انتقاد مکرر از رفتارهای کودک:
ارزیابی پی درپی رفتارهای کودک و زیر ذره بین قرار دادن و انتقاد از کارهای او در خانواده آزادی، امنیت خاطر و اعتماد به نفس کودک را مختل و ترس از اشتباه را تقویت می کند. این ترس چنانچه در کودک حالت مرضی پیدا کند، جرات ابراز هر گونه اندیشه جدید یا انجام کارهایی را که در عین خلاق بودن، احتمال وجود اشتباه نیز در آنها وجود دارد، در کودک از میان می برد و به این ترتیب خلاقیت کودک که لازمه اش داشتن آزادی و امنیت خاطر در محیط خانواده و خطرپذیری و عدم ترس از اشتباه است، با مانع روبه رو می شود.
تحمیل نقش بزرگسال به کودک :
بسیاری از والدین علاقه مندند کودک آنها بسرعت رشد کند و کودکی خود را پشت سر بگذارد. آنها گاهی برای تسریع این مساله می کوشند نقش هایی بزرگ تر از محدوده سنی کودک را به او تحمیل کنند. تحمیل نقش کاذب بزرگسالی به کودکان، روند رشد اجتماعی آنان را مختل می کند و سبب پدید آمدن رفتار های نابهنجار و تصنعی در آنها می شود و همین مساله باعث شده بسیاری از استعدادهای خلاق دوران کودکی از میان برود. و در آخر تاکید می کنیم که وجود جوی شاد و پر نشاط ، و بدون استرس در منزل به آزادی فکر و خلاقیت کودکان کمک می کند و بارش ذهنی آنها را دو چندان می کند.